معاون عملیات تعمیرات واحدهای آسیب‌دیده از جنگ ۱۲ روزه اعلام کرده که روند بازسازی خانه‌هایی که دچار خسارت جزئی شده بودند به پایان رسیده و این بخش از پروژه ۱۰۰ درصد تکمیل شده است. به گفته او، تعمیرات متوسط نیز، که شامل حدود دو هزار و ۳۰۰ واحد است، تقریبا به مرحله تعیین تکلیف نهایی رسیده و فرایند اجرایی آن آغاز شده است.

با این حال و با اینکه بیش از ۷۰ روز از اعلام آتش‌بس ایران و اسرائیل می‌گذرد، هنوز شرایط همه شهروندانی که منازلشان آسیب دیده، روشن نیست و برخی از آنها نمی‌توانند هتل‌هایی را که موقتا در آنجا ساکن‌اند ترک کنند.

در این بین تناقض در آمارهای ارائه‌شده از همان روزهای نخست، به‌ویژه در تفکیک خانه‌ها براساس شدت آسیب، یکی از مهم‌ترین عواملی است که ارزیابی میزان پیشرفت بازسازی را دشوار کرده است.

براساس گزارش شهرداری تهران، به‌رغم ابراز تردید منتقدان، به‌طور میانگین ۹۰ درصد واحدهای مسکونی آسیب‌دیده تعیین تکلیف شده‌اند. علیرضا زاکانی، شهردار تهران، نیز علت تاخیر در روند بازسازی را مراجعه دیرهنگام برخی از شهروندان عنوان کرده بود.

او ۲۸ مردادماه اعلام کرد که از مجموع هشت هزار و ۴۱۵ واحد آسیب‌دیده، حدود ۸۹ درصد، یعنی هفت هزار و ۴۸۱ واحد، تعیین تکلیف شده‌اند، در حالی که بسیاری این آمار را واقعی نمی‌دانند. زاکانی تصریح کرد از این تعداد پنج هزار و ۱۷۲ واحد تنها به تعمیرات جزئی نیاز داشتند که بازسازی آنها تقریبا به پایان رسیده است.

زاکانی همچنین درباره وضعیت اسکان موقت شهروندان توضیح داد که ۶۶۵ خانوار در ۱۱ هتل اسکان اضطراری داده شده و ۵۵۵ خانوار نیز در فهرست اسکان‌های یک تا دوساله قرار گرفته‌اند. به گفته او، ۳۵۵ خانه در اجاره افراد بوده و شهرداری برای تامین هزینه‌ها ۱.۵ میلیارد تومان ودیعه و ۳۰ میلیون تومان اجاره پرداخت کرده است.

با این حال، اظهارنظر رئیس شورای شهر تهران مبنی بر اینکه روند بازسازی خانه‌های تخریب‌شده هنوز آغاز نشده، پرسشی جدی را مطرح می‌کند، اینکه چرا نهادهای مسئول، از دولت تا شهرداری، نتوانسته‌اند به یک عدد واحد درباره بازسازی‌ها دست یابند. به نظر می‌رسد اختلاف در برآوردها و چگونگی تخصیص بودجه، همراه با تنوع دستگاه‌های نظارتی، از بنیاد مسکن تا شهرداری پایتخت، موجب کندی در اجرای پروژه‌ها شده است.

حمیدرضا رضایی کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس، ۲۰ مردادماه با تایید این اختلاف گفت بنیاد مسکن و شهرداری درباره آمار اختلاف نظر دارند. شهرداری شمار واحدهای نیازمند تعمیر را هشت هزار واحد اعلام کرده، در حالی‌که دولت این رقم را چهار هزار واحد برآورد کرده است. رضایی کوچی همچنین درباره خانه‌های نیازمند بازسازی کامل گفت تعداد آنها ۳۰۰ واحد است، در حالی‌که مهدی چمران، رئیس شورای شهر، این رقم را ۵۰ واحد اعلام کرده است.

بودجه‌های مبهم و اختلاف در ارقام

آشفتگی آماری در روند بازسازی خانه‌های آسیب‌دیده موجب شده است تخصیص بودجه‌های مصوب نیز در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. در همان دو هفته ابتدایی پس از اعلام آتش‌بس، سخنگوی دولت خبر داد که هزار میلیارد تومان برای اسکان موقت و بازسازی واحدهای مسکونی آسیب‌دیده در جنگ به تصویب رسیده است. تنها چند روز بعد، رئیس سازمان مدیریت بحران تهران رقم متفاوتی را مطرح کرد و گفت شهرداری تهران در مرحله نخست دو هزار میلیارد تومان برای اسکان موقت خانواده‌ها اختصاص داده است. این اختلاف آشکار دست‌کم هزار میلیارد تومانی نشان‌دهنده نبود هماهنگی میان نهادهای مسئول است.

از سوی دیگر، واقع‌بینانه نبودن هزینه ساخت برای هر مترمربع نیز به مانعی جدی در اجرای پروژه‌ها بدل شده است. براساس دستورالعمل‌های اعلام‌شده، هزینه ساخت هر متر واحد مسکونی ۲۰ میلیون تومان برآورد شده و برای تعمیرات نیز از یک تا هشت میلیون تومان بسته به میزان تخریب در نظر گرفته شده است.

این ارقام با واقعیت بازار مصالح و نیروی کار فاصله بسیار دارد. در بسیاری از مناطق شمالی پایتخت یا برج‌های مرتفع آسیب‌دیده، حتی قیمت تجهیزات اولیه هم با مبالغ اعلامی همخوانی ندارد و همین امر روند بازسازی را با کندی یا توقف روبه‌رو کرده است.

