چندی پیش اعلام شد که نشستی میان وزیر خارجه جمهوری اسلامی و وزرای خارجه تروئیکای اروپایی (آلمان، بریتانیا و فرانسه) در استانبول برگزار خواهد شد. شاید این پرسش مطرح شود که هدف و اهمیت این نشست چیست، به‌ویژه با توجه به اینکه دوره‌های پیشین گفتگو عمدتا میان تهران و واشینگتن برگزار می‌شد و نقش اروپا چندان پررنگ نبود.

البته پس از حملات ایالات متحده به مراکز هسته‌ای ایران در فردو، اصفهان و نطنز، در جریان جنگ ۱۲روزه، ورود اروپایی‌ها به میدان گامی مقدماتی برای زمینه‌سازی مذاکرات احتمالی آینده میان تهران و واشینگتن به شمار می‌آید.

به نظر می‌رسد در این نشست هر یک از طرف‌ها اهداف خاص خود را دنبال می‌کنند. هدف اصلی جمهوری اسلامی مذاکره و تلاش برای لغو تحریم‌های اعمال‌شده است. در حالی که توجه اروپایی‌ها بر مسئله ازسرگیری همکاری‌های جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌ویژه بازگشت بازرسان این نهاد به ایران متمرکز است. با این حال، جمهوری اسلامی موضوع بی‌اعتمادی‌اش به آژانس را مطرح و برجسته خواهد کرد، به‌ویژه با توجه به اینکه تهران معتقد است گزارش اخیر آژانس زمینه‌ساز حمله اسرائیل به ایران در ماه ژوئن گذشته شده است. در این گزارش که در ۳۱ مه منتشر شد، اشاره شده بود که جمهوری اسلامی همچنان به ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای بالا ادامه می‌دهد و در فعالیت‌هایی خارج از چارچوب‌های قانونی مشارکت دارد.

جمهوری اسلامی با دیده تردید به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌نگرد و بر این باور است که بازرسان آژانس در واقع نقش جاسوس را ایفا می‌کنند و بی‌طرف نیستند. از منظر جمهوری اسلامی، درخواست برای بازگشت این بازرسان به ایران، تلاشی است برای ارزیابی میزان موفقیت حملات آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران و آگاهی از مسیر فعلی و آتی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی. به باور تهران، پیامدهای آنچه در داخل کشور رخ داده همچنان مبهم است و کشورهای غربی نیز در مسیری نامشخص گام برمی‌دارند. به همین دلیل، کشورهای غربی قصد دارند با استفاده از نشست استانبول و بازگرداندن بازرسان آژانس این ابهام اطلاعاتی را برطرف کنند.

پرسش اصلی اینجاست که جمهوری اسلامی در قبال بازگشت بازرسان آژانس قصد دارد چه امتیازی بگیرد؟ تهران نگران است که در ماه‌های آینده احتمال فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» قوت بگیرد؛ اقدامی که می‌تواند بحران اقتصادی موجود را تشدید کند. جمهوری اسلامی بر این باور است که اگر تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) این مکانیسم را فعال کنند، تبعات بازگشت تحریم‌های بین‌المللی سنگین خواهد بود و فشارها بر اقتصاد کشور بیش از پیش افزایش خواهد یافت.

با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران، روابط تهران و اروپا وارد مرحله‌ای حساس و پیچیده خواهد شد. با اینکه به دلیل خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، این کشور دیگر نمی‌تواند مستقیما مکانیسم ماشه را فعال کند، اما تروئیکای اروپایی هنوز این امکان را دارند که تحریم‌ها را دوباره برقرار کند. با این حال، به دلیل حضور آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل و امکان استفاده از حق وتو، برداشتن این تحریم‌ها در آینده کار آسانی نخواهد بود. در چنین شرایطی، جمهوری اسلامی با فشارهای اقتصادی شدیدتری روبه‌رو خواهد شد. از سوی دیگر، تهران هشدار داده که با بازگشت تحریم‌ها، کشورهای اروپایی و واشینگتن دیگر هیچ تاثیری بر روند مذاکرات با ایران نخواهند داشت.

