تلسکوپ فضایی جیمز وب تنها برای چشم دوختن به دورترین کهکشان‌ها، سحابی‌های درخشان، یا بررسی سیارات فراخورشیدی دور به منظور یافتن نشانه‌های حیات نیست. این تلسکوپ فضایی بزرگ جدید گذشته از این، می‌تواند آینه بزرگ خود را بر اهداف نزدیک‌تر به خانه [یعنی زمین] هم بچرخاند؛ اهدافی مانند مریخ.

نخستین مشاهدات [تلسکوپ فضایی جیمز] وب از سیاره سرخ در ۵ سپتامبر بود و این تصاویر و طیف‌های [رصدشده] اینک برای اولین بار با عموم به اشتراک گذاشته شده‌اند. وب یک پروژه مشترک بین ناسا، سازمان فضایی اروپا و سازمان فضایی کانادا است و ناسا و سازمان فضایی اروپا، هر دو، روز دوشنبه، تصاویر جدید وب از مریخ را در رسانه‌های اجتماعی منتشر کردند.

تلسکوپ فضایی #جیمزوب نخستین تصاویر خود و طیف‌های #مریخ را در ۵ سپتامبر ۲۰۲۲ ثبت کرد

— ESA (@esa)  نوزدهم سپتامبر ۲۰۲۲

وب برای ثبت تصاویر دهانه هویگنس و حوضه هلاس از دوربین فروسرخ نزدیک یا «NIRcam» [ابزار فروسرخ نزدیک وب] خود استفاده کرد که مورد دوم [یعنی حوضه هلاس] بزرگ‌ترین دهانه برخوردی در مریخ است.

این تلسکوپ برای ثبت طیفی از مریخ، [یعنی برای] ارزیابی و برآوردی از طول موج‌های نوری که هنگام عبور از جو سیاره جذب می‌شوند، از طیف‌سنج فروسرخ خود هم استفاده کرد. از آنجایی که دانشمندان می‌دانند چه مولکول‌ها و عناصری با چه طول موجی نور فروسرخ را جذب می‌کنند، این موضوع به آن‌ها امکان می‌دهد ترکیبات شیمیایی جو مریخ از جمله مونوکسید کربن‌ و دی‌اکسید کربن و بخار آب را تحلیل و بررسی کنند.

هایدی همل، دانشمند میان‌رشته‌ای که از دهه اول سال ۲۰۰۰ با وب درگیر بود، در ایمیلی به ایندیپندنت گفت: «این نخستین تصاویر [منتشرشده از] مشاهده مریخ در حال حاضر برخی از ویژگی‌ها و جلوه‌های سطحی متمایز جو مریخ را نشان می‌دهند و طیف‌ها به‌وضوح، بعضی از انواع اصلی [گازهای بسیار ناچیز موجود در اتمسفر] را که ما انتظار داشتیم، نشان می‌دهند. امیدواریم با نگاهی دقیق‌تر بتوانیم اطلاعات بیشتری از انواع [گازهای] «ردیاب» با فراوانی کمتر بیرون بکشیم و حتی چه بسا بتوانیم معمای متان مریخ را بررسی کنیم (چرا برخی از رصدگران آن را مشاهده می‌کنند و برخی دیگر نه).»

[توضیح: گازهای ردیاب (Trace gasses) به موادی مهم و تاثیرگذار گفته می‌شود که به میزان بسیار ناچیز در اتمسفر وجود دارند]

این مشاهدات مریخ تحقق یک رویای علمی دیرینه برای دکتر همل است که ۲۰ سال پیش، قبل از همه، رویای آن را در سر پرورانده بود.

دکتر همل گفت: «مریخ بخشی از طرح پیشنهادی اولیه من به ناسا بود تا برای آنچه در آن زمان «تلسکوپ فضایی نسل بعدی» نامیده می‌شد، به یک دانشمند بین‌رشته‌ای تبدیل شوم. من آن طرح پیشنهادی را در ۲۰۰۲ نوشتم و ناسا آن را در سال ۲۰۰۳ انتخاب کرد تا در گروه کاری رسمی برای تلسکوپ جدید به کار گرفته شود. این یک سفر طولانی و عجیب و غریب طی ۲۰ سال گذشته بود، اما دیدن تحقق چشم‌انداز اولیه من، از جمله این رصدها از مریخ، بسیار خوشحال‌کننده است.»

اگرچه این مشاهدات به این سادگی نبود که [تلسکوپ فضایی جیمز] وب به سمت مریخ تنظیم شود. وب که به نور فروسرخ به‌شدت حساس است و برای ثبت کم‌نورترین کهکشان‌ها در لبه گیتی طراحی شده است، باید طوری تنظیم می‌شد که حتی تلاش کند چیزی به نزدیکی و نسبتا درخشانی مریخ را بررسی کند.

دکتر همل گفت: «سرپرست رصدهای مریخ دکتر جرونیمو ویلانووا بود. او برنامه‌ای طراحی کرد که بر نوردهی‌های بسیار کوتاه، حالت‌های رصدی تخصصی و انتخاب دقیق طول‌ موج‌هایی که مریخ در آن‌ها چندان درخشان نیست، اتکا داشت. با این حال، برخی از ویژگی‌های آشکارسازها تحت تاثیر روشنایی مریخ به هم ریختند.»

او افزود که تیم تحقیقاتی از این نخستین مشاهدات [تلسکوپ جیمز] وب از مریخ چیزهای زیادی آموخت و در مطالعه بی‌وقفه وب روی سیاره سرخ در شرایطی که واقعا خواهد درخشید [نیز همین‌گونه] خواهد بود. حسگرهای فروسرخ آن به دانشمندان امکان می‌دهند مریخ را حتی در زمان طوفان‌های گردوغبار و در دوره‌های زمانی طولانی زیر نظر بگیرند تا از نحوه عملکرد جو مریخ به طور کلی درک بهتری داشته باشند.

به گفته دکتر همل که در زمان تعیین شدنش به عنوان دانشمند بین‌رشته‌ای در [پروژه] تلسکوپ وب یک برنامه تحقیقاتی بزرگ منظومه شمسی برای تلسکوپ وب را آماده کرد، مریخ، تنها هدف [رصدهای تلسکوپ] وب نیست.

او گفت: «هنوز بعضی اطلاعات هیجان‌انگیز [دیگری] در راه داریم؛ از جمله مشاهدات فروسرخ از لکه سرخ بزرگ مشتری. بررسی‌های دنباله‌دارها و سیارک‌ها، اندازه‌گیری اجرام دوردست کمربند کویپر مانند پلوتو، اریس و سدنا و بسیاری موارد دیگر. چیزی که من به شخصه بیش از همه منتظر آنم، تصاویر و طیف‌های غول یخی اورانوس و نپتون است. علاقه و اشتیاق من به رصد این سیارات دلیلی بود که سال‌ها پیش می‌خواستم بخشی از ماموریت‌های تلسکوپ نسل بعدی باشم.»