در حالی‌که صحبت‌ در مورد دستیابی به حل و فصل قریب‌الوقوع بحران جنگ در سوریه که در طول یک دهه گذشته این کشور را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو کرده است در محافل مختلف سیاسی مطرح می‌شود، تلاش‌های دیپلماتیک روسیه و نتایج سفر مقامات روسی به شماری از کشورهای حوزه خلیج فارس به منظور یافتن راه حلی برای پایان دادن به جنگ در سوریه، مثبت و امیدوار کننده توصیف می‌شود.

تفاهماتی که در این روزها در حال شکل‌گیری است با بزرگداشت دهمین سالگرد جنبش مردمی مخالفان سوریه همزمان شده است که در ۱۵ ماه مارس ۲۰۱۱، از شهر درعا در جنوب این کشور آغاز شده و رفته رفته سراسر سوریه را در بر گرفت و در نتیجه، تمام طرف‌های درگیر در این بحران متحمل خسارت‌های نهایت سنگینی شدند.

با این حال، بعید به نظر می‌رسد که مسیر بازگشت سوریه به عضویت اتحادیه عرب حتی با توقف جنگ در این کشور هموار شود، مگر این‌که طرف‌های درگیر در این بحران به توافقی دست یابند که از سوی تمام بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی قابل پذیرش باشد. از همین‌رو، مردم سوریه مشتاقانه منتظر رسیدن به چنین تفاهماتی هستند که زمینه راه حل صلح آمیز بحران جنگ در سوریه را فراهم کرده و درگیری میان مخالفان و وفاداران دولت این کشور را پایان دهد.

دیدار اخیر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با وزرای امور خارجه قطر و ترکیه و نشست‌های که وی با مقامات بلندپایه در عربستان سعودی و امارات متحده عربی داشت، منجر به آغاز تحرکات دیپلماتیک این کشورها به هدف دستیابی به راه حل صلح آمیز بحران سوریه شده و از نهم ماه مارس جاری، تلاش‌های جدی برای برداشتن موانع از مسیر رسیدن به صلح پایدار در سوریه آغاز شده است.

البته توجه کرملین به کشورهای حوزه خلیج فارس برای بحث در مورد مسائل منطقه، به ویژه پرونده سوریه که نیازمند یک توافق بین‌المللی است، نشان می‌دهد که راه حل بحران سوریه از کشورهای حوزه خلیج فارس می‌گذرد، به ویژه این‌که کشورهای یادشده پس از نشست «العلا» در پنجم ماه ژانویه گذشته در عربستان سعودی، موضع هماهنگ و تصمیم مشترکی دارند.

هرچند توافق‌نامه سه جانبه بین وزرای خارجه روسیه، ترکیه و قطر که در ۱۱ ماه مارس جاری در دوحه منعقد شد، پیشنهاد تازه‌ای در مفاد خود نداشت، اما اصرار روسیه و مطرح کردن ابتکار عمل آن به طرف‌های خلیج فارس و علاقمندی ترکیه برای دستیابی به تفاهمات و سازش‌ها پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو که در ماه آوریل آینده برگزار می‌شود و به عنوان دومین انتخابات پس از تصویب قانون اساسی جدید در سال ۲۰۱۲، به شمار می‌رود، قابل توجه است.

با این حال، آنچه اتفاق می افتد در واقع تلاش روسیه برای استفاده از وقت است و همین امر هدف اصلی سفر 'الكساندر لاورنتیف' فرستاده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور سوریه به کشورهای حوزه خلیج فارس را نشان می‌دهد که با دیدار از ریاض و ملاقات با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی آغاز شد.

البته بیانیه سه جانبه دوحه منجر به توافقاتی شد که در چارچوب حفظ حاکمیت سوریه، متوقف شدن عملیات نظامی، تسریع روند راه حل سیاسی و پیشبرد کار کمیته تدوین قانون اساسی خلاصه می‌شود، اما به گفته ناظران، در نبود اراده سیاسی جدی برای اتخاذ اقدامات لازم، توافقات مزبور هیچ سودی در پی نخواهد داشت. به همین دلیل، بیانیه مشترک شامل ماده‌ای در مورد لزوم حمایت از ابتکارعمل‌ها به منظور اعتمادسازی بین طرف‌های سیاسی در زمینه آزادی بازداشت شدگان، به ویژه زنان، کودکان و افراد مسن که برای تقویت روند سیاسی کمک می‌کند، است.

کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر، پرونده سوریه را در حالی مورد پیگیری قرار می‌دهند که بحران روابط با قطر پایان یافته و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس موضع واحد و مشترکی در قبال بحران سوریه دارند که بر رویکرد ترکیه در سوریه تأثیر بسیاری دارد، از همین‌رو، موضع کشورهای حوزه خلیج فارس اکنون در مورد بحران سوریه موضع واضح و مشخصی است.

در همین حال، ائتلاف ملی سوریه با ابراز خرسندی از بیانیه سه جانبه دوحه، گفت: چشم انداز ما برای حل بحران سوریه بر اساس قطع‌نامه‌های بین‌المللی و هرگونه تلاش و ابتکاری که هدف از آن نجات ملت سوریه و انتقال به نظام سیاسی مدنی که مطابق به الزامات تصمیمات ژنو و قطع‌نامه شماره ۲۲۴۵ شورای امنیت سازمان ملل و بیانیه صادر شده در ۱۲ ماه مارس جاری باشد، استوار است.

