تعیین مرز دریایی و محدوده مناطق منحصر اقتصادی، یکی از عوامل مهم ایجاد اختلاف در بین کشورهای ساحلی دریای مدیترانه است. در این بین، در سال‌های اخیر مذاکرات متعددی بین کشورهای ساحلی برای حل مشکلات مرزهای دریایی صورت گرفت.

در دو سال اخیر مذاکرات متعددی بین دولت‌های لبنانی و اسرائیلی برای تعیین مرز دریایی و  نحوه بهره‌برداری از میدان مشترک کاریش انجام گرفت البته باید در نظر داشت که با توجه به روابط خوب این دو کشور با آمریکا، واشنگتن نقش مهمی در ترغیب آن‌ها برای تداوم مذاکرات تا رسیدن به توافق نهایی ایفا کرد.

روز سه‌شنبه، ۱۱ اکتبر (۱۹ مهر)، یائیر لاپید، نخست‌وزیر اسرائیل اعلام کرد که لبنان و اسرائیل در زمینه رفع اختلافات خود بر سر مرزهای دریایی‌ میان دو کشور، به یک توافق تاریخی دست یافته‌اند.

یکی از چالش‌های مهم این توافق، موضع حزب‌الله لبنان در قبال آن بود. در ماه‌های گذشته، حزب‌الله چندین بار علیه هر گونه عملیات حفاری اسرائیل در میدان مشترک گازی کاریش هشدار داده بود.

قدرت پهپادی حزب‌الله که با حمایت ایران ایجاد شده است، تهدیدی جدی علیه زیرساختار انرژی کشورهای منطقه، به‌ویژه در میدان مشترک گازی کاریش خواهد بود. نکته جالب توجه در مورد این توافق، موافقت ضمنی حزب‌الله با آن است.

این توافق در حالی اعلام شد که در ماه‌های گذشته، اسرائیل به دفعات از تصمیم خود برای شروع عملیات اکتشاف و استخراج گاز طبیعی در میدان مشترک کاریش خبر داده بود.

روز یکشنبه، ۹ اکتبر، شرکت حفاری انرژین عملیات آزمایش خط لوله‌های بین اسرائیل و میدان گازی فراساحلی کاریش را آغاز کرد و به این ترتیب، پمپاژ گاز طبیعی از این میدان شروع شد.

این شرکت در جایگاه پیمانکار میدان گازی «کاریش»، با استفاده از شناور مخصوص تولید، ذخیره و انتقال گاز، به آزمایش بهره‌برداری از این میدان مورد مناقشه اقدام کرد. این اقدام، گامی کلیدی در جهت تولید از این میدان در دریای مدیترانه شرقی، از سوی اسرائیل ارزیابی شد. البته این امر می‌توانست دامنه تنش در منطقه را نیز افزایش دهد.

در بیانیه شرکت حفاری انرژین در مورد شروع عملیات آزمایش خط لوله‌ها، آمده است که این شرکت پس از تایید رسمی وزارت انرژی اسرائیل، این مرحله را آغاز کرده است تا از این طریق، چگونگی انتقال گاز طبیعی از این میدان فراساحلی به خشکی ارزیابی شود. بر این اساس، این مرحله چند هفته طول خواهد کشید و با پایان آن، گام مهمی در پروسه استخراج از میدان گازی کاریش برداشته خواهد شد.   

دیپلماسی انرژی موفق دولت بایدن 

دولت بایدن تاکنون نتوانسته است بحران انرژی در آمریکا را به صورت کامل  حل و فصل کند. در این بین، در حال حاضر و پس از توافق اخیر اوپک پلاس برای کاهش دو میلیون بشکه‌ای از ظرفیت تولید این سازمان، تنش جدیدی در روابط  واشنگتن و ریاض شروع شده است.

روز سه‌شنبه برخی سناتورهای دموکرات از بایدن خواستند که روابط آمریکا با عربستان را به صورت کامل مورد بازبینی قرار دهد. در کنار همه این مسائل، آموس هاچستین، میانجی دولت آمریکا و مشاور ارشد «امنیت جهانی انرژی» وزارت خارجهه ایالات متحده، نقش مهمی در امضای توافق فوق‌الذکر داشت.

او در  دو سال اخیر و پس از روی کار آمدن  بایدن، سفرهای متعددی به بیروت و اورشلیم داشت و در تهیه پیش‌نویس آن توافق و حل مشکلات موجود نقش فعالی ایفا کرد.

او که متولد اسرائیل است، در سال‌های اخیر یکی از دیپلمات‌های فعال در بخش انرژی در وزارت امور خارجه آمریکا بوده است. به‌رغم کارنامه نه‌چندان موفق دولت بایدن در بخش انرژی، اگر توافق اخیر بین لبنان و اسرائیل اجرایی شود، این امر به معنای دیپلماسی موفق انرژی دولت بایدن در جهت منافع ملی دو متحد آمریکا در منطقه خواهد بود. 

میدان مشترک کاریش 

لبنان در سال‌های اخیر با بحران اقتصادی و انرژی روبه‌رو بوده است و در اکثر ماه‌های سال، دولت آن قادر به تامین برق مورد نیاز شهروندانش نبود. این مشکل به‌ویژه در فصل‌های گرم سال مشکلات زیادی برای مردم لبنان ایجاد کرده بود.

