روزنامه تندرو کیهان روز چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت، در سرمقاله‌اش تلاش کرد در پاسخ به انتقادها از مشکلات اقتصادی موجود در جمهوری اسلامی، ایران را در «سایر پیشرفت‌ها از جمله ارسال ماهواره به فضا» با کشورهای همسایه مقایسه کند. 

سرمقاله این روزنامه با عنوان «دغدغه مجلس برای مایحتاج، مردم مورد تمسخر اصلاح‌طلبان» پاسخی بود به مقاله منتشرشده در روزنامه شرق که پیش از آن نوشته بود: «کشورهای همسایه که ۴۰ سال قبل در مقایسه با ایران به روستاهایی عقب‌مانده شبیه بودند، اکنون به کشورهایی با استانداردهای قابل‌قبول جهان برای زندگی تبدیل شده‌اند و ما هنوز‌ اندرخم سامان‌دهی مرغ و تخم‌مرغ و ماکارونی هستیم.»

کیهان در پاسخ به این سخنان نوشت: «جماعت موسوم به اصلاح‌طلب هنوز تفاوت‌های بنیادینی که در کشورمان با کشورهای همسایه وجود دارد را درک نمی‌کنند. مسائلی از قبیل پیشرفت‌های کشورمان در علوم مختلف که یک نمونه از آن ارسال ماهواره‌ای تماما ایرانی به مدار ۵۰۰ کیلومتری از زمین بود که سال گذشته رخ داد. ماهواره‌ای که با ماهواره‌بر ایرانی به مدار رسید و باعث حیرت جهانیان شد.»

نویسنده سرمقاله کیهان، مشکلات اقتصادی کنونی در ایران را ماحصل مدیریت اصلاح‌طلبان در گذشته دانست و افزود: «یادمان نرفته که دولت مورد حمایت اصلاح‌طلبان چگونه ذخایر ارز و طلای کشور را به دست رانتخواران داد در حالی که اکنون دولت سیزدهم عزم خویش را جمع کرده تا یک بیماری مزمن اقتصادی را از پیکره اقتصاد کشور دور کند.»

اما آیا اشاره کیهان به داشتن ماهواره به جای نان را می‌توان قابل قبول دانست؟ آیا کشورهای دیگر از جمله کشورهای همسایه که در حال پیمودن مسیر توسعه اقتصادی و فراهم کردن امکانات رفاهی برای شهروندانشان‌ قرار گرفته‌اند، از سایر پیشرفت‌ها بازمانده‌اند؟ تنها نگاهی اجمالی به وضعیت برخی از کشورها باطل بودن ادعای این روزنامه را افشا می‌کند.

امارات متحده عربی، پیشرو در فناوری فضایی

امارات متحده عربی نمونه‌ای از کشورهایی است که نه‌تنها در وضعیت سیاسی و اقتصادی توانسته پیشرفت‌های قابل توجهی به دست بیاورد و زمینه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گسترده‌ای را در طول سال‌های اخیر فراهم کند، بلکه در عرصه توسعه علم و فناوری نیز پیشرفت چشمگیری داشته است. 

امارات متحده عربی نیز مانند سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس، از منابع غنی نفتی برخوردار است. در ۴۰ سال گذشته، این کشور با برنامه‌ریزی‌های اقتصادی دقیق توانسته خود را به‌عنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان مطرح کند. اما موضوع مهم در مورد اقتصاد امارات متحده عربی آن است که این کشور سعی دارد با ایجاد تنوع در اقتصادش، از وابستگی به نفت بکاهد. در سال ۲۰۰۹، نزدیک به ۸۵ درصد بودجه امارات متحده عربی بر پایه نفت قرار داشت که در سال ۲۰۱۱، به حدود ۷۷ درصد کاهش پیدا کرد.

امارات متحده عربی قصد دارد با گسترش برنامه‌های اقتصادی‌اش، تا سال ۲۰۳۰، وابستگی‌اش به نفت را به میزان چشمگیری کاهش دهد. سرمایه‌گذاری روی گردشگری، تجارت، حمل‌ونقل، سهام‌های بین‌المللی و سایر منابع انرژی از جمله روش‌هایی است که در دستور کار این شیخ‌نشین جنوب خلیج‌فارس قرار دارد.

فناوری فضایی نیز بخش مهمی از برنامه‌های کشورهای حوزه خلیج فارس برای کاهش وابستگی به نفت است و در این میان، امارات متحده عربی با آغاز اولین ماموریت کشورهای عرب در مریخ، وارد مسابقه فضایی شده است. این کشور در سال ۲۰۱۴ آژانس فضایی خود را تاسیس کرد، پنج سال بعد اولین فضانورد خود را به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد و حالا برنامه دارد که در سال ۲۰۲۴ سفینه‌ای بدون سرنشین را به ماه بفرستد. امارات پیش‌تر نیز یک فضاپیما به سمت مریخ اعزام کرده است.

در همین حال امارات متحده عربی اعلام کرده است که میزبان چالش جهانی روباتیک برای امنیت دریایی خواهد بود. این رویداد به نام «چالش بین‌المللی رباتیک محمد بن زاید» در ژوئن ٢٠٢٣ در ابوظبی برگزار می‌شود و مبتکران فناوری در جست‌و‌جوی راه‌حل‌های ایمنی و امنیت دریایی، در این رقابت شرکت می‌کنند.

در جریان این مسابقه علمی قرار است گروهی از پهپادها بتوانند یک کشتی را در آب‌های آزاد در محیطی بدون دسترسی به ماهواره‌های جهت‌یاب شناسایی کنند و محموله‌ای را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با استفاده از فناوری‌های خودران، از کشتی خارج و به شناورهای بدون سرنشین منتقل کنند.

همه این پیشرفت‌ها در حالی است که گذرنامه امارات به یکی از قدرتمندترین گذرنامه‌ههای جهان تبدیل شده و کیفیت زندگی ساکنان این کشور حاشیه خلیج فارس بسیار بالا است، به طوری که در یکی از بالاترین رتبه‌ها در رتبه‌بندی کشورهای شاد جهان ایستاده است.

عربستان سعودی، سرزمینی با پیشرفت چندجانبه

عربستان سعودی نمونه دیگری از کشورهای منطقه خلیج فارس است که هم توانسته در عرصه تامین امنیت و رفاه برای مردم کشورش گام‌های رو به جلویی بردارد و هم در عرصه فناوری پیشرفت‌های چشمگیری داشته باشد. 

عربستان سعودی چندین دهه است که در رقابت فضایی از همسایگان خود جلوتر بوده است. ریاض در سال ۱۹۷۶ شرکت ارتباطات ماهواره‌ای چندملیتی «عرب‌ست» را تاسیس کرد و اولین فضانورد عرب به نام شاهزاده سلطان بن سلمان را در سال ۱۹۸۵ به فضا فرستاد.

در دهه گذشته نیز عربستان سعودی بارها جاه‌طلبی‌اش برای ادامه اکتشافات فضایی را ابراز کرده است. این کشور اعلام کرده است که تا سال ۲۰۳۰ قصد دارد ۲.۱ میلیارد دلار در برنامه فضایی‌اش سرمایه‌گذاری کند. این کشور در دسامبر ۲۰۱۸ نیز آژانس فضایی خود را ایجاد کرد.

در همین حال، عربستان سعودی به دنبال افزایش جهانی قیمت نفت، شاهد بالاترین میزان رشد در تولید ناخالص داخلی‌‌اش طی یک دهه گذشته بود. گزارشی که سازمان آمار عربستان سعودی منتشر کرده است نشان می‌دهد تنها در سه ماه نخست سال جاری (در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال ۲۰۲۱) رشد اقتصادی این کشور رکورد ۱۰ سال گذشته را شکسته است. به اعتقاد کارشناسان، بهبود اقتصادی عربستان سعودی  به دلیل اجرای طرح‌هایی است که برای تنوع بخشیدن به اقتصاد انجام داده است. 

اما در عین حال این کشور از پیشرفت در عرصه‌های دیگر بازنمانده است. عربستان سعودی در سال‌های اخیر توجه خاصی به افزایش نقش انرژی‌های تجدیدپذیر داشته است. ریاض در صدد تسریع روند گذار انرژی است و حتی برنامه بلندمدتش برای رسیدن به انتشار کربن صفر نیز را نیز معرفی کرده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها، ریاض در نظر دارد با کمک شرکت «فاکس‌کان» خودرو الکتریکی بسازد. این شرکت رقیب «تسلا»، بزرگ‌ترین شرکت تولید‌کننده خودروهای الکتریکی است. 

در عین حال، این کشور یکی از کشورهای منطقه است که بیشترین هزینه را در بخش امور دفاعی دارد. عربستان سعودی سال گذشته نخستین نمایشگاه جهانی صنایع دفاعی را با حضور ۵۹۰ شرکت از ۴۲ کشور جهان برپا کرد که آخرین فناوری‌های دفاعی توسعه‌یافته در سراسر جهان را به نمایش می‌گذاشت.

اسرائیل، کشوری که به ماه رسید

بر اساس رتبه‌بندی مجله گلوبال‌ فایننس که براساس گزارش میزان شادی کشورهای جهان در سال ۲۰۲۲ انجام شده است، اسرائیل در رتبه نخست شادترین کشورها در منطقه خاورمیانه قرار دارد. نکته قابل توجه این است که از زمانی که این شاخص اولین بار یک دهه پیش منتشر شد، اسرائیل هرگز پایین‌تر از رتبه چهاردهم قرار نگرفته است.

