طبق آخرین آمار منتشرشده وزارت نیرو، ایران در حالی به واردکننده خالص برق تبدیل شده است که در جریان سفر اخیر ابراهیم رئیسی به قطر، دو کشور قرارداد تبادل برق را امضا کرده بودند و مسئولان وزارت نیرو نیز بارها  امضای این قرارداد را نمونه موفقی از دیپلماسی فعال انرژی دولت رئیسی دانسته بودند. در این بین باید در نظر داشت که طبق برنامه ششم توسعه که سال پیش به پایان رسید، دولت باید شرایط تبدیل شدن ایران به مرکز منطقه ای تجارت برق را فراهم می‌کرد. اما آخرین آماری که وزارت نیرو منتشر کرده است، نشان داد تابستان داغی پیش روی مردم ایران است و با توجه به نبود توازن در تولید و مصرف برق، دامنه خاموشی‌ها در ماه‌های آینده در قیاس با سال قبل افزایش خواهد یافت و این نیز به نوبه خود موجب بروز مشکلات زیادی برای بخش مسکونی و صنعتی در همه استان‌ها خواهد شد. 

ایران در حالی با بحران انرژی روبه‌رو است (چه برق، چه گاز طبیعی) که از ظرفیت بسیار خوبی در بخش سوخت‌های فسیلی و نیز انرژی‌های تجدیدپذیر برخوردار است. ده‌ها میلیارد دلاری که برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر هزینه شد، نتوانست نقش مهمی در امنیت انرژی ایران ایفا کند.

قطع برق واحدهای صنعتی: راه‌حل کوتاه‌مدت؟

در پاییز و زمستان گذشته شبکه گازرسانی کشور با کمبود روزانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی روبه‌رو بود و در برخی از استان‌ها، به ویژه در تهران، سازمان‌های منطقه‌ای برق اقدام به قطع برق واحدهای صنعتی، از جمله صنایع فولاد کردند تا بخشی از کمبود برق در شبکه سراسری جبران شود. به نظر می‌رسد که ساده‌ترین روش برای جبران کمبود برق در شبکه سراسری، همچنان قطع برق واحدهای صنعتی است و در ماه‌های آینده هم باید شاهد تداوم چنین راهبردی در تمام استان‌ها باشیم.

راندمان پایین نیروگاه‌ها  

صنعت برق ایران به مشکلات بسیاری دچار است. یکی از مشکلات عمده این صنعت، فرسودگی زیرساختار و کاهش راندمان نیروگاه‌ها است. باید در نظر داشت که میانگین راندمان نیروگاه‌های کشور بین ۴۱ تا ۴۲ درصد است، در حالی که میانگین راندمان نیروگاه‌های حرارتی حدود ۳۸ درصد است. اگر وزارت نیرو در سال‌های گذشته هر سال می‌توانست میانگین یک درصد به  راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور اضافه کند، در پایان برنامه ششم توسعه ( سال ۱۴۰۰)  راندمان نیروگاه‌ها به تقریب به ۴۲ درصد می‌رسید، که چنین چیزی رخ نداد. در سال ۹۶ ، هوشنگ فلاحتیان،  معاون اسبق  وزیر نیرو در امور برق و انرژی، گفته بود که  برای ایجاد نیروگاه‌ها با بازدهی پنجاه و پنج تا شصت درصد، تاکنون مذاکره‌هایی با سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فعال نیروگاهی داخلی و خارجی انجام شده است و مذاکرات و برنامه‌ریزی‌ها در این بخش ادامه دارد. تا پایان سال گذشته خبری از احداث چنین نیروگاه‌هایی در ایران منتشر نشد.

 آخرین گزارش وزارت نیرو

 در سال‌های گذشته کارشناسان انرژی بارها  به شکل‌گیری تدریجی ابربحران انرژی در ایران هشدار داده بودند. اما نگاه دولت‌ها در ایران به مقوله انرژی و نقش صادرات انرژی در سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، با واقعیت موجود در بازار، چه در گذشته و چه امروز، مطابقت نداشته است و ندارد. دولت‌ها  جز وعده و وعید و  اعلام برنامه‌های توسعه نامتناسب با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های کشور، گام موثری برای  کاهش تاثیر بحران انرژی  بر زندگی و اقتصاد مردم ایران برنداشته‌اند. آخرین گزارش وزارت نیرو که هفته جاری منتشر شد، به وضوح وضعیت بحرانی صنعت برق ایران را نشان می‌دهد. بررسی آمار ارائه شده در این گزارش نشان می‌دهد که در فروردین گذشته برای نخستین بار در سال‌های اخیر، میزان واردات برق ایران از صادرات آن پیشی گرفته است و ایران به واردکننده برق تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۱، در زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، نیز وقتی میزان واردات گاز طبیعی ایران از صادرات گاز طبیعی پیشی گرفت، ایران به سرعت به واردکننده خالص گاز طبیعی تبدیل شد.

