برگزاری نمایشگاه‌های نفت و گاز، یکی از بهترین روش‌های جذب سرمایه و فناوری برای پروژه‌های صنعت انرژی است. نمایشگاه بین‌المللی صنعت نفت ایران، در حالی در تهران برگزار می‌شود که تداوم تحریم‌ها باعث شده است، شرکت‌های بزرگ انرژی در این نمایشگاه حضور فعالی نداشته باشند. برخلاف غیبت شرکت‌های بزرگ انرژی در این نمایشگاه و نیاز مبرم صنعت انرژی ایران به سرمایه و فناوری پیشرفته، به گفته محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، در بیست‌وششمین نمایشگاه‌ بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، ۱۶۰ میلیارد دلار فرصت سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی صنعت نفت ارائه شده است. او ادعا کرد که: ایران با توان ذاتی که در مالکیت منابع هیدروکربوری دارد و از آنجا که دارای مقام نخست در جهان است، با جایگاهی ویژه‌ در برگزاری نمایشگاه بین‌المللی نفت، توانایی این‌ را دارد که سهم چشمگیری از انرژی جهان را تامین کند یا در انتقال آن سهیم باشد. باید خاطرنشان کرد که در نمایشگاه امسال ۴۴ شرکت خارجی از ۱۱ کشور جهان حضور دارند.

دعوت وزیر نفت از شرکت‌های خارجی

جواد اوجی، وزیر نفت، با اشاره به‌ضرورت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، نبود سرمایه‌گذاری لازم در این صنعت را دلیل اصلی کاهش ظرفیت تولید و بهترنشدن فضای کسب‌وکار عنوان کرد. او از شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز ایران دعوت کرد. به گفته اوجی، نبود سرمایه‌گذاری لازم در سال‌های گذشته باعث شد که نه تنها پایداری تولید نفت و گاز به مخاطره بیفتد، بلکه تهدیدی برای امنیت انرژی کشور باشد. بر این اساس، موضوع سرمایه‌گذاری و ایجاد زمینه لازم برای توسعه در صنعت نفت، اولویت اصلی این وزارتخانه است.

عزم مجلس برای کمک به صنعت نفت

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، در مراسم افتتاح این نمایشگاه از نقش مجلس با ‌عنوان تسهیلگر و تنظیم‌کننده برای تحول در صنعت نفت خبر داد. به گفته او، ایران به «‌باز معماری تجارت انرژی» نیاز دارد، باید جهت‌گیری کشور در حوزه انرژی تغییر کند و گاز طبیعی مبنای تجارت قرار گیرد. او گفت فروش نفت ایران شامل تحریم شد، اما گاز طبیعی چنین محدودیتی ندارد و گاز ایران به عراق و ترکیه رفت. قالیباف به این نکته اشاره نکرد که با توجه به روابط خوب ترکیه و عراق با آمریکا و نیاز این کشورها به واردات گاز طبیعی از ایران، گاز طبیعی شامل تحریم‌های آمریکا نشده بود.

گاز طبیعی سوختی در خدمت توسعه پایدار

با توجه به غیبت برخی کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت و شرکت‌های بزرگ انرژی در این نمایشگاه، برخی سازمان‌های بین‌المللی انرژی در این نمایشگاه حضور داشتند. محمد حامل، دبیر کل مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف)‌، یکی از مهمانان ویژه این نمایشگاه بود. حامل، از  نیاز صنعت گاز به سرمایه‌گذاری هشت تریلیون دلاری تا سال ۲۰۵۰ خبر داد و گفت: گاز طبیعی برای کشورهای در حال توسعه، سوختی برای حرکت به سوی توسعه پایدار است. دبیر کل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، با بیان اینکه گاز طبیعی با نام سوخت هیدروکربنی، سریع‌ترین رشد فزاینده در جهان را دارد که ۲۶ درصد در دهه گذشته افزایش داشته است‌، گفت: تازه‌ترین نسخه چشم‌انداز جهانی گاز تهیه شده از سوی جی‌ئی‌سی‌اف، نشانگر آن است که گاز تا سال ۲۰۵۰ با سهم ۲۷ درصدی به سوخت شماره یک در ترکیب انرژی اولیه جهانی تبدیل خواهد شد و همراه با انرژی‌های تجدیدپذیر، بستر تولید برق را تشکیل خواهد داد.

