در مورد چندوچون سقوط جمهوریت در افغانستان، روایت‌ها آنقدر مختلف و متنوع است که نمی‌توان دلیل اصلی سقوط را به‌خوبی درک کرد.
در این میان، متیو هاینمن، مستندساز مشهور آمریکایی و نامزد اسکار، در مورد ماه‌های پایانی حکومت جمهوری در افغانستان فیلمی ساخته است. «ریتروگراد» (retrograde) یا «بازگشت به قهقرا» فیلمی است که بیننده را با تراژدی شکل‌گرفته در افغانستان در ماه‌های آخر سال ۲۰۲۱ مواجه می‌کند. این فیلم متعلق به شبکه نشنال جئوگرافی است.
«بازگشت به قهقرا» قرار است روز جمعه ۱۱ نوامبر، در چند سینمای آمریکا در نیویورک و واشنگتن دی‌سی به نمایش درآید و سپس در لس‌آنجلس، سن‌دیه‌گو، سانفرانسسکو، کلرادواسپرینگز، کولو و دالاس اکران شود و سپس هشتم دسامبر از شبکه نشنال‌جئوگرافی پخش شود.
متیو هاینمن، برنده چندین جایزه امی، دوجایزه دی‌جی‌ای و نامزد جایزه اسکار برای مستند سرزمین کارتل‌ها در سال ۲۰۱۵، برای ساخت این مستند با تیم خود ماه‌ها با نیروهای ویژه آمریکا که با ارتش ملی افغانستان همکاری داشتند، همراه شد.
ژنرال سمیع سادات، فرمانده نیروهای ویژه ارتش افغانستان که در این مستند نقش محوری دارد، در توییتر خود، توصیه کرد کسانی که می‌خواهند بدانند در افغانستان چه اتفاقی افتاده و چرا چنین اتفاقی افتاده است، حتما این مستند را تماشا کنند.
متیو هاینمن به خبرگزاری ددلاین که خبرهای هالیوود را منتشر می‌کند، گفت: «ما سال‌ها انتظار کشیدیم تا بالاخره به ما برای حضور در کنار یک تیم از نیروهای ویژه آمریکا مجوز رسمی داده شد. این طولانی‌ترین حضور یک تیم فیلمسازی کنار گروهی از نیروهای ویژه ارتش آمریکا بوده است.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
هاینمن قبل اینکه جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در آوریل ۲۰۲۱، تاریخ خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان را اعلام کند، به هلمند رفت. او نیروهای تحت فرمان ژنرال سمیع‌سادات، فرمانده نیروهای ویژه ارتش افغانستان، را که در آن زمان فرمانده ارتش ۲۱۵ میوند در هلمند بود، زیر نظر گرفت. پس از اعلام فرمان خروج بایدن، هاینمن همچنان در افغانستان ماند و روند تغییرات اوضاع در این کشور را از نزدیک مشاهده کرد.
به باور هاینمن، وضعیت پس از اعلام خروج، شبیه یک تراژدی بود. او می‌خواست لحظاتی را ثبت کند که کلاه‌سبزها (اصطلاحی برای سربازان ناتو در افغانستان) برای همکاران افغان خود روشن کردند که آنان را تنها می‌گذارند.
خبرگزاری ددلاین در توضیح مستند هاینمن نوشت: «رتروگراد ۹ ماه پایانی جنگ ۲۰ ساله آمریکا در افغانستان را از دیدگاه‌های مختلف به تصویر می‌کشد؛ یکی از آخرین واحدهای نیروهای عملیات ویژه ایالات متحده که آنجا مستقر شده، یک ژنرال جوان افغان و سپاهش که برای دفاع از میهن خود می‌جنگند و در آن‌سو طالبان که به‌شدت در تلاش‌اند قلمروهای بیشتری به چنگ آورند و افغانستان را از بین ببرند. از اتاق‌های کنترل عملیاتی که به‌ندرت دیده می‌شود، تا خط مقدم‌های نبرد و فرودگاه پرهرج‌و‌مرج کابل در جریان خروج نهایی ایالات متحده؛ آخرین فیلم هاینمن دریچه‌ای سینمایی و تاریخی به پایان طولانی‌ترین جنگ آمریکا و هزینه‌های متحمل‌شده برای کسانی است که بیشتر درگیر آن‌اند.»
در حالی که طالبان قدم‌به‌قدم در حال بلعیدن جغرافیای بیشتری در افغانستان بودند، متیو و تیم فیلمبرداری‌اش در حال تصویربرداری از تلاش‌های ژنرال سمیع‌سادات و سربازانش برای مهار طالبان بودند. زمانی که طالبان آهسته‌آهسته به پایتخت نزدیک شدند، هاینمن به کابل رفت و پس از سقوط، هرجومرج فرودگاه کابل را به تصویر کشید. او از افغان‌هایی که ناامیدانه تلاش می‌کردند آخرین صندلی یک هواپیمای در حال خروج از افغانستان را به دست آورند، صحنه‌هایی دردناک ثبت کرد.
فیلم رتروگراد نمی‌خواهد بررسی کند چه کسی در سقوط افغانستان مقصر است؛ زیرا برای سقوط افغانستان و شکست ارتش این کشور هزاران دلیل وجود دارد. این فیلم به وضعیت موجود نگاهی بی‌طرفانه انداخته است. هاینمن تاکید می‌کند که این فیلم قرار نیست مشخص کند چرا، چگونه و چی کسی باعث این وضعیت شد. بلکه تلاش می‌کند تا این تجربه را انسانی کند.
نشنال جئوگرافی برای پخش این فیلم، برنامه گسترده‌ای در نظر دارد. کارولین برنشتاین، معاون اجرایی فیلمنامه‌نویسی و مستندهای شبکه نشنال جئوگرافی، می‌گوید: «مستند رتروگراد سندی واضح و استادانه از عوارض و پیامدهای جنگ است. به همین دلیل ما با هیجان زیاد برای پخش آن آماده می‌شویم و برنامه‌های گسترده‌ای داریم.»
این فیلم مستند اولین بار سپتامبر ۲۰۲۲ در جشنواره تلوراید به نمایش درآمد و اخیرا در فهرست بهترین مستندهای سال شهر نیویورک قرار گرفته است. همچنان برای جایزه سال ۲۰۲۲ بهترین مستند سیاسی از نگاه منتقدان هم نامزد شده است.
تهیه کنندگان رتروگراد به کارگردانی متیو هاینمن، آن کیتلین مک‌نالی و خود هاینمن‌اند. تهیه‌کنندگان اجرایی این فیلم نیز کارولین برنشتاین، بکتاش احدی، دیوید فیالکو و جودان اوکون‌اند. این فیلم را پابلو گارزا، هاینمن و گریس زهرا تدوین کرده و فیلمبردارانش آن گروزا، هاینمن و سربیل بوده‌اند. موسیقی فیلم ساخته اسکات سالیناس است.
