پاندمی کووید-۱۹ تاکنون جان بیش از پنج میلیون انسان را گرفته و در کنار تحمیل بزرگ‌ترین رکود اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم، از نظر کارشناسان یونیسف، در تاریخ آموزش مدرن جهان فاجعه‌بارترین اختلال را ایجاد کرده است. براوردهای صندوق کودکان وابسته به سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که در مجموع حدود ۱۳۱ میلیون دانش‌آموز در ۱۱ کشور، بیش از سه چهارم دوره یادگیری حضوری خود را از دست داده‌اند و در سطح جهان، تقریبا ۲۷ درصد از کشورها همچنان مدارس خود را به‌طور کامل یا جزئی بسته نگه داشته‌اند. به همین دلیل در ماه سپتامبر، یونیسف با همراهی شرکایش در یک حرکت نمادین برای برجسته کردن ۱۸ ماه یادگیری از دست رفته، آرزوهای به تعویق افتاده و آینده نامشخص کودکان محروم از تحصیل، کانال‌های دیجیتال خود را به مدت ۱۸ ساعت مسدود کردند تا با جلب‌توجه دولت‌ها، آن‌ها را به بازگشایی مدارس ترغیب کنند.

هِنریتا فور، مدیر اجرایی یونیسف، در همین زمینه می‌گوید: «علی‌رغم از سرگیری کلاس‌ها در بسیاری از کشورهای جهان، میلیون‌ها دانش‌آموز بدون اینکه پا به کلاس بگذارند، به سال سوم مدرسه وارد می‌شوند. آسیبی که دانش‌آموزان محروم از مدرسه متحمل شده‌اند، ممکن است هرگز قابل جبران نباشد.»

به باور کارشناسان یونیسف، تعطیلی مدارس بحران‌هایی پنهان برای کودکان ایجاد کرده است زیرا فراتر از تاخیر در آموزش، بسیاری از کودکان از وعده‌های غذایی معمول و واکسن‌های ارائه شده در مدرسه محروم مانده‌اند، به انزوای اجتماعی و افزایش سطح اضطراب دچار شده‌اند و در معرض سوءاستفاده و خشونت قرار گرفته‌اند.

تعطیلی مدارس برای برخی کودکان هم به ترک تحصیل، کار و ازدواج زودهنگام منجر شده و اگرچه آموزش از راه دور برای میلیون‌ها دانش‌آموز راه نجاتی بوده، دسترسی به فناوری و کیفیت برنامه‌های آموزشی در همه کشورها یکسان نبوده است. بنابراین یونیسف در تاریخ ۱۶ سپتامبر از همه دولت‌ها، مقام‌های محلی و ادارات مدارس درخواست کرد تا با اتخاذ تمام اقدام‌های لازم برای جلوگیری از انتقال ویروس کرونا، مدارس را در اسرع وقت باز کنند؛ اقدام‌هایی مانند استفاده از ماسک مناسب برای کودکان، فراهم کردن امکانات شست‌و‌شوی مرتب دست‌ها، تمیز کردن مکرر سطوح و اشیا مشترک، حصول اطمینان از تهویه مناسب، کاهش تراکم دانش‌آموزان حاضر در کلاس‌ها و از همه مهم‌تر در اولویت قرار دادن واکسیناسیون معلمان و همه کسانی که با مدارس در ارتباط‌اند.

با اینکه بر اساس داده‌های جمع آوری شده تا به امروز، کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال تقریبا ۸.۵ درصد موارد گزارش شده ابتلا به کووید-۱۹ را تشکیل می‌دهند و معمولا به شکل خفیف بیماری مبتلا می‌شوند و در مقایسه با سایر گروه‌های سنی، تعداد بسیار کمی از آن‌ها بر اثر بیماری می‌میرند، این گروه سنی به دلیل احتمال بالای ابتلای بدون علامت، می‌توانند در گسترش و انتقال ویروس و تشدید پاندمی نقش بسیار موثری داشته باشند. به همین دلیل در اکثر کشورها، از ابتدای بروز همه‌گیری کووید-۱۹، دولت‌ها (البته به توصیه کمیته‌های علمی) به‌صورت مداوم یا متناوب (تنها در هنگام بروز موج‌های شدید) مدارس را تعطیل کرده‌اند.

در ایران هم از همان ابتدای پاندمی تاکنون، مدارس تعطیل بوده‌ و هنوز به‌طور کامل بازگشایی نشده‌اند. بر اساس آخرین اظهارنظر مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش که در خبرگزاری تسنیم انعکاس یافته است، مدارس ایران تا اوایل آذرماه به‌طور کامل بازگشایی می‌شوند. مدارس روستایی و عشایری که از نظر تعداد دانش‌آموز تراکم کمتری دارند، فعالیت خود را از ابتدای مهر آغاز کرده‌اند و قرار است از ۱۵ آبان، مدارس متوسطه دوم و از اول آذر مدارس متوسطه اول بازگشایی شوند. در عین حال، ابراهیم رئیسی روز شنبه گذشته در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا، با تاکید بر واکسیناسیون دانش‌آموزان و دانشجویان، گفته است: «وزارت بهداشت با همکاری وزارتخانه‌های علوم و آموزش‌وپرورش، طوری برنامه‌ریزی کند تا مدارس و دانشگاه‌ها از اول آذر طبق شیوه‌نامه‌ها بازگشایی شوند.»