اما در کنار رضایت مردم از وضعیت زندگی در این کشور، باید به پیشرفت‌های این کشور در عرصه‌های دیگر نیز اشاره کرد. در آوریل ۲۰۱۹، سازمان غیرانتفاعی اسرائیلی اسپیس‌ال، که برای ترویج و آموزش علم تلاش می‌کند، به اولین نهاد خصوصی در تاریخ تبدیل شد که به ماه سفر کرد و به این ترتیب اسرائیل را به عنوان یکی از معدود کشورهایی که به ماه رسید، معرفی کرد. این ماموریت میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به وجد آورد و الهام‌بخش نسل‌های بعدی سازندگان فضاپیما در اسرائیل بود. در حال حاضر، این سازمان هم‌زمان با فعالیت آموزشی، در حال کار روی پروژه برشیت ۲ است که طی آن یک ماموریت فضایی مشترک بین اسرائیل و امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۴ برای فرود روی ماه انجام خواهد شد.

در عین حال، اسرائیل در عرصه فناوری‌های نظامی نیز در سال‌های اخیر توسعه چشمگیری داشته است. روزنامه تایمز اسرائیل روز چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت خبر داد که پس از به‌کارگیری فناوری تازه هوش‌ مصنوعی در ارتش اسرائیل، شمار اهداف احتمالی حمله‌ چهار برابر شده است.

به گزارش این روزنامه، واحد هوش‌ مصنوعی موسوم به «تولید اهداف جدید» اطلاعات خود را از طریق رهگیری و جمع‌آوری مجموعه بزرگی از داده‌های مرتبط با تماس‌های تلفنی، پیام‌های متنی، ویدیوهای دوربین‌های نظارتی، تصاویر ماهواره‌ای و مجموعه بزرگی از حسگرهای مختلف به دست می‌آورد. این سامانه جدید نظامی با تجزیه‌و‌تحلیل و مرتبط کردن داده‌های به‌دست‌آمده، اهداف نظامی جدید تولید و معرفی می‌‌کند.

برنامه‌های فضایی رو به توسعه ترکیه و مصر

در این میان، ترکیه و مصر از کشورهایی محسوب می‌شوند که اگرچه در سال‌های اخیر فراز و فرود اقتصادی زیادی را پشت سر گذاشته‌اند، از برنامه‌های جاه‌طلبانه فضایی غافل نشده‌اند. 

ترکیه از اولین تماس خود با ماه در سال ۲۰۲۳ به‌مناسبت صدمین سالگرد جمهوری ترکیه خبر داده و اعلام کرده که در مرحله دوم، فرود نرم روی ماه برای سال ۲۰۲۸ برنامه‌ریزی شده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، سال گذشته در یک نشست خبری در مراسم افتتاحیه برنامه ملی فضایی این کشور اعلام کرد که ترکیه بالغ بر یک میلیارد دلار در این برنامه سرمایه‌گذاری خواهد کرد. 

مصر دیگر کشور خاورمیانه است که دستاوردهای فضایی مختلفی داشته است. آژانس فضایی مصر در سال ۲۰۱۸ به‌منظور ایجاد هماهنگی میان نهادهای علمی در زمینه فناوری‌های ماهواره‌ای و همچنین محافظت از امنیت ملی این کشور تاسیس شد. 

مصر تاکنون توانسته است ماهواره‌های کوچک یا به‌عبارتی تاسواره‌هایی (CubeSat) را به فضا پرتاب کند. از تاسواره‌ها برای آزمایش‌های کوچکی مانند تصویربرداری از زمین، راه‌اندازی و آزمایش فناوری‌های کوچک فضایی استفاده می شود. همچنین در اواخر سال ۲۰۱۹، اولین ماهواره نظامی مخابراتی این کشور به فضا پرتاب شد. این ماهواره که با مقاصد نظامی در مدار قرار گرفت به سفارش ارتش مصر ساخته شد و راه ارتباطی امن برای نیروهای نظامی مصر مهیا می‌کند. 

مقام‌های مصری اعلام کرده‌اند که این کشور قصد دارد با ارسال فضاپیما و همچنین تحقیق پیرامون پزشکی فضایی و زباله‌های فضایی، به اکتشاف فضای بیرونی زمین بپردازد. انتظار می‌رود این کشور در دهه آینده برنامه‌ای در راستای تحقق اهداف بلندپروازانه‌اش در زمینه فضا داشته باشد، برنامه‌ای که هدفش فراتر از ماموریت‌های پرتاب ماهواره‌ خواهد بود.