منار جام غور که یکی از شاهکارهای معماری دوره غوری‌ها در قرن ۱۲ میلادی به شمار می‌رود، به‌دلیل بی‌توجهی دولت پیشین افغانستان و نهادهای فرهنگی جهانی، اکنون در معرض خطر فروریزی قرار گرفته است.

در پی سیلاب‌های هولناک سال ۱۳۹۸ در استان غور که به از بین رفتن پی و دیوارهای نگهدار تعبیه‌شده در اطراف منار جام منجر شد، وزارت اطلاعات و فرهنگ دولت پیشین افغانستان برای حفاظت از این بنای تاریخی دست به کار شد و اعلام کرد که در هماهنگی با سازمان آموزشی، علمی، و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) قرار است پروژه‌ای به ارزش دو میلیون دلار را برای ترمیم اساسی و حفاظت از منار جام اجرا کند. اما تاکنون، از سرنوشت آن پروژه و مبلغی که یونسکو پذیرفته خبری نیست.

فعالان فرهنگی و رسانه‌ای در غور از سرنوشت منار جام و دیگر بناهای تاریخی این استان ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند که اکنون هیچ برنامه‌ای برای حفاظت از این شاهکار معماری دوره غوری‌ها وجود ندارد.

احمدشاه موحد، خبرنگار محلی در غور، به ایندیپندنت فارسی گفت که در اثر سیلاب‌های سال‌های اخیر، زیربنای منار جام آسیب جدی دیده است و اگر سازمان یونسکو به‌زودی به این مسئله توجه نکند، فروریختن این منار تا بهار پیشِ رو دور از ذهن نیست. به گفته موحد، منار جام غور میان یک دره قرار دارد و در فصل بهار، به دلیل بارندگی و سرازیر شدن سیلاب از کوه‌های اطراف، در معرض طغیان رودخانه قرار می‌گیرد.

در روزهای اخیر، شماری از فعالان فرهنگی افغانستان با ابراز نگرانی از احتمال حیف‌و‌میل شدن دو میلیون دلار وعده داده شده برای حفاظت از منار جام غور، از احتمال ویرانی این اثر باستانی در زمستان امسال، در صورت ادامه بی‌توجهی، سخن گفته‌اند. هم‌زمان با این نگرانی‌ها، گزارش‎‌هایی از تخریب و کندن قطعات و قاچاق آثار باستانی در اطراف منار جام غور منتشر شده است.

سید مخدوم رهین، وزیر پیشین اطلاعات و فرهنگ افغانستان، در صفحه رسمی‌اش در فیسبوک نوشته است: «منار جام غور، آن یادگار بی‌نظیر عصر غوریان، در وضع ناگواری قرار دارد. با توجه به زمستانی که در پیش است، مبادا فاجعه‌ای روی دهد و قامت استوار این یادگار بدیع نیاکان ما به زمین بیفتد.»

آقای رهین از سفارت افغانستان در پاریس خواسته است که با دفتر مرکزی یونسکو در پاریس تماس بگیرد و آن سازمان را از خطری که متوجه منار جام غور است آگاه کند. وزیر پیشین اطلاعات و فرهنگ افغانستان افزود که در دوره ماموریتش، منار جام غور را برای ثبت در فهرست میراث فرهنگی جهان به‌عنوان شاهکار تاریخی و هنری پیشنهاد کرده است، که پس از تحقیق و بررسی، یونسکو این پیشنهاد را تایید کرد و سند آن در توکیو به امضا رسید.

مخدوم رهین می‌گوید به دلیل اینکه منار جام غور در فهرست میراث‌های فرهنگی جهان ثبت شده است، یونسکو در حفاظت از آن مسئولیت دارد و باید از فروریختن آن جلوگیری کند.

قبل از این نیز، در ۲۲ سپتامبر (۳۱ شهریور)، و پس از انتشار گزارش‌هایی از اقدام طالبان برای تخریب آثار باستانی در چند شهر افغانستان، ۲۷۲ تن از فعالان فرهنگی افغانستان و ایران با فرستادن نامه‌ای به دبیرکل سازمان یونسکو، از او خواستند که در قبال اقدام طالبان به تخریب آثار باستانی سکوت نکند.

فعالان فرهنگی خطاب به ادره آزوله، دبیرکل سازمان یونسکو، نوشتند: «همان‌گونه که انتظار می‌رفت، پیامد سیطره گروه طالبان بر افغانستان نقض گسترده حقوق بشر، خانه‌نشینی زنان، و فروپاشی نهادهای قانونی و مدنی کشور بود. همان‌گونه که در دو دهه پیش شاهد تخریب مجسمه بلند بودا در بامیان بودیم، فعالیت‌های این گروه واپس‌گرا در مواجهه با تمدن کهن، به‌ویژه آثار و بناهای‌ تاریخی، هراس‌آور و ویرانگر است.»

فعالان فرهنگی ایران و افغانستان از دبیرکل سازمان یونسکو خواستند که مسئولیتش در قبال حفاظت از میراث‌های فرهنگی افغانستان را که اکنون با تسلط طالبان با خطر نابودی مواجه‌اند، به‌درستی انجام دهد.

با وجود این نگرانی‌ها، مسئولان سازمان یونسکو تاکنون در مورد احتمال فروریزی منار جام غور و سایر آثار باستانی افغانستان اظهارنظر نکرده‌اند و هیچ فردی از این سازمان برای بازدید و نظارت بر چگونگی برخورد طالبان با میراث‌های فرهنگی، به افغانستان سفر نکرده است.

به نظر می‌رسد که در نبود دولت رسمی و مشروع در افغانستان، سازمان‌های جهانی نمی‌توانند کار و برنامه‌هایشان در افغانستان را به‌درستی انجام دهند. پس از تسلط طالبان بر افغانستان، مسئولان سازمان یونسکو از همه طرف‌ها خواستند که برای حفاظت از میراث‌های فرهنگی، موزه‌ها، و آثار باستانی تلاش کنند، اما تاکنون پاسخ مشخصی به این نگرانی‌ها داده نشده است.

منار جام غور، به بلندی ۶۴ متر، در دوره پادشاهی سلطان غیاث‌الدین (۵۵۸-۵۹۹ هجری)، از پادشاهان سلسله غوری، ساخته شد. گفته می‌شود که از طرح این منار برای ساختن منار مشابهی در دهلی (هند) الگوبرداری شده است. منار جام غور در سال ۲۰۰۲ در فهرست میراث فرهنگی جهان در سازمان یونسکو و در دسامبر ۲۰۲۰، در فهرست میراث فرهنگی جهان اسلام ثبت شد. این نخستین اثر تاریخی افغانستان است که در فهرست میراث تاریخی جهان اسلام ثبت شده است.

با تسلط طالبان بر افغانستان، افزون بر نابسامانی‌های موجود در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی، میراث‌های فرهنگی افغانستان نیز در وضعیت ناگواری قرار گرفته است و مشخص نیست که برخورد طالبان با آثار و بناهای تاریخی کشور چگونه خواهد بود. این در حالی است که چندی قبل ویدیوهایی از تیراندازی گروهی از جنگجویان طالبان به پیکره ویران‌شده بودای بامیان در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد.