روز جمعه ۱۴ مهر کمیته نوبل اعلام کرد که نرگس محمدی برنده جایزه صلح نوبل سال ۲۰۲۳ شد. نرگس محمدی متولد سال ۱۳۵۱ در شهر زنجان است. او در جوانی به دانشگاه بین‌المللی قزوین رفت و در رشته فیزیک کاربردی تحصیل کرد. در دوران دانشجویی، فعالیتش را با تاسیس «تشکل دانشجویی روشنگران» آغاز کرد و دو بار نیز به‌علت همین فعالیت‌ها، در هنگام برگزاری نشست‌های دانشجویی بازداشت شد.

اولین تبعیض‌های جمهوری اسلامی علیه نرگس محمدی به‌علت فعالیت‌های دانشجویی و سیاسی‌اش بود. او را از حضور در گروه‌های کوهنوردی منع کردند. در عرصه‌ای دیگر، نرگس محمدی روزنامه‌نگاری را با نوشتن در نشریه پیام هاجر از سال ۱۳۷۵ آغاز کرد. محمدی در سال ۷۸ ازدواج کرد. حاصل آن ازدواج دو فرزند دوقلو به نام‌های کیانا و علی بود.

 کانون مدافعان حقوق بشر

نرگس محمدی سال‌ها در عرصه حقوق بشر در ایران فعالیت کرد. در دهه ۱۳۸۰، با عضو شدن در یکی از مهم‌ترین نهادهای حقوق بشری در ایران به نام «کانون مدافعان حقوق بشر» نقشی جدی در این عرصه ایفا کرد. این کانون بر وضع حقوق بشر در ایران نظارت می‌‎کرد و از بسیاری متهمان و زندانیان سیاسی دفاع می‌کرد.

نرگس محمدی رئیس هیئت اجرایی شورای صلح ایران نیز بود. شورای ملی صلح در روز ۲۸ آبان ۱۳۸۶ در پی فراخوان کانون مدافعان حقوق بشر، هم‌زمان با تشدید خطرها و احتمال حمله نظامی به ایران، شکل گرفت. 

در دی‌ ۱۳۸۷ دفتر کانون مدافعان حقوق بشر پلمب شد و وزارت اطلاعات اعلام کرد که شرط رفع پلمب، استعفای نرگس محمدی‌ است. پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ و راه‌پیمایی ۲۵ خرداد همان سال، بازجوی نرگس محمدی او را در تماسی تلفنی تهدید به بازداشت کرد. به او گفته شد که باید از تهران خارج شود. او با فرزندانش به مشهد رفت. در آبان همان سال، این فعال مدنی را از محل کارش اخراج کردند.

نرگس محمدی نایب‌رئیس و سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر شد و به همین علت نیز دوباره در سال ۱۳۸۹ بازداشت شد. 

نرگس محمدی به‌علت فعالیت‌هایش در کانون مدافعان حقوق بشر بارها بازداشت شد. نخست او را به اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور به تحمل ۵ سال حبس تعزیری و به اتهام عضویت در کانون مدافعان حقوق بشر به تحمل ۵ سال حبس تعزیری محکوم کردند. سپس، به استناد ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی در خصوص فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، او را به تحمل ۱ سال دیگر حبس تعزیری محکوم کردند. به این ترتیب، او در مجموع به تحمل ۱۱ سال حبس تعزیری محکوم شد. این حکم در شعبه ۵۴ دادگاه تجدیدنظر به ۶ سال حبس کاهش یافت و از اردیبهشت ۱۳۹۱ به اجرا درآمد.

نرگس محمدی، که در دوره بازجویی به بیماری اعصاب و روان و فلج عضلانی مبتلا شده بود، در زندان بیماری‌اش شدت یافت. او در تیر ۱۳۹۱ به بیمارستان منتقل شد و مدتی بعد، بر اساس رای پزشکان، حکم عدم تحمل کیفر صادر و او از زندان آزاد شد.