در همین راستا، وزرای خارجه کشورهای اروپایی برای ترغیب جمهوری اسلامی به بازگشت به میز مذاکره، به تهران پیام داده‌اند که امکان تعویق در اعمال دوباره تحریم‌های بین‌المللی وجود دارد. با این حال، این تعویق مشروط به ازسرگیری مذاکرات میان جمهوری اسلامی و آمریکا و همچنین همکاری کامل تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ موضوعی که از نظر اروپا یک پیش‌شرط اساسی به شمار می‌رود.

حملات اخیر آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران، این فرصت را برای تهران فراهم کرد تا به‌نوعی وارد وضعیت «ابهام هسته‌ای» شود، وضعیتی که نه‌تنها غرب را سردرگم می‌کند، که به جمهوری اسلامی امکان می‌دهد با برگ جدیدی درباره اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی وارد چانه‌زنی شود. در همین زمینه، غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در اشاره به وضعیت این ذخایر گفت، تنها پرسشی که از آژانس دریافت کردیم، آن هم به‌شکل شفاهی نه رسمی، مربوط به مواد هسته‌ای بود. ما نیز پاسخ دادیم که از سرنوشت آنها اطلاعی نداریم، چرا که این موضوع همچنان در دست بررسی و ارزیابی است.

از سوی دیگر، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌کوشد تا به راه‌حلی دیپلماتیک دست یابد که بر پایه روندهای نظارت و راستی‌آزمایی الزامی استوار باشد. همزمان، ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه، هشدار داده است که اگر تا پایان ماه اوت توافقی حاصل نشود، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و فرانسه در چارچوب سازمان ملل تحریم‌ها علیه تهران را دوباره اعمال خواهد کرد.

در مقابل، مسئولان جمهوری اسلامی هشدار داده‌اند که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه ایران از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) خارج خواهد شد. آنها تاکید می‌کنند که در این صورت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ نظارتی بر برنامه هسته‌ای ایران نخواهد داشت. البته این اقدام گامی خطرناک است و تنش‌ها را شدت می‌بخشد، زیرا تهران می‌داند که چنین تصمیمی به واشینگتن و اسرائیل بهانه‌های بیشتری برای حملات بعدی می‌دهد.

در چارچوب اهداف جمهوری اسلامی و تروئیکای اروپایی از نشست استانبول، به نظر می‌رسد مذاکراتی براساس یافتن مبنایی برای دادن یک فرصت موقت و محدود پیش برود، فرصتی که به احتمال زیاد تنها یک‌بار اعطا خواهد شد و با توافق همه طرف‌ها، از جمله ایالات متحده، همراه خواهد بود. با این امید که فرصتی برای رسیدن به توافقی میان جمهوری اسلامی و واشینگتن فراهم شود. در مقابل، تهران باید با ازسرگیری نظارت‌های بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای خود موافقت کند.

نکته قابل‌توجه و شگفت‌انگیز این است که اگر جمهوری اسلامی و تروئیکای اروپایی بر سر مسئله بازگشت بازرسان بین‌المللی و ازسرگیری مذاکرات میان تهران و واشینگتن برای رسیدن به توافق نهایی به تفاهم برسند، در واقع به همان نقطه‌ای بازگشته‌ایم که تهران از آغاز مذاکره با آمریکا در آوریل گذشته مطرح کرده بود.

در آن زمان، تهران خواستار دستیابی به توافقی موقت بود که براساس آن، فعال‌سازی مکانیسم ماشه به تعویق افتد، در مقابل نظارت‌های بین‌المللی تشدید شود و تحریم‌ها کاهش یابد. توافقی که می‌توانست بدون کشاندن منطقه به هرج‌ومرج و ناامنی ناشی از جنگ ۱۲روزه میان جمهوری اسلامی و اسرائیل به نتیجه برسد.

با این حال، به نظر می‌رسد که همچنان  دور باطل بلاتکلیفی و نبود قاطعیت رویکرد اصلی غرب در قبال جمهوری اسلامی است؛ رفتاری که نه‌تنها راه را بر توافقی پایدار می‌بندد، که منطقه را از رسیدن به ثبات و آرامش واقعی بازمی‌دارد.

برگرفته از ایندیپندنت عربی