در آغاز قرن بیستم، آلمانی‌ها با هدف تسهیل حمل ‌و نقل افراد و کالاهای تجاری، در صدد ساخت راه آهن عراق شدند و نخستین مسیر راه آهن که از شهر بصره در جنوب این کشور آغاز شده و با عبور از شهرهای ناصریه، سماوه، دیوانیه، بابل، بغداد، سامرا و موصل، به مرز ترکیه می‌رسید را احداث کردند.

البته این تنها خط ریلی نبود که عراق را با کشورهای همسایه پیوند می‌داد، زیرا خط دیگری نیز از بغداد تا خانقین در مرز ایران ایجاد شد که به دنبال آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۰ متوقف شد، علاوه بر خط ریلی بغداد – کرکوک که سال‌ها پیش از فعالیت باز ماند. همچنان، عراق دارای خط ریلی دیگری است که پایتخت را به شهر القائم در مرز سوریه متصل می‌کند. این خط که برای انتقال افراد، فرآورده‌های نفتی و کالاهای تجاری استفاده می‌شد و از شهرهای فلوجه، رمادی و عکاشات می‌گذشت، در جریان نبرد با داعش و آزادسازی شهرهای استان انبار، به شدت آسیب دید.

تلاش برای بازسازی خط ریلی بغداد – موصل

طالب حسینی، مدیرکل راه آهن عراق از آغاز یک کمپین بازسازی خطوط ریلی تخریب شده توسط داعش و عملیات نظامی که پس از اشغال شماری از استان‌های کشور توسط سازمان داعش صورت گرفته بود، خبر داد. وی افزود که شرکت راه آهن عراق، برنامه‌ای را برای بازسازی خط ریلی بغداد – بیجی آغاز کرده است و این خط به پالایشگاه بیجی که یکی از مهم‌ترین پالایشگاه‌های کشور محسوب می‌شود، می‌رسد. وی خاطرنشان کرد که کار روی این پروژه ادامه داشته و به نزدیک ایستگاه قطار شهر موصل رسیده است. طالب حسینی با اشاره به این‌که طول این خط ریلی به ۴۰۷ کیلومتر می‌رسد و در جریان جنگ علیه داعش کاملا آسیب دیده است، گفت که انتظار داریم راه آهن متصل به شهر موصل تا پایان ماه ژوئن جاری و یا آغاز ماه ژوئیه آینده افتتاح شود.

خط ریلی بغداد - القائم در پایان سال افتتاح می‌شود

طالب حسینی در مورد خطوط ریلی که به مناطق غربی عراق منتهی می‌شود، اظهار داشت که پس از اتمام مراحل بازسازی خط ریلی ۶۶ کیلومتری بغداد – فلوجه، شرکت راه آهن عراق کار بازسازی خط ریلی القائم – عکاشات را آغاز خواهد کرد. وی گفت که «مسئولیت ترمیم پل‌های آسیب دیده راه آهن را دولت محلی انبار بر عهده دارد و تا کنون حدود ۱۰ درصد از کار بازسازی پل‌ها انجام شده است.» مدیرکل راه آهن عراق، گفت که کار بازسازی خط ریلی بغداد – القائم که حدود ۴۵۰ کیلومتر طول دارد، احتمالا تا پایان سال جاری به اتمام می‌رسد. وی خاطرنشان کرد که این خط ریلی یکی از عمده‌ترین مسیرهای حمل و نقل فرآورده‌های نفتی، کالاهای تجاری و فسفات استخراج شده در منطقه عکاشات در استان انبار به بغداد است.

از سرگیری حمل و نقل فرآوردهای نفتی

طالب حسینی، گفت که میزان حمل و نقل فرآوردهای نفتی از طریق راه آهن از پالایشگاه‌های الدوره در جنوب بغداد و بیجی در شمال تکریت، به بندر ام قصر برای صادرات، در مقایسه با سال گذشته ۱۲۰ درصد افزایش یافته است. البته از چند ماه به این سو، قطارهای عراقی انتقال تانکرهای حمل و نقل فرآوردهای نفتی را از پالایشگاه بصره به انبارهای نفت الحله در استان بابل آغاز کردند و هدف از این اقدام، تأمین فرآوردهای نفتی در شهرهای مرکزی و بغداد است.