کارزار لغو گام‌به‌گام اعدام

نرگس محمدی پس از آزادی کارزار «لگام» (لغو گام‌به‌گام اعدام) را به راه انداخت. به همین علت، او را در اردیبهشت ۱۳۹۳ به اتهام‌های همکاری با داعش، تبلیغ علیه نظام، اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی، و تشکیل و عضویت در گروه غیرقانونی مجددا بازداشت کردند. در این دوره از بازداشت، به دستور دادستان تهران، همه تماس‌های بند زنان اوین به‌طور مطلق قطع شد. به همین علت، محمدی دیگر حتی امکان تماس با فرزندانش را نداشت.

در سال ۱۳۹۴، دوقلوهای نرگس محمدی، که آن زمان ۸ ساله بودند، مجبور به ترک ایران شدند و به پدرشان پیوستند. هم‌زمان با خروج آن‌ها، نرگس محمدی در نامه‌ای از آزارهای واردشده به فرزندانش در آن ۸ سال سخن گفت. او در این نامه خودش را به مادر موسی تشبیه کرد که فرزندش را به رود نیل سپرد تا از شر ظالمان در امان باشد. او آرزو کرد که فرزندانش در سرزمین جدید ناملایمتی و ظلم نبینند و آسوده‌تر سر بر بالین بگذارند.

پس از آن، در مهر ۱۳۹۵، شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران حکم ۱۶ سال زندان دادگاه بدوی نرگس محمدی را تایید کرد. نرگس محمدی در دادگاهی به ریاست قاضی صلواتی به اتهام «اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت کشور» به پنج سال حبس، به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به یک سال حبس، و به اتهام آنچه «تشکیل و اداره گروهک غیرقانونی لگام» خوانده بودند، به ۱۰ سال حبس محکوم شد.

محمدی پس از آبان ۹۸

محمدی در دی ۱۳۹۸ از زندان اوین به زندان زنجان منتقل شد. نرگس پس از آزادی بارها در مورد ضرب و شتم ماموران و همچنین آزاررسانی بازجویان و ماموران صحبت کرد.

نرگس محمدی در سال ۱۳۹۸ با انتشار بیانیه‌ای از زندان اعلام کرد که به حرمت خون کشته‌های اعتراض آبان ۱۳۹۸ ایران، نباید به پای صندوق‌های رای رفت. نرگس محمدی در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۹۹، پس از پنج سال و نیم حبس، از زندان آزاد شد. اما در خرداد ۱۴۰۰، بار دیگر به اتهام‌های «تبلیغ علیه نظام»، «تحصن در دفتر زندان»، «تمرد از ریاست و مقامات زندان»، «تخریب شیشه‌ها»، و «افترا» به ۸۰ ضربه شلاق تعزیری، ۳۰ ماه حبس تعزیری، و پرداخت دو فقره جزای نقدی محکوم شد. نرگس محمدی این بار اعلام کرد که حکم صادرشده را به‌ رسمیت نمی‌شناسد و از آن «تمرد و سرپیچی» خواهد کرد. در این مدت، او کمپین شکنجه سفید را در اعتراض به حبس در سلول‌های انفرادی به راه انداخت و روایت خود و دیگر زندانیان از این اقدام خلاف حقوق بشر را منتشر کرد.

نرگس محمدی از ۲۵ آبان ۱۴۰۰ تا کنون در زندان است. روزنامه لیبراسیون ضمن انتشار پیامی از نرگس محمدی نوشت که دو روز پیش، خواهر نرگس محمدی برای ملاقات با او به زندان اوین رفت. در این ملاقات، نرگس محمدی پیامی را به خواهرش دیکته کرد که در صورت دریافت جایزه نوبل صلح باید منتشر شود. او در بخشی از این پیامش در صورت برنده شدن جایزه صلح نوبل نوشت: «در ایران خواهم ماند و به مبارزه مدنی‌ام در دفاع از مظلومان و علیه نهادهای سرکوب ادامه خواهم داد، حتی اگر ناچار باشم باقی زندگی خود را در زندان سپری کنم.»

نرگس محمدی در بیانیه‌ای که روز جمعه ۶ اکتبر در نیویورک تایمز منتشر شد، اعلام کرد دریافت جایزه صلح نوبل باعث می‌شود در مسیر پیش رو «مصمم‌تر» قدم بردارد.

نرگس محمدی در این بیانیه ابراز امیدواری کرد که این جایزه باعث شود ایرانی‌هایی که برای تغییر مبارزه می‌کنند، قدرتمندتر و سازمان‌یافته‌تر شوند.