در حدود ۶۶ میلیون سال پیش، سیارکی با قطر تقریبی ۱۵ کیلومتر به زمین برخورد کرد. دانشمندان می‌گویند گرد و غباری که در اثر اصابت این سیارک به هوا برخاست، عامل اصلی انقراض ‌جمعی موجودات زنده روی زمین بوده است.

به گزارش رویترز، این برخورد دهشتناک به انقراض سه‌چهارم گونه‌های حیات روی زمین منجر شد و به عصر سلطه دایناسورها بر کره زمین نیز پایان داد.

با وجود آنکه دانشمندان بر سر این موضوع که شدت برخورد این سیارک به زمین چقدر بوده است اختلاف‌نظری ندارند، بر سر چگونگی و سازوکاری که سبب انقراض گونه‌های حیاتی روی زمین شد اختلاف وجود دارد.

دانشمندان می‌گویند قدرت این انفجار چیزی حدود ۱۰ میلیارد برابر قدرت بمب اتمی هیروشیما بوده است و مجموع گرد و غبار حاصل از آن به ۲۰۰۰ گیگاتُن، یعنی بیش از ۱۱ برابر جرم کوه اورست، رسیده است.

نظریه پذیرفته‌شده غالبا این است که گوگردی که در نتیجه برخورد سیارک رها شد، همراه با دوده‌هایی که در اثر آتش‌سوزی‌های گسترده به وارد جو زمین شد، آسمان را تیره و تاریک کرد و سبب شد زمین در زمستانی سخت و طولانی و تاریک فرو رود.

بر اساس این سناریو، تقریبا همه موجودات زنده روی زمین، به‌استثنای تعدادی که بخت بیشتری برای بقا داشتند، از بین رفتند.

اکنون، دانشمندان می‌گویند ورود مقدار زیادی گرد و غبار به جو (اتمسفر) زمین بوده که این زمستان سخت و طولانی را روی زمین پدید آورده است. به گفته آن‌ها، گرد و غبارهای ریز سنگ‌های سیلیکاتی تا ۱۵ سال در جو زمین باقی ماند و دمای زمین را به میزان ۱۵ درجه سلسیوس کاهش داد.

نظریه انقراض جمعی و اینکه دایناسورها در اثر برخورد سیارک به زمین از بین رفته‌اند نخستین بار در دهه ۸۰ میلادی مطرح شد. این نظریه‌ ابتدا با تردیدهایی در جامعه علمی روبه‌رو شد، اما یک دهه پس از آن، پس از کشف دهانه برخوردی عظیم در چیکسولوب در شبه‌جزیره یوکاتان در خلیج مکزیک، این نظریه به نظریه اصلی درباره علت انقراض دایناسورها تبدیل شد.

به گفته دانشمندان، دهانه چیکسولوب به قطر ۱۸۰ کیلومتر در اثر برخورد یک سیارک ۱۵ کیلومتری ایجاد شده و همان برخوردی بوده که سبب انقراض دایناسورها شده است.

در اثر این برخورد، همه‌چیز تا فاصله بسیار زیادی نابود شد و سونامی‌ها و آتش‌سوزی‌های عظیم ناشی از آن بخش زیادی از حیات روی زمین را از بین برد.

پیش از این، گوگرد، و نه گرد و غبار، عامل آغاز زمستان سرد و طولانی فرض می‌شد. دانشمندان می‌گویند اصابت این سیارک به زمین مقدار عظیمی گرد و غبار وارد جو (اتمسفر) زمین کرد و همین سبب انقراض گسترده روی زمین شده است.

به گفته دانشمندان، موج ضربه عظیم ناشی از برخورد سیارک ۳۲۵ مگاتُن سولفور آزاد کرده و در اثر آن، هاله‌ای از اسید سولفوریک در جو ایجاد شده که از رسیدن نور و گرمای خورشید به زمین جلوگیری کرده و به دوران یخبندان منجر شده است.

دانشمندان می‌گویند پیش از این تصور می‌شد میزان گرد و غبار حاصل از این برخورد نمی‌توانسته برای ماندگاری در جو کافی باشد. برای آزمودن درستی یا نادرستی این فرضیه، دانشمندانی شامل یک تیم بین‌المللی ذرات غباری را که به باور آن‌ها به بازه زمانی پس از برخورد سیارک مربوط می‌شد بررسی کردند.