از سوی دیگر، بطرس مرجانه، نماینده پارلمان و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سوریه در صحبتی با ایندیپندنت عربی، گفت که اظهارات مثبتی که بیانگر دستیابی به حل وفصل بحران سوریه است را پنهان نمی‌کند. اما در عین حال، مردم سوریه می‌خواهند اظهارات یادشده در حد صحبت باقی نماند و در عمل پیاد شود و البته راه حل دشواری که برای پایان دادن به بحران سوریه وجود دارد، با در نظرداشت منافع بین‌المللی، زمان‌گیر خواهد بود. بطرس مرجانه بدین باور است که منافع درهم تنیده، اعم از منطقه‌ای یا بین‌المللی نقش مهمی در تفاهمات و راه‌های حل سیاسی دارند، به ویژه این‌که بستر این منطقه سرشار از منابع طبیعی و نفتی است و سوریه با هر پینشهاد و گزینه‌ برای دستیابی به حل سیاسی آمادگی دارد، مشروط بر این‌که حاکمیت و تمایت ارضی سوریه حفظ شود.

همچنان، امارات متحده عربی، رایزنی‌ها و تلاش‌های را که نسبت به سایر طرح‌ها، همخوانی بیشتری با مواضع دمشق دارد را دنبال می‌کند و شکی نیست که این فرصت به دلیل بازگشایی سفارت آن کشور در دمشق در سال ۲۰۱۹، پس از قطع روابطی که برای چند سال ادامه داشت، فراهم شده است. در همین راستا، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی با اشاره به لزوم بازگشت سوریه به آغوش اتحادیه عرب، در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای روسی‌ خود، گفت که تا کنون بین طرف‌های مختلف در مورد راه حل بحران سوریه اختلاف نظرهایی وجود دارد. وی افزود که قانون سزار، بزرگترین چالش پیش‌رو برای ایجاد هماهنگی و کار مشترک با طرف‌های ذیدخل در سوریه است که پیشرفت در این مسیر را به شدت دچار چالش می‌کند.

از سوی دیگر، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی بر اهمیت راه حل سیاسی برای پایان دادن به بحران جنگ سوریه که امنیت مردم آن کشور را تضمین کند و از آن‌ها در برابر سازمان‌های تروریستی و شبه‌نظامیان فرقه‌ای محافظت کند، تأکید کرد، زیرا به گفته وی گروه‌های یادشده با هرگونه راه حل عملی که منافع آن‌ها را برآورده نکند، مخالفت می‌کنند.

بطرس مرجانه، معتقد است که تلاش‌های روسیه پس از هماهنگی با دمشق و حمایت آن از این تلاش‌ها آغاز شد، در غیر این‌صورت مسکو در صدد حمایت از این ابتکار عمل برای آغاز رایزنی‌ها نمی‌شد.

حوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پاسخ سریعی به اظهارات و تحرکات اخیر، گفت که اقدامات و موضع‌گیری تازه در مورد بحران سوریه، اتحادیه اروپا را برای لغو تحریم‌های اعمال شده علیه سوریه وادار نخواهد کرد. با این حال، جوزف بورل که در ۲۵ ماه مارس جاری ریاست پنجمین کنفرانس در مورد سوریه را بر عهده خواهد گرفت، اظهار داشت که ما می‌توانیم در این زمینه همکاری داشته باشیم و تلاش‌های خود را بر روند بازسازی سوریه جدید متمرکز کنیم. وی افزود که ما از هر ابتکار عملی که هدف از آن پایان دادن به بحران جنگ در سوریه باشد، حمایت می‌کنیم و بایستی پیگیری همه امور در سایه سازوکار بین‌المللی انجام شود.

در پاسخ به این اظهارات، ایمن سوسن، دستیار وزیر امور خارجه سوریه، اتحادیه اروپا را متهم به اتخاذ سیاست‌های استعماری به روش جدید کرده و افزود که پیشنهادهایی ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا، هرگز به عنوان همکاری و کمک بلاعوض نبوده بلکه وام‌هایی بوده است که بایستی به صورت دوره‌ای پرداخت شود.

البته راه حل سیاسی بحران سوریه با چالش‌ها و اختلافات بزرگی به ویژه در زمینه انتقال مسالمت آمیز قدرت روبه‌رو است، زیرا هیچ یک از طرف‌های درگیر در این جنگ طولانی نمی‌خواهد به عنوان یک بازنده معرفی شود. با این حال، ناظران عقیده دارند که برای دستیابی به یک حل و فصل جامع و فراگیر، ایجاب می‌کند، داد وستدهایی در قبال لغو تحریم‌های اعمال شده علیه سوریه که پس از به اجرا درآمدن قانون سزار شدت گرفته است، صورت گیرد. ناظران پیش‌بینی می‌کنند که در صورت عدم دستیابی به یک راه حل قابل پذیرش، آمریکا و کشورهای اروپایی نسخه دوم قانون سزار را اعلام خواهند کرد.

از سوی دیگر، بطرس مرجانه با اشاره به این‌که در صورت تداوم وضعیت کنونی، تشدید وخامت اوضاع سوریه همچنان ادامه خواهد یافت، گفت ما در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار داریم که برای همه قابل پذیرش خواهد بود و کشورهای اروپایی در قبال بحران سوریه طرفی نخواهند بود که از مواضع آمریکا پیروی کنند، به ویژه این‌که طرف‌های متعددی تأکید بر لزوم عدم خصومت با سوریه و ملت آن دارند. وی افزود که توافق سیاسی برای پایان دادن به بحران جنگ در سوریه با توافق اقتصادی همراه خواهد بود و عوامل اقتصادی که منجر به وقوع جنگ شده است را مدنظر خواهد داشت، افزون برآن‌که بازسازی سوریه مستلزم مشارکت گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی است.