جشنواره بین‌المللی دریای سرخ که هم‌اکنون در بندر جده عربستان سعودی در حال برگزاری است، تازه سال ۲۰۲۱ آغاز شد اما با وجود گذشت تنها یک سال، هم حس نو بودن خود را حفظ کرده و هم انگار به نوعی جا افتاده است. برای هر کشوری، جا باز کردن میان تقویم شلوغ جشنواره‌های جهانی کار بسیار دشواری است؛ چه رسد به کشوری که تا همین چند سال پیش سالن سینما هم نداشت و حالا می‌کوشد به قطب جدید سینما در منطقه بدل شود؛ اما جشنواره دریای سرخ حالا این‌قدر مطرح شده است که بر دیرین‌ترین جشنواره‌های جهان عرب مثل قاهره و مراکش سایه بیندازد و اینکه ببینیم از اسپایک لی و گاسپار نوئه تا الیور استون و آنتونیو باندراس بین سالن‌های آن حرکت می‌کنند، دیگر جای تعجب ندارد. در مهمانی‌ها و لابی هتل‌ها که می‌گردی، می‌بینی بسیاری از چهره‌های آشنای جشنواره‌های مهم جهان مثل کن، برلین و ونیز به این‌جا آمده‌اند.

از مهم‌ترین ویژگی‌های جشنواره این است که مدیرانش می‌گویند به نبود هرگونه سانسور متعهدند. مشاهده‌ها نشان می‌دهد که این از برخی لحاظ ادعایی بامعنی است؛ در جشنواره ۲۰۲۲، فیلم‌هایی با صحنه‌های جنسی یا حتی موضوع‌های مرتبط با همجنس‌گرایی پخش شدند که در بیشتر کشورهای منطقه ممنوع‌اند.

نکته قابل توجه دیگر این‌جا است که مردم محلی در میان تماشاگران نقشی فعال دارند. انتخاب جده که از پرجنب‌وجوش‌ترین شهرهای عربستان سعودی است (به جای شهرهای جشنواره‌ای مثل الجونه در مصر یا پارک‌سیتی در آمریکا که با مراکز اصلی جمعیتی فاصله دارند) باعث شده است انواع گروه‌ها و اقشار محلی با پیشینه‌های مختلف را ببینیم که بلیت می‌خرند و به تماشای فیلم‌ها می‌نشینند.

در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه، پخش فیلم «سون‌سوز» ساخته رضا جمالی، کارگردان مقیم اردبیل، را شاهد بودیم. این فیلم یکی از ۱۵ فیلم بخش مسابقه و تنها فیلم ایرانی بلند جشنواره امسال است. جمالی در این بخش باید با برخی از بهترین فیلم‌‌های جهان عرب و فراسوی آن رقابت کند؛ با گذشت بیش از نیمی از جشنواره، منتقدان و سینماگرانی که با ایندیپندنت فارسی صحبت کردند، از سطح بالای فیلم‌های بخش مسابقه می‌گویند.

سون‌سوز در زبان ترکی آذربایجانی به افراد نازا تلقی می‌شود. جمالی با این فیلم به همان فضایی رفته که در فیلم‌های متعدد کوتاه و مستند او واولین فیلم بلندش، «پیرمردها نمی‌میرند»، دیده‌ایم که آن‌ را چقدر خوب می‌شناسد و چقدر با آن عجین است. اگر «پیرمردها نمی‌میرند» قصه روستایی بود که سال‌ها است کسی در آن نمرده، «سون‌سوز» داستان طنازانه‌ای از روستایی است که در آن، کسی بچه‌دار نمی‌شود؛‌ و این روستا کارگردانی هم دارد که می‌خواهد فیلمی بسازد تا ببیند این بچه‌دار نشدن به چه علت است و آیا به علت نازایی مردان است یا زنان (سعی می‌کنم بیش از این جزئیات قصه را لو ندهم).

جمالی که قبلا فیلمی کوتاه با این موضوع ساخته بود، توانسته است با هنرمندی تمام، از نابازیگران شوخ‌وشنگ اردبیلی جوری بازی بگیرد که انگار با استادان بازی کمدی طرفیم. در عین حال، فیلم از قضا حال‌وهوای واقع‌نمایی بیش از حد یا مستندوار ندارد. پیرمردها و پیرزن‌های روستا و البته خانم دکتر جوان به‌یادماندنی اتفاقا شخصیت‌هایی خیلی سینمایی‌اندد و تم «فیلم در فیلم» بودن هم بیشتر به ماجرا کمک می‌کند. روستایی‌ها حتی زمانی که «خودشان»‌اند، در واقع چهره‌هایی‌اند که وسوسه جلو دوربین بودن دارند. کارگردان روستا (انگار همپای کارگردان فیلم، جمالی) با قاب و قاب‌بندی بازی می‌کند و روستایی‌ها، چه آن‌ها که به کارگردان کمک می‌کنند و چه آن‌ها که سوژه فیلم‌اند، هر یک در این بازی جایی می‌یابند تا «سون‌سوز» هم طنزی پرنشاط و هم نوعی بزرگداشت سینما باشد؛ به عنوان هنری که آدم‌های عادی را درگیر می‌کند.

واکنش تماشاگران در جده نشان می‌دهد که طنز «سون‌سوز» توانسته است مرزهای زبانی و مکانی را در‌نوردد و بر بینندگان متنوع تاثیر بگذارد. نمایش چهارشنبه شب فیلم در سینما ووکس جده به‌ندرت تماشاگر ایرانی داشت و بسیاری از تماشاگران از مردم محلی یا سایر کشورهای عربی منطقه بودند که خنده‌های بلندشان نشان می‌داد توانسته‌اند با فیلم ارتباط بگیرند. کارگردان پس از نمایش فیلم، در سینما حاضر شد و به سوالات مردم پاسخ داد. به نظر می‌آید خود او هم از اینکه مردم دیاری دیگر توانسته‌اند با این فیلم اینقدر ارتباط بگیرند، خشنود بود و به اینکه مردم دقیقا همان‌جایی می‌خندیدند که او مد نظر داشته است، اشاره کرد.

یکی از بینندگان که از اهالی عربستان سعودی بود، بعد از نمایش فیلم به جلالی گفت که این از بهترین فیلم‌های امسال است و افزود: «ای‌ کاش فیلم‌های ایرانی بیشتری به این کشور بیایند.» یکی دیگر از بینندگان از جلالی خواست که با توجه به سابقه دیرین سینما در ایران، به فیلمسازان جوان سعودی پندی بدهد. فیلمساز متواضع اردبیلی هم گفت خود را کوچک‌تر از آن می‌داند که به کسی پند دهد و از لزوم دنبال کردن فیلم‌های جهانی گفت.

جلالی در ضمن، از جشنواره دریای سرخ به خاطر سطح بالای آن تمجید کرد و گفت سینمای عربستان سعودی در همین چند سال توانسته پیشرفت‌هایی قابل‌توجه داشته باشد و خیل کارگردانان جوان آن قابل‌توجه است.

«موخوره»، فیلم ۱۵ دقیقه‌ای به کارگردانی علیرضا کاظمی‌پور، دیگر فیلم ایرانی است که در بخش مسابقه فیلم‌های کوتاه جشنواره به نمایش درمی‌آید. ماجرا به گشت ارشاد مربوط می‌شود و همین باعث شده است با رویدادهای روز پیوند داشته باشد؛ گرچه ساخت و انتخاب آن به ماه‌ها قبل باز می‌گردد. فیلم داستان دو دوست جوان در تهران است: زنی با سر تراشیده و مردی با موهای بلند. گشت ارشاد ماشین این دو را ضبط می‌کند، چون طبق تصاویر دوربین‌ها، تصور شده که مرد موبلند زنی بی‌حجاب است. زن و مرد جوان حالا دنبال راهی برای برخورد با این موقعیت غریب و دیوانه‌وارند.

این فیلم کوتاه نیز روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه پخش شد و در آخرین روز جشنواره، شنبه، بار دیگر پخش می‌شود. با این حساب سینمای ایران در دو بخش اصلی مسابقه دو نماینده دارد.

دومین دوره جشنواره سالانه دریای سرخ حالا به آخرین روزهای خود نزدیک می‌شود و می‌توان گفت که اگر بماند و پایدار شود، جده را به قطبی سینمایی در منطقه و حتی فراسوی آن تبدیل خواهد کرد.