گام‌های جدی برای ایجاد خط ریلی «کانال خشک»

طالب حسینی، مدیرکل پروژه راه آهن عراق، با اشاره به پروژه خط ریلی «کانال خشک» که بندر فاو در جنوب عراق را با «فیش خابور» (آخرین نقطه مرزی با ترکیه) متصل می‌کند، گفت که شماری از شرکت‌های بین‌المللی برای ساخت این پروژه که طول آن به ۱۲۱۱ کیلومتر می‌رسد، آمادگی دارند. وی افزود که این پروژه صددرصد سرمایه‌گذاری خواهد بود. حسینی اظهار داشت که یک خط ریلی جایگزین دیگری نیز ساخته خواهد شد که از شهر «ربیعه» به سمت «یعربیه» و «قامشلی» در سوریه امتداد خواهد یافت.

البته پروژه «کانال خشک» عبارت از ایجاد خط ریلی برای انتقال کالاهایی تجاری خواهد بود که از استرالیا و آسیای شرقی به اروپا ارسال می‌شوند. نخست محموله‌های تجاری از بنادر عراق در خلیج فارس، به ویژه بندر فاو که هنوز کار ساخت آن ادامه دارد، از طریق راه آهن به ترکیه منتقل شده، سپس از آن‌جا به اروپا صادر خواهد شد.

در همین حال، نبیل مرسومی، استاد اقتصاد در دانشگاه بصره، معتقد است که این پروژه علاوه براین‌که باعث رشد بخش‌های مهم دیگری می‌شود، فرصت‌های شغلی بسیاری را فراهم کرده و بازده مالی سالانه آن می‌تواند به شش میلیارد دلار برسد. وی افزود که بندر فاو، به محض تکمیل شدن، تجارت را از شرق به اروپا منتقل خواهد کرد. نبیل مرسومی خاطرنشان کرد که این پروژه بسیار بزرگی است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دارد و امید است عراق پیشنهادات بین‌المللی متعددی را برای ساخت این پروژه دریافت کند و در نهایت، کمیته عالی دولتی که برای این هدف تشکیل می‌شود، شرکت‌های مناسب را برای پیشبرد این پروژه انتخاب کند. وی با اشاره به این‌که ساخت نخستین مرحله بندر فاو به چهار سال زمان نیاز دارد، گفت که گزینه‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاری در پروژه «کانال خشک» وجود دارد، از جمله این‌که پروژه به طور کامل توسط شرکت‌های خارجی ساخته شود و درآمد آن با نسبت‌های مشخصی با دولت عراق تقسیم شود، یا این‌که دولت عراق خود پرداخت هزینه آن را برعهده گیرد.

پروژه استراتژیک

نبیل مرسومی انتظار دارد که درآمد «کانال خشک» بیش از شش میلیارد دلار در سال باشد و نزدیک به مبلغی باشد که کانال سوئز به دست می‌آورد. وی افزود که این پروژه علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی برای شهروندان عراق، باعث رشد بخش‌های دیگر اقتصادی از جمله گردشگری، حمل و نقل، مسکن، ساخت و ساز و انرژی می‌شود. در ماه آوریل سال گذشته، مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر عراق سنگ بنای آغاز ساخت مرحله نخست پروژه بندر فاو را گذاشت. هزینه تخمینی این پروژه که توسط شرکت «دوو» کره جنوبی ساخته می‌شود به ۲.۶۲ میلیارد دلار می‌رسد و در هر سال سه میلیون کانتینر از این بندر عبور خواهد کرد.

عراق قصد دارد با ساخت دو پروژه یادشده، به یک راهرو تجاری مهم برای انتقال کالاهای تجاری از آسیا به اروپا تبدیل شود که سایر مسیرهای دریایی را کوتاه می‌کند و طبق گفته کارشناسان،  می‌تواند زمان انتقال کالا از آسیا به اروپا را به حدود ۲۵ روز کاهش دهد.

همچنان، کاظم فنجان، وزیر پیشین حمل و نقل عراق، گفت که پروژه «کانال خشک» یک پروژه استراتژیک بوده و درآمد زیادی برای عراق به همراه خواهد داشت. وی افزود که این پروژه که خلیج فارس را بدون عبور از دریای سرخ و کانال سوئز به اروپا متصل می‌کند، تمام وزارتخانه‌های عراق در اجرای آن نقش خواهند داشت و کار احداث آن از سوی شورای وزیران عراق تصویب خواهد شد.