آخرین آمار وزارت نیرو نشان می‌دهد که در فروردین سال جاری (۱۴۰۱) واردات برق ایران در قیاس با فروردین سال گذشته  ۷۲ درصد افزایش یافته و به ۳۴۱ میلیون کیلووات ساعت رسیده است. صادرات برق نیز در این ماه با  ۵۴ درصد کاهش،  به ۲۳۹ میلیون کیلووات ساعت رسیده است.

به رغم وعده‌های مکرر دولت روحانی، این دولت هرگز نتوانست با توجه به افزایش سالانه مصرف، ظرفیت تولید برق را افزایش دهد. ظرفیت  اسمی نیروگاه‌های کشور تا پایان آذرماه ۱۴۰۰ به ۸۶ هزار و ۲۱۵مگاوات رسیده بود. باید در نظر داشت که میزان تولید  برق  در نیروگاه‌ها در بازه  زمانی مذکور، ۲۸۰میلیارد کیلووات ساعت بوده است که نسبت به دوره مشابه در سال ۱۳۹۹ حدود ۵ درصد رشد داشته است، اما این افزایش جوابگوی نیاز داخلی نبوده است.

پس از روی کار آمدن دولت رئیسی، افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها  از برنامه‌های «علی اکبر محرابیان»، وزیر نیرو، اعلام شد، و  توسعه ظرفیت نیروگاهی کشور به میزان ۳۰ هزار مگاوات، اولویت وزارت نیرو در بخش نیروگاهی  بود.  در حالیکه در دوران روحانی سالیانه ۵۰۰۰ مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی احداث نشد، با توجه به بن‌بست مذاکرات هسته‌ای و مشکلات بی‌شمار اقتصاد ایران، دولت رئیسی با کدام منابع مالی و تکنولوژی در عرض ۴ سال ۳۰ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید احداث خواهد کرد؟ بر اساس برنامه‌ریزی دولت رئیسی، گویا قرار است که  ۱۰ هزار مگاوات از این ظرفیت با نیروگاه‌های جدید حرارتی و تبدیل واحدهای سیکل‌ ساده به سیکل‌ترکیبی، ۱۰ هزار مگاوات با سرمایه‌گذاری صنایع در بخش تولید برق، و ۱۰ هزار مگاوات هم با نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین شود.

 در تابستان سال گذشته، دولت رئیسی با تصویب شورای عالی امنیت ملی، برای کاهش خاموشی‌ها، اقدام به قطع برق برخی صنایع پرمصرف کرده  بود.  اکنون نیز می‌توان پیش‌بینی کرد که مثل همیشه، مردم مقصر اصلی خاموشی‌ها اعلام شوند و مسئولان  به جای حل ریشه‌ای مشکلات صنعت انرژی ایران، بار دیگر مردم را به صرفه جویی دعوت کنند. پیش‌بینی می‌شود که به بهانه ضرورت کاهش مصرف، وزارت نیرو به افزایش قیمت برق اقدام  کند؛ هرچند، افزایش قیمت نان و برخی مواد غذایی در هفته‌های گذشته با اعتراض‌های گسترده‌ای در سطح کشور روبه‌رو شد و واکنش نظام به چنین اعتراض‌هایی، مثل همیشه سرکوب و برخورد قهر‌آمیز با مردم معترض بود.

با  توجه به مشکلات صنعت گاز طبیعی و کاهش تدریجی تولید گاز در میدان مشترک پارس جنوبی به دلیل افت فشار، دامنه بحران انرژی محدود به تابستان آینده نخواهد بود. همچنین، با توجه به فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در بخش نیروگاهی و افزایش مصرف سالیانه، تا پایان سال جاری ایران با بحران برق و گاز طبیعی دست و پنجه نرم خواهد کرد، زیرا دولت و نظام برنامه مدونی برای کاهش تاثیر و مهار دامنه بحران‌های موجود، یعنی آب، برق، و گاز طبیعی ندارد. توافق هسته‌ای شاید بتواند هرچند کوتاه‌مدت، دامنه بحران انرژی را محدودتر کند، اما تداوم سیاست خارجی فعلی و برنامه هسته‌ای موشکی و پهپادی، به معنای وسیع‌تر شدن دامنه ابربحران انرژی در سال‌های آینده خواهد بود.  

ناکارآمدی و ضعف دولت‌ها برای جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی، باعث شده است که ایران نتواند از همه ظرفیت‌های موجود برای تولید برق و صادرات برق و تبدیل شدن به مرکز منطقه‌ای تجارت برق، بهره گیرد.