در بیش از ۷۰ سال گذشته، اردوگاه جنین از یک سو در معرض خشونت اسرائیل قرار داشت و از سوی دیگر شاهد مقاومت پیوسته فلسطینیان در برابر تلاش برای شهرک‌سازی و اخراج فلسطینی‌ها از سرزمین آن‌ها بود.

ساکنان ۱۶ روستای جنین و حیفا پس از آنکه شهرک‌نشینان اسرائیلی حدود ۷۰ سال پیش آن‌ها را از خانه‌ و زمین‌هایشان بیرون کردند، در فاصله نه‌چندان دور از روستاهای یادشده، مکانی واقع در سراشیبی مشرف به حیفا، دشت مرج بن عامر و کوه کرمل را به عنوان اردوگاه برای خود انتخاب کردند. آن‌ها این مکان را به این دلیل برگزیدند که از روستاهایشان دور نباشند.

با آنکه سازمان امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (اونروا) در سال ۱۹۵۳، محل تاسیس این اردوگاه را در اراضی که دولت اردن در شمال جنین به آن‌ها اعطا کرده بود اعلام کرد، ساکنان روستاهای جنین و حیفا در پی اخراج اجباری از خانه‌هایشان در سال ۱۹۴۸، به این منطقه آمدند و اینجا ساکن شدند.

این اردوگاه در منطقه مرتفعی به وسعت نیم کیلومترمربع در شمال غربی شهر جنین واقع است که از شمال به دشت مرج بن عامر، از جنوب به روستای برقین و از غرب به وادی‌الجدی مشرف است.

جمعیت ۱۱ هزار نفری

اغلب ساکنان این اردوگاه که جمعیت آن به ۱۱ هزار نفر می‌رسد، اصالتا به شش روستای اللجون، زرعین، خربه‌ الجوفه، المزار و نورس تعلق دارند. این روستاها در گذشته تحت قیمومیت بریتانیا بودند و در سال ۱۹۴۸ هنگامی‌ که اسرائیل کنترل آن‌ها را به دست گرفت، ساکنانشان به این منطقه آمدند.

شهرک‌نشینان اسرائیلی تلاش کردند ساکنان روستاهای واقع در شرق کوه کرمل در حیفا از جمله روستاهای المنسی، ابوشوشه، ابوزریق و صابرین را هم که بر منطقه مرج بن عامر مشرف است، از خانه‌هایشان اخراج کنند. در نتیجه، فلسطینی‌ها از روستاهای المزار، زرعین و اللجون مشرف بر دشت مرج بن عامر به اردوگاه جنین پناه بردند.

دشت مرج بن عامر به شکل مثلث‌ با حیفا، جنین و طبریه در مساحتی به وسعت ۳۵۱ کیلومتر مربع یکی از حاصلخیزترین سرزمین‌های فلسطین تاریخی به شمار می‌رود. اردوگاه پناهندگان جنین هم پس از اردوگاه بلاطه در جنوب نابلس، دومین اردوگاه بزرگ در کرانه باختری است.

مصطفی کبه، مورخ فلسطینی، می‌گوید: استان جنین در سال ۱۹۶۷ در گام نخست به اشغال اسرائيل در نیامد، بلکه پیش از آنکه ارتش عراق آن را پس بگیرد، به دست باندهای شهرک‌نشین افتاد. او افزود: در سال ۱۹۴۸ بخش‌های متعددی از منطقه جنین جدا و شماری از روستاها از جمله روستای صندله به اسرائیل واگذار شد.

ساکنان اردوگاه پناهندگان جنین عمدتا روستایی‌اند، زیرا از روستاهای حیفا، مرج بن عامر و جنین آواره شده و به آنجا پناه برده‌اند.

همکاری و همبستگی

جمال حویل، عضو شورای انقلابی جنبش فتح، معتقد است: «همکاری و همبستگی بارزترین ویژگی ساکنان این اردوگاه است». او افزود: «همه ما آواره‌ایم و پناهنده شده‌ایم و می‌خواهیم به خانه‌هایمان بازگردیم.»

