روز اول سال میلادی ۲۰۲۳، آغاز تازه‌ای نیز برای برزیل است. لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌ جمهوری چپگرا، دو ماه پیش در انتخابات پیروز شد و روز یکشنبه، اول ژانویه، رسما سوگند یاد می‌کند تا دولت جدید خود را تشکیل دهد. این در حالی است که برازیلیا، پایتخت، در وضعیت امنیتی قرار دارد و بیم آن می‌رود که حامیان یائیر بولسونارو، رئیس‌ جمهوری راستگرای پیشین که در انتخابات شکست خورد، مرتکب خشونت شوند. بولسونارو که نتایج انتخابات را نپذیرفته است، روز جمعه در آخرین سخنان خود، با چشمانی اشک‌آلود از مردم خداحافظی کرد و سپس عازم ایالت فلوریدای آمریکا شد. 

جلسه کنگره برزیل ساعت سه بعدازظهر یکشنبه به وقت برازیلیا آغاز می‌شود و لولا سپس به کاخ پلان‌آلتو می‌رود تا ردای ریاست‌ جمهوری را بر تن کند. پیش‌بینی می‌شود که ۳۰ هزار نفر از حامیان او در صحن کاخ حضور یابند و حدود ۳۰۰ هزار نفر نیز در خیابان‌های پایتخت، بازگشت لولا را به قدرت جشن بگیرند.

رویکرد متفاوت لولا، از آرایش کابینه او پیدا است. ترکیب نهایی این کابینه با ۳۷ وزیر، دو روز پیش اعلام شد و در آن، توجه ویژه‌ای به موضوع محیط ‌زیست و حفظ جنگل‌های آمازون و بالاترین تعداد وزیران زن در تاریخ برزیل، مشاهده می‌شود. با این حال، این کابینه یادآور ائتلاف وسیعی است که لولا با اتکا به آن پیروز شد: این ۳۷ وزیر، از ۹ حزب سیاسی مختلف می‌آیند- برخی از احزاب چپگرا و برخی دیگر از احزاب میانه‌رو- که در ماه‌های اخیر از لولا حمایت نکردند، اما وعده داده‌اند که در دوران ریاست ‌جمهوری با او همراه شوند. ۱۱ نفر از وزیران به هیچ حزبی وابسته نیستند. 

مجموعا ۱۱ وزیر زن در ترکیب کابینه حضور دارند. لولا در این باره گفت: «خشنودم، چون در تاریخ برزیل سابقه نداشته است که این تعداد وزیر زن داشته باشیم.»

یکی از مهم‌ترین سمت‌ها به مارینا سیلوا، کنشگر شناخته‌شده امور محیط ‌زیست، تعلق خواهد داشت. سیلوا که در دولت اول لولا از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ نیز وزیر محیط ‌زیست بود، بار دیگر به این مسند بازمی‌گردد. جامعه جهانی امیدوار است که سیلوا برزیل را به تلاش‌های جهانی برای کنترل تغییرات اقلیمی بازگرداند و به امر مهم حفظ جنگل‌های آمازون کمک کند. از دیگر وزیران زن در مسندهای کلیدی کابینه، سیمونه تبت خواهد بود. او که در دور اول علیه لولا نامزد شده بود و در دور دوم از او حمایت کرد، وزیر برنامه‌ریزی و بودجه خواهد بود و نقش مهمی در برنامه اقتصادی دولت خواهد داشت.

لولا برای نخستین بار وزارتخانه‌ای برای «امور بومی‌ها» تشکیل داده است. سونیا گوآخاخارا، نماینده مجلس، که خود تبار بومی دارد، اینک در مقام وزارت با کنشگران حقوق بومیان مواجه می‌شود که انتظارات بسیاری از دولت لولا دارند. از دیگر تغییرات مهم، ایجاد مجدد وزارت مستقل ورزش است که پیش از این، به واحدی درون وزارت شهروندی تقلیل یافته بود. آنا موزر، ستاره سابق والیبال و صاحب مدال المپیک، در راس وزارت جدید ورزش برزیل خواهد بود و به این ترتیب نخستین زنی به‌حساب می‌آید که در این مسند قرار می‌گیرد. این وزارتخانه نخستین بار در سال ۱۹۹۵ تشکیل شد و پله، ستاره افسانه‌ای فوتبال که چند روز پیش درگذشت، اولین وزیر ورزش برزیل بود. لولا همچنین قول داده است که زنان را برای ریاست دو بانک دولتی برزیل، بزرگ‌ترین بانک‌های این کشور، نامزد کند؛ از جمله «بانک برزیل» که از زمان تاسیس در سال ۱۸۰۸ تاکنون، رئیس زن نداشته است. 

