روزنامه واشینگتن‌پست، روز پنجشنبه، ۱۷ اوت، در گزارشی اختصاصی به جزئیات همکاری حکومت‌های روسیه و ایران برای تولید انبوه پهپاد پرداخت. این روزنامه به اسنادی محرمانه دست پیدا کرده است که نشان می‌دهد روسیه با ساخت ۶۰۰۰ پهپاد با کمک جمهوری اسلامی، قصد دارد به حملات وسیع هوایی به شهرهای اوکراین اقدام کند.

این گزارش از شهرکی صنعتی در منطقه تاتارستان روسیه خبر می‌دهد که به‌طور محرمانه به کارخانه ساخت پهپاد بدل شده است. یکی از مقام‌های بازنشسته دستگاه اطلاعاتی روسیه مسئول اداره این برنامه تولید پهپاد بوده است. گذرنامه کارمندان ارشد پروژه گرفته شده بود تا قادر به ترک کشور نباشند. همچنین در اسناد محرمانه از کلماتی رمزی استفاده شده بود؛ مثلا «قایق» به‌جای پهپاد و «ایرلند» یا «بلاروس» به‌جای کشوری که واقعا نقش اصلی را در ارائه کمک فنی دارد: ایران.

یکی از افراد درگیر در این پروژه که مخالف حمله پوتین به اوکراین است، این اسناد را به این روزنامه آمریکایی ارسال کرده است.

هدف از این پروژه، ساخت ۶۰۰۰ پهپاد تا تابستان سال ۲۰۲۵ است. درحالی‌که زرادخانه روسیه با چالش مواجه شده است، این پهپادها می‌توانند برگ برنده جدیدی برای مسکو باشند و سد راه ضدحمله اوکراین برای باز‌پس گرفتن اراضی اشغالی آن شوند. واشینگتن‌پست می‌گوید اسنادی که به دست آورده است نشان می‌دهند برخلاف تاخیرهای موجود، تلاش مسکو برای ساختن پهپاد شاهد ۱۳۶ پیشرفتی پایدار داشته است. این پهپاد با قابلیت بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر پرواز، ظرفیت‌های مهمی در اختیار روس‌ها قرار می‌دهد.

این اسناد نشان می‌دهد که مهندسان پروژه می‌خواهند فنون تولیدی غیرپیشرفته ایران را با کارشناسی صنعتی روسیه ارتقا دهند تا بتوانند بعد و کنترل کیفیت پهپادها را افزایش دهند. چالش‌های آن‌ها بی‌نظمی در کار طرف ایرانی و تحویل پهپادهایی که معایبی داشته‌اند بوده است.

جمهوری اسلامی هنوز واکنشی به گزارش واشینگتن‌پست نشان نداده و دفتر نمایندگی دائم آن در سازمان ملل پاسخی به سوال‌های این روزنامه نداده است. دولت روسیه و مجموعه آلابوگا نیز پاسخی نداده‌اند. حکومت روسیه پیش‌ازاین منکر دریافت کمک از جمهوری اسلامی در روند ساخت پهپاد شده و مدعی بود که بر فعالیت‌های پژوهشی و توسعه خود متکی است.

جمهوری اسلامی ارسال پهپاد به روسیه را تایید کرده است، اما مدعی شده این کار پیش از جنگ اوکراین انجام شده است. اما اسناد جدید انکار حکومت ایران را دشوارتر از پیش کرده‌اند. طبق این اسناد، جمهوری اسلامی پذیرفته است که امکانات و حق تولید پهپادهای شاهد خود را به روسیه بفروشد. متخصصان ایرانی همه اسناد و قطعات لازم را به روس‌ها می‌رسانند.

سندی از ماه فوریه -که مدیر ارشد پروژه ایجاد کرده است- نشان می‌دهد برخی جنبه‌های این پروژه، ۱۵۱ میلیارد روبل (یعنی بیش از دو میلیارد دلار) هزینه دارد و طبق توافق‌های قبلی، بیش از نیمی از این مبلغ به جمهوری اسلامی تحویل داده می‌شود. فردی که این اسناد را ارائه کرده است می‌گوید حکومت ایران اصرار داشت پولش را به دلار یا طلا دریافت کند و روبل نگیرد.

ازجمله شرکت‌های ایرانی که اسمش در اسناد آمده، شرکت «مادو» است که موتور و سایر قطعات پهپاد را با استفاده از فناوری‌های غربی که به‌طور غیرقانونی به آن‌ها دسترسی پیدا کرده است تولید می‌کند. به همین دلیل کشورهای غربی چند ماه پیش تحریم‌هایی بر این شرکت اعمال کردند.

