بهای نفت در بازار جهانی در نخستین روز از تحریم نفتی کامل ایران، تغییر محسوسی نداشت و اندکی کاهش یافت. هر بشکه نفت برنت که روز چهارشنبه ۷۲.۱۹ دلار معامله شده بود با ۰.۸۱درصد کاهش ، امروز ۷۱.۳۸ دلار معامله شد. بهای هر بشکه نفت خام آمریکا نیز که در ساعات اولیه صبح۶۳.۶۷ دلار بود، در بعد از ظهر به ۶۲.۹ دلار رسید.
بالا نرفتن بهای نفت در شرایطی که از این پس نفت ایران، بهعنوان پنجمین تولیدکننده بزرگ در کارتل نفتی اوپک، از بازار رسمی حذف میشود، گواه این مدعاست که آمریکا دستکم برای کوتاه مدت، توانسته اعتماد مشتریان نفتی ایران نسبت به تأمین منابع مورد نیاز را جلب کند.
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا و مقامات وزارت امور خارجه و انرژی دولت او، در ماههای گذشته رایزنیهای گستردهای با تولیدکنندگان بزرگ نفت، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، انجام دادند. هدف از این گفتوگوها اطمینان یافتن از وجود منابع کافی در بازار، پس از تحریم نفت ایران اعلام شد.
در میان مشتریان باقی مانده نفت ایران؛ چین، ترکیه و هند بیش از دیگران به این اقدام غافلگیرکننده آمریکا واکنش نشان دادند. حال آنکه همه این کشورها از مدتها قبل در عربستان و روسیه در جستجوی منابع جایگزین نفت ایران بودند و به نظر نمیرسد از این پس از طریق کانالهای رسمی به واردات نفت از ایران ادامه دهند.
تحریم ایران شوک نمیآورد
گزارشها حاکی از آن است که ترامپ تنها زمانی حاضر به اعلام عدم تمدید قانون معافیت از تحریمهای ایران شد که جان بولتون، مشاور امنیت ملی و ریک پری، وزیر انرژی، در نتیجه تحقیقات و رایزنیهای خود، در مورد همراهی عربستان و امارات متحده عربی و بالا نرفتن قیمتها به او اطمینان خاطر دادند.
برخی از کارشناسان بر این باورند، که باوجود تردیدهایی که در مورد ظرفیت اضافی تولید نفت عربستان مطرح میشود، تأثیر حذف کمتر از یک میلیون بشکه صادرات نفتی ایران در بازار به اندازهای نیست که شوک بلند مدت ایجاد کند. هرچند که ترکیب تحریم ایران با اُفت صادرات ونزوئلا، به دنبال ناآرامیهای اخیر و کاهش تولید لیبی در آستانه فصل پر مصرف تابستان، میتواند متوسط قیمت پیشبینی شده برای نفت در سال جاری را افزایش دهد.
به گزارش اویل پرایس، در نتیجه روند جاری احتمال حذف حدود ۲ درصد منابع بازار و افزایش ریسک بروز شوک نفتی وجود دارد. با اینحال به نظر نمیرسد حذف صادارت نفت ایران به تنهایی بحرانزا باشد. این نشریه تخصصی نفت، جدولی از همه شوکهای نفتی نیم قرن اخیر منتشر کرده که در هیچ یک از آنها ردپایی از پیامد تحریمهای نفتی علیه ایران به چشم نمیخورد. در این جدول به اعتصاب صنعت نفت ایران، گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا و جنگ ایران و عراق اشاره شده، اما هیچ یک از ۱۹شوک نفتی به تأثیر تحریمهای نفتی ایران ارتباط داده نشده است.
برای مثال در اکتبر ۱۹۷۳، زمانی که سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت در واکنش به حمایت کشورهایی مانند آمریکا از اسرائیل در جنگ یوم کیپور، صادرات نفت را تحریم کردند، بهای نفت ۲۳۱.۶ درصد افزایش یافت. در مقابل اعتصاب کارکنان صنعت نفت ایران در سال ۱۹۷۹، بهای نفت را ۱۵درصد بالا برد و ۰.۲ درصد از منابع بازار را کاهش داد. در همان سال مخالفت عربستان با افزایش تولید، ۶۴.۵ درصد به بهای نفت افزود و ۲.۵ درصد از منابع موجود در بازار را حذف کرد. در حالی که بحران گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران بهای نفت را ۱۷.۸درصد اضافه کرد.
بیشترین تأثیر ایران بر شوکهای نفتی در آغاز جنگ ایران و عراق بوده است. از آنجایی که هر دو کشور، تولید کننده نفت به شمار میرفتند، حذف ۱.۵درصد از منابع نفتی، قیمت بازار را ۲۸.۴ درصد افزایش داد. در بخشهای دیگر جدول «اویل پرایس» کاهش تولید نفت اوپک، ونزوئلا، لیبی و الجزیره و طوفانهای آمریکا بهعنوان دیگر عوامل ایجاد شوک نفتی در ۴۶ سال گذشته معرفی شدهاند.
ترش و شیرینهای بازار
یکی از نگرانیهایی که علاوه بر افزایش قیمتها مطرح میشود، روند دشوار تطبیق پالایشگاهها با نفت کشورهای جایگزین ایران است. در صورتی که پالایشگاهها بر اساس شاخصهای کیفی نفت ایران طراحی شده باشند، در بعضی موارد نیاز به تغییراتی دارند، اما در اغلب موارد امکان جایگزینی نفت ایران وجود دارد.
نفت خام به طور کلی با محتویات سولفور و چگالیاش نسبت به آب (اِیپیآی)، کیفیت سنجی میشود. نفت خامی که اِیپیآی آن بالای ۳۵ باشد، سبک شناخته می شود و اِیپیآی زیر ۲۵ هم به معنی نفت سنگین است. هرچه نفت سبکتر باشد، استخراج، حمل و نقل و پالایش آن آسانتر و ارزانتر است. اما پالایش نفت سنگین که ناخالصی و سولفور بیشتری دارد، دشوارتر و گرانتر است. سولفور همچنین در تعیین ترشی و شیرینی نفت نقش دارد. نفت خام با کمتر از ۰.۵درصد سولفور شیرین و بیش از آن ترش است.
در حال حاضر متوسط اِیپیآی در اوپک ۳۳ و برای برای نفت آمریکا ۳۵.۷ است و بسیاری از پالایشگاهها در جهان با ۳۲ کار میکنند. به همین دلیل انواع مختلفی از نفت خام با یکدیگر ترکیب میشود تا بیشترین همخوانی را با تنظیمات پالایشگاهها داشته باشد.
گروه مشاوره انرژی «رایستد» بر این باور است که روسیه، عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از جمله کشورهایی هستند که از قابلیت صادرات نفت با شاخصهایی تا حدودی مشابه نفت ایران برخوردارند.
به گزارش این گروه مشاوره انرژی، عربستان سعودی در ظرفیت مازاد نفت خود نوعی نفت معروف به نفت سبک عربی دارد که ویژگیهای آن مشابه نفت سبک ایران است. نفت اورال روسیه و نفت بصره عراق نیز همین شاخصها را دارند. همچنین امارات متحده عربی به طور سنتی همواره نفتی سبکتر و شیرینتر از نفت ایران صادر کرده است.
از سوی دیگر گلوبال پلتس گزارش میدهد: استرالیا، کانادا، اکوادور، مصر،کویت، مکزیک، نروژ، عمان، قطر، انگلیس، آمریکا و ونزوئلا نیز میتوانند به تامین نیازهای ۳۴ پالایشگاه مشتری نفت ایران در چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه کمک کنند.