بحران انرژی در این کشور باعث شد که ایران با بهره‌گیری از این فرصت، به ارسال سوخت رایگان به این کشور اقدام کند تا هم جایگاه حزب‌الله در معادلات سیاسی لبنان مستحکم شود، هم نفوذ سیاسی ایران در عرصه سیاست داخلی و خارجی لبنان افزایش یابد. 

اسرائیل نیز در صدد ایفای نقش بزرگ‌تری در امنیت منطقه‌ای و امنیت انرژی اروپا است. در این راستا، این کشور از سال گذشته عملیات اکتشافی را در دریای مدیترانه تسریع بخشید. اوایل ژوئن گذشته، اعزام  کشتی اکتشافی «انرژین پاور» از سوی  دولت اسرائیل به منطقه مورد مناقشه در مرزهای لبنان، باعث بروز تنش جدید در روابط لبنان و اسرائیل شده بود.

میدان مشترک نفت و گاز کاریش که در ژويیه ۲۰۱۳ کشف شد، در ۸۰ کیلومتری سواحل حیفا در اسرائیل، در منطقه‌ مورد مناقشه بین اسرائیل و لبنان، واقع شده است. بر اساس برآوردهای اولیه، ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی این میدان  ۱.۸ تریلیون فوت مکعب است، و همچنین حاوی ۱۳ میلیون بشکه میعانات گازی است.

بازار هدف میدان کاریش

با توجه به عادی‌سازی روابط اسرائیل و ترکیه، آنکارا از سال ۲۰۱۶ به بعد بارها خواستار خرید گاز طبیعی از اسرائیل شده بود و حتی به گفته اردوغان، ترکیه آماده ترانزیت گاز اسرائیل طبیعی به بازار اروپا است.

با توجه به آماده بودن زیرساخت لازم در ترکیه، شرایط برای صادرات گاز طبیعی اسرائیل به این کشور فراهم است. صادرات گاز طبیعی از میدان کاریش، باعث افزایش ثبات و امنیت منطقه‌ای خواهد شد.

با توجه به تداوم بحران انرژی در لبنان، این کشور به راحتی می‌تواند بخشی زیادی از گاز تولیدشده از این میدان مشترک را، هم برای تولید برق در نیروگاه‌ها و هم برای مصرف در بخش مسکونی، به‌کار گیرد.

امنیت انرژی رابطه مستقیمی با امنیت ملی و ثبات اقتصادی کشورها دارد. گاز طبیعی میدان کاریش، فرصت مناسبی برای بهبود وضعیت اقتصادی لبنان و تامین امنیت انرژی این کشور از منابع داخلی خواهد شد، و  وابستگی این کشور به منابع خارجی را نیز می‌تواند کاهش دهد.

در مورد اهمیت توافق اخیر بین اسرائیل و لبنان، باید اشاره کرد که این دو کشور در حالی بر سر  تعیین مرز دریایی توافق کرده‌اند که هرگز بر سر تعیین  مرزهای خشکی به توافق نرسیده‌اند. هر دو کشور فقط به «خط آبی» که از سوی سازمان ملل متحد برای آتش‌بس در سال ۲۰۰۰ میلادی پیشنهاد شد، پایبند بوده‌اند.

در پی آغاز پمپاژ گاز از میدان کاریش به اسرائیل، شرایط برای مصرف گاز طبیعی از این میدان در اسرائیل فراهم شده است و با توجه به توافق بین دو کشور، به زودی در صنایع و بخش مسکونی اسرائیل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به گفته نخست‌وزیر اسرائیل، این توافق به معنای دستاوردی تاریخی است که هم امنیت ملی اسرائیل را تقویت می‌کند، هم میلیاردها دلار سود اقتصادی نصیب اسرائیل خواهد کرد، و هم باعث تداوم ثبات و تضمین امنیت در مرزهای شمالی اسرائیل خواهد شد. 

جمهوری اسلامی ایران فعلا مشغول سرکوب جوانان معترض به حجاب اجباری است. با توجه به موافقت ضمنی حزب‌الله با این توافق تاریخی، به نظر می‌رسد که حکومت جمهوری اسلامی ایران هم فعلا مشکلی با آن ندارد.

باید امیدوار بود که جمهوری اسلامی ایران از طریق حزب‌الله امنیت زیرساختار انرژی در این میدان و در کل دریای مدیترانه را تهدید نکند. 

انرژی، محور همکاری اسرائیل و لبنان در دهه آینده خواهد بود. ژئوپلیتیک انرژی در منطقه، و توازن قوا در مجموع، در حال تغییر است و به نظر می‌رسد که لبنان و اسرائیل جایگاه‌های خود را در توازن جدید قوا در منطقه پیدا کرده‌اند.

اروپا نیز می‌تواند در میان‌مدت از گاز طبیعی اسرائیل بهره‌مند شود و به این ترتیب، نقش اسرائیل در امنیت انرژی اروپا نیز پس از شروع صادرات گاز طبیعی آن به این بلوک، افزایش خواهد یافت. این توافق بازی برد-برد برای کل منطقه، به‌ویژه برای مردم و دولت‌های دو کشوری است که چندین دهه باهم درگیر جنگ بوده‌اند.