سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سال ۱۹۴۹ به منظور ایجاد سنگر دفاعی در برابر اتحاد جماهیر شوروی سابق تاسیس شد. این سازمان در آغاز تنها شامل ۱۲ کشور بود، سپس اعضای آن به ۳۰ کشور افزایش یافت. کشورهای استونی، لتونی و لیتوانی که بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند نیز به این سازمان پیوستند. همچنین جمهوری چک، مجارستان و لهستان که در گذشته بخشی از «پیمان ورشو» بودند به پیمان ناتو ملحق شدند. البته «پیمان ورشو» ساختار نظامی دفاعی بود که مسکو آن را در واکنش به پیمان کشورهای غربی (ناتو) ایجاد کرده بود.

با آن‌که اتحاد جماهیر شوروی که علت اصلی تشکیل ناتو بود در سال ۱۹۹۱ فروپاشید و به کشورهای متعددی تقسیم شد، اما پیمان ناتو همچنان به تلاش‌های خود برای گسترش نفوذ ادامه داد.

چندی بعد، رفتار روسیه، نگرانی اعضای ناتو را نسبت به چالش‌های امنیتی برانگیخت و همین امر باعث رشد و توسعه این سازمان شد و آن را به قدرتمندترین پیمان نظامی در جهان تبدیل کرد. با گذشت زمان، مسکو، گسترش ناتو به سمت شرق را تهدید جدی برای امنیت خود تلقی و سازمان ناتو را به تلاش برای محاصره روسیه متهم کرد. در حال حاضر از ۱۴ کشور همسایه روسیه‌، پنج کشور عضویت ناتو را دارند و طول مرز آن‌ها با روسیه حدود ۶ درصد از مرز زمینی روسیه را تشکیل می‌دهد.

ناتو در سال ۲۰۰۸ اعلام کرد که اوکراین و گرجستان به محض پذیرش و اجرای استانداردهای پیمان ناتو به‌ویژه در ساختار دولت و شفافیت می‌توانند به عضویت ناتو درآیند. سپس، اوکراین در سال ۲۰۱۷، قانونی را تصویب کرد که عضویت ناتو را در اولویت قرار می‌داد، اما این قانون نتوانست به مرحله اجرا برسد.

البته دفاع و حمایت از کشورهای عضو، یکی از عمده‌ترین اصول پیمان ناتو است که در ماده پنجم آن ذکر شده و در این ماده آمده است: «اعضای پیمان ناتو توافق کرده‌اند که حمله مسلحانه به هر کشور عضو ناتو چه در اروپا و چه در آمریکای شمالی، حمله به همه آن‌ها تلقی می‌شود و ناتو باید در چنین صورتی برای بازگرداندن ثبات و حفظ امنیت در سراسر قلمرو کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی دست به اقدام لازم ازجمله استفاده از نیروی مسلح بزند».

هرچند ماده پنجم معاهده تاسیس ناتو واکنش مسلحانه را برای دفاع از کشورهای عضو مجاز می‌داند، اما متن این ماده آن‌چنان مبهم و گسترده است که فضا را برای دست زدن به هرگونه اقدام دیگری باز نگه‌ می‌دارد. درحالی‌که اوکراین تاکنون عضو ناتو نشده، اما در عمل تحت حمایت این پیمان است و حمایت از این کشور در سال ۲۰۱۴ در چهارچوب «بهبود اقدام‌های دفاع جمعی» پیمان ناتو قرار گرفت.

دولت اوکراین به اعتراض‌هایش نسبت به الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه و حمله به منطقه دونباس در شرق اوکراین ادامه داد. سپس شماری از کشورهای عضو ناتو به‌ویژه ایالات‌متحده کمک‌های نظامی و تجهیزات پیشرفته جنگی را به کی‌یف ارسال کردند.

با گذشت چندین دهه از زمان تاسیس پیمان ناتو، ماده شماره پنج این پیمان، تنها یک‌بار و آن‌هم در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۱، یک روز پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، در حمایت از ایالات‌متحده اجرا شد و درنتیجه، نیروهای ناتو وارد خاک افغانستان شدند و این نخستین باری بود که ناتو در خارج از منطقه یورو-آتلانتیک مداخله نظامی کرد. البته ناتو همچنان در اجرای برخی برنامه‌ها و ماموریت‌های نظامی دیگر در چهارچوب آنچه «مدیریت بحران» نامیده می‌شود، شرکت کرده است.

نیروهای ناتو در طول سال‌های گذشته به‌منظور ارائه کمک، عازم برخی از کشورها ازجمله کشورهای حوزه بالکان، لیبی، سومالی، عراق و پاکستان شدند و پس از طوفان کاترینا به کمک ایالات‌متحده شتافتند.

ناتو در حال حاضر علاوه بر همکاری با نیروهای حافظ صلح اتحادیه آفریقا و «برنامه پلیس هوایی» که پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۴ آن را تقویت کرد، در کوزوو، عراق و کشورهای حوزه مدیترانه نیز در حال انجام ماموریت است.