ذرات یادشده در محوطه دیرینه‌شناسی «تانیس» در ایالت داکوتای شمالی آمریکا پیدا شده بودند که در فاصله حدود ۳ هزار کیلومتری از دهانه برخوردی در خلیج مکزیک واقع شده است.

دانشمندان می‌گویند در این محوطه دیرینه‌شناسی مقدار زیادی گرد و غبار در لایه‌های رسوبی یک دریاچه باستانی حفظ شده است که قدمت آن به همان زمان برخورد سیارک به زمین بازمی‌گردد.

بررسی دانشمندان نشان داد که قطر این ذرات در حدود ۰.۸ تا ۸ میکرومتر است و این اندازه برای باقی ماندن این ذرات به مدت ۱۵ سال در جو زمین کافی است.

الگوسازی‌های دانشمندان همچنین نشان داد که گرد و غبار احتمالا نقش پررنگ‌تری در انقراض جمعی بازی کرده است. آن‌ها می‌گویند ۷۵ درصد از کل موادی که در اثر برخورد سیارک به جو زمین وارد شد گرد و غبار بوده و باقی آن را گوگرد با ۲۴ درصد و دوده با ۱ درصد تشکیل داده است. این حجم عظیم از آلودگی باعث توقف فعالیت فتوسنتز گیاهان تا حدود ۲ سال شده و در نهایت به انقراض جمعی عظیم گونه‌های جانوری و گیاهی منجر شده است.

دانشمندان می‌گویند در اثر همه این رخدادها، یک واکنش زنجیره‌ای انقراض به راه افتاد. در پی نابودی گیاهان، گیاه‌خواران از بین رفتند و گوشت‌خواران بدون طعمه ماندند و تلف شدند. در قلمرو دریاها نیز نابودی فیتوپلانکتون‌های کوچک سبب از هم پاشیدن شبکه‌های زنجیره غذایی شد.

این پژوهش نشان می‌دهد که گوگرد می‌توانسته در حدود ۸ تا ۹ سال در جو زمین باقی بماند، اما دوده و غبار سیلیکات تا حدود ۱۵ سال پس از برخورد در جو باقی ماند. از این رو، مدت لازم برای بازیابی شرایط جوی طولانی‌تر شد و ۲۰ سال طول کشید تا زمین به شرایط دمایی پیش از برخورد بازگردد.

در پی نابودی دایناسورها، بسیاری از گونه‌‌های جانوری دیگر نیز از بین رفتند و این، در نهایت، به سود پستانداران تمام شد و به آن‌ها فرصت داد تا نقش مهمی در ادامه حیات روی زمین بازی کنند.

اوزگور کاراکتین، دانشمند علوم سیاره‌ای در رصدخانه سلطنتی بلژیک و یکی از نویسندگان مقاله پژوهشی، می‌گوید که گونه‌ها برای زنده ماندن در شرایط تاریک و سرد و بدون غذا، آن‌هم به مدت ۲ سال، سازگار نبودند و از این رو انقراض جمعی عظیمی رخ داد.

به گفته او، جانوران و گیاهانی که می‌توانستند وارد حالت خفته شوند، به‌عنوان مثال، جانورانی که با خواب زمستانی در لانه‌ها دوام می‌آوردند، وضع متفاوتی داشتند. آن‌ها، از جمله پستانداران کوچک، می‌توانستند خود را با سبک زندگی جدید سازگار کنند و بدون وابستگی به یک منبع غذایی خاص زنده بمانند.

او می‌گوید اگر این فاجعه رخ نداده بود، ممکن بود هنوز هم دایناسورها جانوارن غالب روی زمین باشند و پستاندارانی از جمله ما بخت کمی برای تبدیل شدن به موجودات غالب روی زمین می‌داشتند.

هرچند در توضیح علت‌ها و روند «انقراض کرتاسه-پالئوژن» هنوز نقاط مبهمی وجود دارد، دانشمندان می‌گویند بررسی اخیر می‌تواند درک و شناخت بهتری از آنچه در آخرین رویداد انقراض جمعی جهان رخ داده است به ما بدهد. گزارش این بررسی و یافته‌های آن در مجله «نیچر ژئوساینس» منتشر شده است.