خانه‌های ویران، روان‌های زخم‌خورده

در میان اختلاف آمارها و روایت‌های متناقض، تصاویر خانه‌های نیمه‌ویران و ساکنان سرگردان یادآور ابعاد انسانی بحران است. یکی از شهروندان تهرانی در گفتگو با ایندیپندنت فارسی گفت: «ادعای شهرداری درباره اتمام بازسازی جزئی بیشتر شامل تعویض شیشه‌های شکسته و تعمیرات کوچک در بناهایی است که آسیب جدی ندیده‌اند. در حالی‌که ساختمان‌های تخریب‌شده عملا در مرحله آواربرداری مانده‌اند.»

او به برج‌های آسیب‌دیده در شهرک‌های غرب تهران اشاره کرد و افزود شهرداری و بنیاد مسکن برنامه مشخصی برای مقاوم‌سازی یا زمان‌بندی بازسازی ارائه نکرده‌اند. به گفته او، حتی همسایگان این واحدها نمی‌دانند ارزیابی ایمنی و سطح آسیب احتمالی به سازه اصلی چگونه و زیر نظر چه نهادی انجام خواهد شد.

آمار خانوارهای مستقر در هتل‌های پایتخت نیز نشان می‌دهد در میان اختلاف‌ها و تاخیرها، کسی به دشواری زیستن اجباری در اتاق‌های کوچک هتل توجهی ندارد. برخی از خانواده‌ها چند ماه است در شرایط نامطمئن به سر می‌برند و چشم‌انداز روشنی برای بازگشت به خانه ندارند.

روزنامه هم‌میهن اواخر تیرماه گزارشی منتشر کرده کرده بود که بخشی از مشکلات این خانوارها را بازتاب می‌داد، از نارضایتی درمورد فاصله محل استقرار با محله‌های قبلی تا کیفیت خدمات اولیه مانند توزیع غذا. بسیاری از آنان از احساس ناامیدی و بلاتکلیفی در رنج بودند. با اینکه برخی خانواده‌ها پس از تعمیرات جزئی مانند نصب در و پنجره به خانه‌هایشان بازگشته‌اند، آخرین آمار رسمی نشان می‌دهد شمار زیادی از شهروندان همچنان در هتل‌ها سکونت دارند.

بلاتکلیفی جنگ‌زده‌ها در دل پایتخت

روز شنبه ۱۵ شهریورماه، شهرداری تهران تازه‌ترین آمار مربوط به اسکان موقت خانوارهای جنگ‌زده را منتشر کرد. براساس این گزارش، ۳۸۵ خانوار شامل یک هزار و ۱۵۰ نفر در هتل‌های منتخب اسکان داده شده‌اند. بیشترین سهم مربوط به هتل لاله با ۱۰۸ خانواده (۲۹۰ نفر) بوده است. پس از آن، هتل شهر با ۷۹ خانواده (۲۳۵ نفر) و هتل کوثر با ۴۳ خانواده (۱۵۰ نفر) قرار دارند.

این آمار نشان می‌دهد تنها ۱۰۹ خانوار توانسته‌اند از هتل‌ها خارج شوند، رقمی که خود گواهی بر کندی روند اسکان دائم و بازسازی در تهران است. به این عدد باید شمار خانواده‌هایی را افزود که شهردار تهران مدعی است با دریافت ودیعه و اجاره‌بها از شهرداری، خودشان مکانی را اجاره کرده‌اند. همچنین بخشی از خانوارها به خانه خویشاوندان نقل مکان کرده‌اند، گروهی که در آمارهای رسمی هیچ اثری از آنها نیست.

جنگ‌زدگان در مواجهه با وعده‌های مقام‌های دولتی تنها یک پرسش کلیدی دارند: بازسازی کی تمام می‌شود؟ پاسخ‌های متفاوت مسئولان اما سرخوردگی بیشتری را به آنان تحمیل می‌کند. شهرداری تهران وعده داده است که تا پایان سال جاری ۸۵ تا ۹۰ درصد واحدها قابل سکونت خواهند بود. در مقابل، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران زمان کلی بازسازی را بین یک تا دو سال اعلام کرده است. این تناقض رنج بلاتکلیفی را در میان خانوارهای آواره دوچندان کرده است.

یکی از شهروندان تهرانی که نزدیکانش در هتل‌ها ساکن‌اند به خبرنگار ایندیپندنت فارسی گفت: «موضوع اصلی بلاتکلیفی است. اگر دولت یا شهرداری زمان دقیق پایان بازسازی را اعلام کنند خانواده‌ها می‌توانند برای زندگی‌شان برنامه‌ریزی کنند، اما هر مقام مسئول زمان متفاوتی اعلام می‌کند و همین باعث سردرگمی شده است.»

به‌رغم گذشت بیش از ۷۰ روز از پایان جنگ، هنوز در بسیاری از محله‌های تهران آثار ویرانی باقی است، از واحدهایی که در مجتمع‌های مسکونی تخریب شده‌اند تا خانه‌هایی که کاملا ویران شده و تنها مرحله آواربرداری آنها انجام شده است. در برخی نقاط نیز بناهای نیمه‌ویران با پوشش‌های پلاستیکی محصور شده‌اند تا دست‌کم از دید رهگذران پنهان بمانند.

این وضعیت نشان می‌دهد جنگی که تنها ۱۲ روز طول کشید پیامدهایی پایدار بر جای گذاشت. با تاخیر در بازسازی نه‌تنها آسیب‌های مادی جبران نشده، بر زخم‌های روانی شهروندان نیز افزوده شده، و خانه‌هایی که باید دوباره سرپناه امید باشند، در هاله‌ای از ابهام و بلاتکلیفی رها شده‌اند.