دولت سوم

لولای ۷۷ ساله اینک برای سومین دوره رئیس‌ جمهوری می‌شود؛ رویدادی بی‌سابقه در تاریخ برزیل. او یک سال و نیم به اتهام فساد اقتصادی در زندان بود، اما دادگاه‌های برزیل حکم اولیه را لغو کردند تا او به صحنه سیاست بازگردد و بار دیگر، «حزب کارگران» را به قدرت برساند. خبرگزاری رویترز در تحلیل تجربه پیشین حضور لولا در مسند ریاست‌ جمهوری نوشت: «این رهبر سابق اتحادیه‌های کارگری، در دوره قبلی ریاست‌ جمهوری خود از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ که همزمان با دوره افزایش قیمت کالاهای اولیه بود، میلیون‌ها شهروند برزیل را از فقر نجات داد.» اما لولا اینک با اقتصادی چالش‌برانگیزتر، هم در سطح جهانی و هم در سطح ملی، روبرو است. 

کره‌موآر د سوزا، مدیر شرکت مشاوره «دارما پولیتیکال ریسک» در برازیلیا، به رویترز گفت که جامعه توقعات زیادی از لولا دارد، و افزود: «او با این ماموریت دشوار روبرو است که وضعیت عادی و پیش‌بینی‌پذیری را به برزیل بازگرداند و مهم‌تر از همه، به سرعت نتایجی را رقم بزند که کیفیت زندگی ساکنان کشور را بهبود ببخشند.»

لولا همچنین در حالی رئیس‌ جمهوری می‌شود که بولسونارو پیروزی او را نپذیرفت و نه‌تنها حاضر نشد در مراسم سوگند خوردن او حضور یابد، بلکه کشور را به مقصد آمریکا ترک کرد. دو ماه است که هواداران بولسونارو ادعای تقلب در انتخابات را مطرح می‌‌کنند و برخی خواهان کودتای ارتش شده‌اند. یکی از این هواداران، به اتهام ساختن بمبی که در ورودی فرودگاه برازیلیا کار گذاشته شده بود، دستگیر شد و اعتراف کرد که هدفش، ایجاد آشوب و زمینه‌سازی برای دخالت ارتش بود. 

این وضعیت باعث شد که حتی همیلتون مورائو، معاون بولسونارو، تلویحا از رئیس سابق خود انتقاد کند. او شنبه‌شب در سخنرانی خود در جایگاه رئیس‌ جمهوری موقت، گفت: «رهبرانی که قرار است به ملت اطمینان‌خاطر دهند و آن ‌را متحد کنند… اجازه دادند که سکوت یا تحرکات نامناسب و مضر، جوی از آشوب و فروپاشی اجتماعی ایجاد کند.»

اما مورائو از کارنامه چهار ساله بولسونارو دفاع کرد و گفت که او برزیل را با اقتصادی قوی رها می‌کند. با این حال، او از عقبگرد برزیل در زمینه محیط‌ زیست و وضع بد جنگل‌های آمازون ابراز تاسف کرد.

هیات‌هایی از ۵۰ کشور، از جمله ۱۸ نفر از رهبران دولت‌ها، اعلام کرده‌اند که در مراسم تحلیف لولا شرکت خواهند کرد. پادشاه اسپانیا و وزیر خارجه ترکیه، در زمره مهمان‌های مهم و چشمگیر این مراسم خواهند بود. از طرف نظام جمهوری اسلامی ایران، محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس جمهوری، به برازیلیا رفته است و همراه با حسن قریبی، سفیر ایران در برزیل، در مراسم شرکت خواهد کرد. 

رویکرد متفاوت لولا را در نخستین اقدامات دیپلماتیک او نیز می‌بینیم. رئیس‌ جمهوری روز شنبه با نمایندگان روسیه و اوکراین دیدار کرد و خواهان پایان جنگ بین دو کشور شد. او در توییتر نوشت دیدارهایی جداگانه نیز با والنتینا ماتوینکو، رئیس شورای فدراسیون روسیه، و یولیا سویردنکو، معاون نخست‌وزیر اوکراین، داشته است که برای شرکت در مراسم تحلیف به برازیلیا رفته‌اند. در تصاویر منتشرشده می‌بینیم که آن‌ها علاوه بر لولا، با مائورو ویرا، وزیر خارجه جدید برزیل، دیدار کردند.

لولا گفت، به ماتوینکو گفته است که برزیل خواهان «صلح» است و می‌خواهد «طرفین، زمینه مشترکی برای پایان تخاصم» پیدا کنند. او که چند هفته پیش نیز با ولادیمیر پوتین، رئیس‌ جمهوری روسیه، تلفنی گفت‌وگو کرده بود، گفت: «در برزیل ما سنت دفاع از تمامی ملت‌ها را داریم و برای صلح، با هر کس که ممکن باشد، صحبت می‌کنیم.»

پیش‌بینی می‌شود که رئیس‌ جمهوری برزیل برای نشان دادن رویکرد جدید دولتش، در ماه‌های اول ریاست‌جمهوری خود، به کشورهای مهمی همچون آمریکا، چین و آرژانتین سفر کند. رویترز به نقل از منابع آگاه گفت که احتمال می‌رود اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، و امانوئل ماکرون، رئیس‌ جمهوری فرانسه، در ماه جاری میلادی، برای دیدار با لولا به برازیلیا سفر کنند.