در ماه‌های گذشته، با اینکه وزارت آموزش پروش تلاش کرده است که تعطیلی مدارس در ایران را از طریق آموزش از راه دور جبران کند، به گفته وزیر پیشین این وزارتخانه در گفت‌وگو با روزنامه آرمان، زیرساخت‌های فنی لازم برای آموزش آنلاین ۱۵ میلیون دانش‌آموز ایرانی فراهم نبوده است و از سوی دیگر، همه دانش‌آموزان به ابزارهای هوشمند مانند تبلت و موبایل دسترسی نداشته‌اند و پوشش اینترنت در همه مناطق کامل نبوده است. او همچنین اذعان کرد که سه و نیم میلیون دانش‌آموز ایرانی به شبکه آموزش آنلاین (شاد) دسترسی نداشته‌اند.

بدون شک در هیچ کجای دنیا نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شرایط همه‌گیری کووید-۱۹ و سطح ایمنی ایجاد شده با واکسیناسیون در سطح آن جامعه، برای بازگشایی حضوری مدارس اقدام کرد. ایران هم از این قاعده مستثنا نیست؛ خصوصا که در سایه سوءمدیریت مسئولان جمهوری اسلامی ایران، در ماه‌های گذشته پنج موج پی‌درپی و شدید همه‌گیری کرونا در ایران رخ داده است و عملا به دلیل تاخیر در برنامه واکسیناسیون، رعایت نکردن دقیق پروتکل‌ها و نبود محدودیت‌های لازم، در تمام این مدت چرخه انتقال ویروس هرگز به حدی کاهش نیافته است که امکان بازگشایی حضوری مدارس فراهم شود.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بازگشایی مدارس ایران از آذرماه می‌تواند وخیم‌تر شدن اوضاع را سبب شود زیرا در حالی که هنوز موج پنجم به‌طور کامل کنترل نشده، به گفته دکتر حمید سوری از متخصصان شناخته شده همه‌گیری ایران در گفت‌وگو با کانال شبکه خبر، موج ششم کرونا از راه رسیده است. هرچند معاون وزیر بهداشت بعدا در یک گفت‌وگوی تلویزیونی ورود ایران به موج ششم کرونا را تکذیب کرد، در واکنشی دیگر، دکترعلیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نیز به خبر آنلاین گفت که به‌جای برخی بازگشایی‌های زودهنگام باید اهتمام در واکسیناسیون کرونا را بیشتر کرد. 

او می‌گوید: «مطمئنا الان ما برای بازگشایی کامل مدارس و دانشگاه‌ها در شرایط مناسبی نیستیم. ما باید با توجه به شرایطی که داریم، همچنان صبر کنیم و تمام تلاش خود را برای واکسیناسیون سریع‌تر جامعه انجام دهیم.» این ویروس‌شناس با اشاره به افزایش تجمع‌ها در صورت بازگشایی حضوری مدارس و تاثیر آن بر شروع موج ششم کرونا می‌گوید: «احتمالا تجربه خیلی بدی خواهیم داشت.»

دکتر پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری، هم در گفت‌وگو با صداوسیما گفته که بهتر است مدارس از بهمن‌ماه بازگشایی شوند زیرا حضور دانش‌آموزان در مدرسه که تاکنون در منازل بوده‌اند، افزایش شدید بار بیماری را موجب خواهد شد.

از سوی دیگر، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات در مجلس نیز اخیرا اظهار داشته است که اصرار بر بازگشایی مدارس با شرایط ایران همخوانی ندارد. مهرداد ویس‌کرمی با اشاره به احتمال آغاز موج ششم افزوده است که باید پیش از بازگشایی مدارس، به ایمنی قابل قبول در سطح جامعه دسترسی پیدا کنیم.

بدون شک، همانگونه که یونیسف تاکید کرده، تعطیلی و وقفه‌های ایجاد شده در مسیر آموزش کودکان آسیب‌ها و ضررهای زیادی ایجاد کرده که ممکن است جبران‌ها آن‌ها سخت یا حتی غیرممکن باشد؛ اما از سوی دیگر، بازگشایی‌های زودهنگام مدارس، مخصوصا در جایی مانند ایران که هنوز افراد واکسینه شده کمتر از ۴۰ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند و تا رسیدن به واکسیناسیون حدود ۸۵ درصدی، راهی دشوار و طولانی در پیش است، ممکن است به وخیم‌تر شدن موج ششم که در راه است، بینجامد. بنابراین شاید بهتر باشد همانگونه که بیشتر کارشناسان تاکید دارند، تا رسیدن به سطح مطلوب واکسیناسیون در جامعه و حصول اطمینان از عملی شدن اقدام‌هایی که یونیسف و سازمان بهداشت جهانی برای بازگشایی مدارس (که در ابتدای یادداشت به آن‌ها اشاره شد) توصیه کرده‌اند، همچنان به‌صورت غیرحضوری و از طریق اینترنت و شبکه‌های تلویزیونی به آموزش کودکان و نوجوانان ادامه داد.