در ۱۵ ماه سلطه طالبان بر افغانستان، صدور گذرنامه در این کشور پنج بار متوقف شده است. ریاست اداره گذرنامه افغانستان که زیر نظر وزارت داخله (کشور) به رهبری سراج‌الدین حقانی فعالیت می‌کند، آخرین بار در ۱۵ مهر اعلام کرد که صدور گذرنامه برای مدت نامعلومی متوقف می‌شود. طالبان دلیل متوقف شدن روند صدور گذرنامه را مشکلات فنی عنوان کردند، اما متقاضیان گذرنامه می‌گویند فروش غیرقانونی به‌دست فرماندهان و مقام‌های طالبان همچنان جریان دارد و زمان توزیع دوباره گذرنامه هنوز مشخص نیست.

وزارت داخله (کشور) طالبان در ۲۴ مهر مولوی عبدالکریم حسیب را به جای مولوی عبدالحکیم حمدی، به رهبری اداره گذرنامه افغانستان گماشت. این سومین فردی است که از سوی رهبر شبکه حقانی در ۱۵ ماه گذشته برای ریاست اداره عمومی گذرنامه انتخاب می‌شود.

فرماندهان و مسئولان ارشد طالبان در این مدت به افرادی که برای خروج از افغانستان به گذرنامه نیاز داشتند، هزاران جلد گذرنامه با قیمت‌های گزاف فروخته‌اند.

در این میان افراد بیماری که تلاش می‌کنند برای معالجه به یکی از کشورهای همسایه افغانستان سفر کنند، بیشتر از بقیه متقاضیان گذرنامه در رنج و نا‌امیدی گرفتار شده‌اند.

رابعه (مستعار) از یک ‌سال پیش تلاش می‌کند برای خودش و مادرش گذرنامه بگیرد تا بتوانند برای معالجه به پاکستان سفر کنند. رابعه به ایندیپندنت فارسی گفت حدود یک ‌سال پیش تقاضای گذرنامه کرده و اسناد هویتی‌اش را به اداره گذرنامه داده است، اما تاکنون نتوانسته گذرنامه بگیرد.

پس از بازگشت طالبان به قدرت، هزاران نفر از شهروندان افغانستان برای خروج از این کشور تقاضای دریافت گذرنامه کردند. طالبان حدود دو ماه پس از تصرف کابل، اداره گذرنامه را فعال کردند و عالم‌گل حقانی، از اعضای ارشد شبکه حقانی، به ریاست این نهاد گمارده شد. تقاضای گسترده مردم برای گرفتن ویزا و نیاز طالبان به درآمد بیشتر، راه را برای فروش گذرنامه در بازارهای غیرقانونی باز کرد. بسیاری از افرادی که به دلیل تهدید و خطر انتقام‌جویی طالبان باید هرچه سریع‌تر از افغانستان خارج می‌شدند، مبلغ‌های هنگفتی برای یک جلد گذرنامه که بهای اصلی آن حدود ۱۰۰ دلار آمریکایی است، به اعضای طالبان پرداختند.

رابعه می‌گوید اکنون نیز اگر کسی توانایی پرداخت مبلغ هنگفت داشته باشد می‌تواند در مدت یک الی دو روز گذرنامه دریافت کند. او افزود که یک بار یکی از افراد مرتبط با مسئولان طالبان در اداره گذرنامه به او وعده داد که در ازای دو هزار دلار آمریکایی، برای او و مادرش گذرنامه تهیه می‌کند، اما شرط اساسی‌اش این بود که نیمی از مبلغ باید از پیش پرداخت شود. رابعه که توان پرداخت این مبلغ را ندارد، منتظر از سرگیری فعالیت اداره گذرنامه است تا بدون پرداخت پول اضافی گذرنامه بگیرد.

عزیزالله ساکن بامیان نیز با مشکل مشابهی مواجه است. عزیزالله می‌گوید یک عضو خانواده‌اش بیمار است و از یک ماه پیش در بخش فوریت‌های پزشکی یکی از بیمارستان‌های خصوصی در کابل بستری و منتظر دریافت گذرنامه است تا به پاکستان سفر کند.

به دلیل نبود امکانات درمانی کافی در افغانستان، بسیاری از افغان‌ها برای معالجه به هند و پاکستان سفر می‌کنند. پس از فروپاشی دولت افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت، هند صدور ویزا را برای افغان‌ها متوقف کرد و پروازها میان کابل و دهلی نیز هنوز از سر گرفته نشده است. اکنون پاکستان تنها گزینه برای معالجه بیماران افغان است.

عزیزالله گفت افراد مرتبط با فرماندهان طالبان که مسئولیت اداره گذرنامه افغانستان را بر عهده دارند، یک جلد گذرنامه را در بازار سیاه تا سه هزار دلار نیز می‌فروشند‌، اما افراد اندکی توانایی پرداخت این مبلغ را دارند. عزیزالله افزود هنگام مراجعه به اداره گذرنامه افغانستان، با بدرفتاری، توهین و تحقیر افراد مسلح طالبان مواجه شده است.

طالبان در یک‌سال و نیم گذشته بارها اعلام کردند که افرادی را به اتهام فروش گذرنامه در بازار سیاه و اخاذی از مردم بازداشت کرده‌اند، اما تاکنون هیچ‌یک از اعضای این گروه که با استفاده از نفوذ خود در ادارات دولتی به فروش گذرنامه اقدام می‌کنند، بازداشت و مواخذه نشده‌اند.

در همین حال، یک منبع آگاه در کابل به ایندیپندنت فارسی گفت دلیل متوقف شدن فعالیت اداره گذرنامه افغانستان، اختلاف شبکه حقانی با جناح قندهار بر سر تصاحب این اداره است. اداره گذرنامه در ۱۵ ماه گذشته در اختیار شبکه حقانی است، اما اکنون گفته می‌شود سران جناح قندهار نیز فردی را برای ریاست این اداره معرفی کرده‌اند.

شبکه حقانی شامل حقانی‌های متحد با سراج‌الدین حقانی است که ساکنان شرق افغانستان‌اند و جناح قندهار شامل ملا هیبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، ملا یعقوب، وزیر دفاع، ملا برادر، معاون نخست‌وزیر و ملا حسن، نخست‌وزیر طالبان می‌شود. اختلاف میان این دو جناح طالبان بر تصاحب قدرت و کنترل بر معادن و منابع درآمدزا، از نخستین‌ روزهای شکل‌گیری کابینه طالبان مشهود بود.

نورالله پتمن، سخنگوی اداره گذرنامه افغانستان، روز چهارشنبه به رادیو کلید گفت روند توزیع گذرنامه به دلیل مشکلات فنی هنوز از سر گرفته نشده است و زمان از سرگیری این روند نیز هنوز مشخص نیست. پتمن ادعا کرد که روند ترمیم وسایل فنی اداره گذرنامه ادامه دارد و فعالیت این نهاد پس از اتمام بازسازی و ترمیم دوباره آغاز می‌شود.