جمال حویل گفت: مردم جنین از تجربیات پدران خود در مقاومت الهام گرفته‌اند؛ به ویژه اینکه حسن ابوسریه و جمیل نبهان دو تن از نخستین کسانی‌ بودند که از اردوگاه جنین به گروه‌های مسلح وابسته به جنبش فتح پیوستند و به دست ارتش اسرائیل کشته شدند. همچنان در جریان یورش به جنین در سال ۱۹۸۲، فتحی القنوع، یکی از جوانان ساکن این اردوگاه، با منفجر کردن یک خودرو نظامی سه سرباز اسرائيلی را کشت.

جمال حویل افزود:‌ اردوگاه جنین همچنین ظهور نخستین هسته‌های گروه‌های «پلنگ‌های سیاه» جنبش فتح، «عقاب سرخ» از «جبهه خلق برای آزادی فلسطین»، «گردان‌های القسام» جنبش حماس و گروه‌های «عاشقان شهادت» وابسته به جنبش جهاد اسلامی را شاهد بود. او خاطرنشان کرد که ساکنان اردوگاه جنین در مبارزه نقش برجسته‌ای داشتند و انقلاب ملت فلسطین از بطن چالش‌ها و ناچاری‌های فلسطینیان زاده شد.

عملیات مسلحانه

بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸، شمار زیادی از جوانان ساکن اردوگاه جنین علیه اسرائیلی‌ها عملیات‌ مسلحانه انجام دادند و در این بازه زمانی عملیات فدایی بسیاری صورت گرفت. این اردوگاه در سال ۲۰۰۲، به دنبال تشدید عملیات فلسطینی‌ها علیه اسرائیلی‌ها، به‌ویژه عملیات‌هایی که عاملان آن‌ها از اردوگاه جنین بودند، شهرت جهانی یافت.

در آن زمان، آریل شارون، نخست‌وزیر اسرائیل، اردوگاه جنین را «لانه زنبورها» توصیف کرد و دستور آغاز عملیات نظامی علیه آن را صادر کرد که طی آن، ده‌ها فلسطینی و بیش از ۲۸ سرباز اسرائیلی در بخشی از عملیات دیوار دفاعی شامل کرانه باختری کشته شدند. در پی تشدید درگیری بین فلسطینی‌ها و ارتش اسرائیل که به مدت ۱۰ روز به طول انجامید، ارتش اسرائيل پس از تخریب حدود ۵۰۰ خانه، وارد اردوگاه جنین شد.

جمال حویل با اشاره به اردوگاه جنین، گفت: رهبران گروه‌های فلسطینی «به اتفاق آرا بر لزوم تلاش برای بازگشت به روستاهایی که فلسطینی‌ها از آنجا بیرون رانده شده‌ بودند، تاکید کردند و متعهد شدند نگذارند نیروهای اسرائيلی بدون پرداخت بهایی سنگین به اردوگاه جنین وارد شوند».

حویل افزود: «ما بذر مخالفت با بی‌عدالتی و مطالبه حقوق را در ذهن و قلب نسل جدید ساکن اردوگاه جنین کاشتیم و همین امر به شکل‌گیری هویت ملی فراگیر آمیخته با شعور انقلابی در میان فلسطینیان منجر شد.»

شایان ذکر است که خانه‌ ساکنان محله الحواشین در اردوگاه جنین که در گذشته از روستای المنسی آواره و به آنجا پناه برده بودند، سه بار تخریب شد؛ نخست در سال ۱۹۴۸، دوم در سال ۲۰۰۲ و بار سوم هفته گذشته.

مقاومت در برابر استعمار

ایلان پایه، مورخ اسرائیلی، معتقد است روستاهایی که قبل از سال ۱۹۴۸ وجود داشتند، «در جریان فاجعه نکبت به دست شبه‌نظامیان اسرائیلی ویران شدند و کسانی که در آن‌ها زندگی می‌کردند، به اردوگاه جنین منتقل شدند».

ایلان افزود: فلسطینی‌ها اکنون می‌توانند از روی این تپه ببینند که چگونه خانه‌ها و مزارعشان به شهرک‌های یهودی‌نشین و جنگل‌هایی برای صندوق ملی یهودیان تبدیل شده است.» او خاطرنشان کرد: «یکی از عمده‌ترین تلاش‌های ضداستعماری در اوایل دهه ۱۹۳۰ به رهبری عزالدین القسام از این اردوگاه آغاز شد.»