در این اسناد همچنین آمده است که برخی کارمندان آلابوگا، ازجمله مهندسان، مدیران پروژه، دانشجویان و کارگران، به مراکز تولید پهپاد در ایران سفر کرده‌اند. زمان سفر یکی از این گروه‌ها در تهران، ۲۹ ژانویه بود که با حمله اسرائیل به یک کارخانه ساخت تسلیحات در اصفهان هم‌زمان شد. به گفته فردی که اسناد را ارائه کرده است، مدیران و مهندسان آلابوگا از ترک هتل خود منع شدند، چرا که مقام‌های جمهوری اسلامی نگران حمله اسرائیل به تجهیزاتی بودند که هیئت روسی قرار بود از آن‌ها بازدید کند.

این اسناد در ضمن نشان می‌دهد که کارگران اهل آسیای مرکزی که به «زبانی شبیه فارسی» (احتمالا منظور فارسی تاجیکی است) صحبت می‌کردند و در آلابوگا شغل‌هایی با رتبه پایین‌تر داشتند، به ایران اعزام شدند. آن‌ها درواقع هم نقش مترجم را ایفا می‌‌کردند و هم درزمینه ساخت پهپاد آموزش لازم را می‌دیدند. به گفته این اسناد، حدود ۲۰۰ کارمند و ۱۰۰ دانشجوی روسی در ایران آموزش دیده‌اند.

کارشناسانی که این اسناد را مطالعه کردند، می‌گویند برنامه تولیدی روس‌ها در «منطقه ویژه اقتصادی آلابوگا» در جمهوری تاتارستان روسیه حداقل یک ماه عقب است. مسئولان پروژه تنها موفق شده‌اند بدنه پهپادهای ایران را تولید کنند و احتمالا تنها ۳۰۰ مورد تولید کرده‌اند. درنتیجه بعید است که این مجموعه به هدف تولید ۶۰۰۰ پهپاد تا تابستان آینده برسند. بااین‌همه، این پروژه اکنون به قابلیت تولید خارج از ایران رسیده است.

وب‌سایت روسی‌زبان «پروتکل» هم ماه گذشته در مورد برخی از اسنادی که اکنون به دست «واشینگتن‌پست» رسیده‌اند گزارش داده بود. کارشناسان ارشدی که با این روزنامه آمریکایی صحبت کرده‌اند، اصل بودن این اسناد را تایید کرده‌اند.

چرا روسیه از ایران کمک می‌گیرد؟

روسیه صنعت پدافندی پیشرفته و گسترده‌ای، به‌ویژه درزمینه پدافند هوایی و موشک‌های ابرصوت دارد، اما ارتش این کشور درزمینه فناوری پهپاد اقدامات چندانی انجام نداده بود و بنابراین به ایران روی آورد. جمهوری اسلامی یکی از معدود حکومت‌های جهان است که حاضر شد به روسیه سخت‌افزار نظامی بفروشد.

مقامات آمریکا و سایر کشورهای غربی پیش‌ازاین گفته‌اند که روسیه از تابستان گذشته محموله‌هایی محرمانه حاوی پهپادهای ایران همچون شاهد را دریافت کرده است. مسکو در جریان جنگ اوکراین با پهپادهایی مثل شاهد ۱۳۷ (که روس‌ها آن را گران ۲ می‌نامند)، به عمق خاک اوکراین حمله کرده‌ و پدافند هوایی اوکراین را به چالش کشیده‌ است. از مهم‌ترین مزایای پهپاد این است که به روسیه امکان می‌دهد موشک‌های نقطه‌زن گران‌قیمت خود را حفظ کند.

ولادیسلاو ولاسیوک، مشاور ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، به واشینگتن‌پست می‌گوید: «تولید این پهپادها نسبت به آسیبی که می‌رسانند بسیار ارزان‌قیمت است و مشکل همین‌جا است.» به گفته وسیوک، این پهپادها به نابودی سیلوهای غلات اوکراین و قطع شبکه برق در این کشور موفق شده‌اند.

اتاق فکر «استیت واچ» در کی‌یف، از اولین سازمان‌های غیردولتی بود که امکان بررسی لاشه‌های یک فروند پهپاد گران ۲ را که در اوکراین در ماه نوامبر سرنگون شده بود پیدا کرد. این نهاد به این نتیجه رسید که بخش‌های مهم این پهپاد (موتور و کلاهک) آن ساخت ایران‌اند. گلب کانی‌یوسکی، بنیان‌گذار «استیت واچ»، گفت: «ما می‌دانستیم این پهپاد از ایران آمده است.»