تاکید بر دیپلماسی انرژی

جواد اوجی، در مراسم افتتاح این نمایشگاه اولویت‌های وزارت نفت را تکمیل پروژه‌های نیمه تمام در سطح کشور اعلام کرد. به گفته اوجی، تا پایان سال جاری قرار است ۴۸ طرح نیمه تمام با سرمایه‌گذاری ۱۳ میلیارد دلاری تکمیل شود. وزیر نفت گفت که برای مقابله با تحریم‌ها، به‌کارگیری دیپلماسی قوی انرژی از اولویت‌های وزارت نفت است.  وزیر نفت، حضور ۴۴ شرکت خارجی در نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی را جلوه‌ای از اهمیت و اولویت بحث دیپلماسی انرژی و تعامل‌های خارجی برای این صنعت دانست و گفت: مجموعه وزارت نفت با فعال کردن دیپلماسی انرژی، برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌خصوص از کشورهای دوست اقدام کرده‌ و قراردادها و تفاهم‌نامه‌های مهمی هم در این خصوص امضا شده‌ است.

دولت رئیسی در ماه‌های اخیر، پروژه‌های زیادی را برای توسعه و افزایش ظرفیت تولید در اختیار برخی شرکت‌های داخلی قرار داد. بر اساس اخبار منتشرشده، هلدینگ گسترش انرژی پاسارگاد به وزارت نفت پیشنهاد داده است با تامین مالی چهار بانک، در طرح‌های توسعه دو میدان نفتی آزادگان (پنج میلیارد دلار) و فاز سوم دارخوین (دو میلیارد دلار) مشارکت کند. اولی ۲۵۰ هزار بشکه و دومی ۱۱۰ هزار بشکه می‌تواند به ظرفیت تولید نفت کشور بیفزاید.

برخلاف اشاره جواد اوجی مبنی بر اولویت بهره‌گیری از دیپلماسی انرژی در این وزارتخانه، به نظر می سد منظور از دیپلماسی انرژی در دولت رئیسی، ادامه فروش نفت به قیمت کمتر در بازار توسط گروه‌های ذینفع است، تا بهره‌گیری از صادرات انرژی برای تولید ثروت، رفاه و همچنین بهره‌گیری از صادرات انرژی با ‌عنوان ابزار قدرت در عرصه روابط بین‌الملل. مشکلات بی‌شمار صنعت انرژی ایران تا وقتی سیاست خارجی فعلی نظام تغییر نکند، مذاکرات هسته‌ای به نتیجه نرسد و توافقی هر چند محدود امضا نشود، ادامه دارد. با توجه به حضور سپاه در پروژه‌های نفت و گاز ایران، نباید انتظار داشت شرکت‌های خارجی حتی با توافق جدید احتمالی هم تمایلی به مشارکت در پروژه‌های صنعت انرژی ایران داشته باشند. تصویب نکردن اف‌ای‌تی‌اف نیز از مشکلات موجود برای جذب سرمایه و فناوری خارجی است. جواد اوجی بر لزوم تکمیل پروژه‌های نیمه تمام تاکید می‌کند، اما به محل تامین منابع مالی موردنیاز اصلا اشاره‌ای نمی‌کند.

قالیباف به درستی به تغییر در دیدگاه نظام درخصوص بحث تجارت انرژی اشاره می‌کند، اما در عین حال در مورد تاثیر منفی سیاست خارجی تنش‌زای نظام در بن‌بست کنونی صنعت انرژی ایران حرفی نمی‌زند. باز معماری تجارت انرژی وقتی در ایران امکان‌پذیر خواهد بود که جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی ایران بازتعریف شود و سیاست خارجی نظام به‌طورکلی مورد بازبینی قرار گیرد، مصرف داخلی مدیریت شود، گذار انرژی به اولویت اول سیاست انرژی تبدیل شود و به‌طور هم‌زمان نیز در برنامه بلندمدت از سوخت‌های فسیلی، هم برای افزایش صادرات و هم در سبد انرژی استفاده شود. البته مشکلات صنعت انرژی ایران در سال‌های آینده به دلیل به‌کار نگرفتن دیپلماسی انرژی در دولت فعلی و پیشین، ادامه خواهد داشت.