تردید ایران میان مذاکرات و قدرت‌نمایی در برابر جامعه بین‌المللی

با این‌که عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران، فضای حاکم بر نشست کشورهای عضو هیأت نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای در وین را مثبت خواند، اما تأکید ایران بر پایین آوردن سطح تعهدات خود در برابر این توافق و افزایش غنی سازی اورانیوم، نشان می‌دهد که تغییری در امور ایجاد نشده است.

پس از گذشت حدود یک ماه از ضرب‌الاجل شصت روزه تهران و برداشتن گام دوم برای افزایش غنی سازی اورانیوم، تا ۴/۵ در صد، به نظر می‌رسد که اکنون ایران برای برداشتن گام سوم یعنی افزایش غنی سازی تا ۲۰ در صد، آماده می‌شود. علاوه بر آن، ایران اعلام کرد که ترتیبات برای فعال کردن نیروگاه هسته‌ای اراک برای تولید آب سنگین و تولید پلوتونیوم را نیز آغاز کرده است. اما برداشتن این گام بستگی دارد به نتیجه مذاکرات کشورهای چهار به علاوه یک که تا چه حد می‌توانند آمریکا را برای جست‌و‌جوی راه حلی متقاعد کنند. کشورهای یاد شده در نشست اخیرشان، قرار گذاشتند که به زودی نمایندگان آنها با ایران در سطح وزرای خارجه، دیدار و گفت‌و‌گو داشته باشند.

 

ساز و کار مالی اتحادیه اروپا

به نظر می‌رسد کشورهای عضو هیأت نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای، در نشست اخیر، درباره اجرایی شدن سازوکار مالی اروپا (اینستکس) گفت‌وگو کرده باشند، تا علاوه بر بخش دارو و غذا، راهی برای تقاضای اصلی ایران، یعنی تبادل درآمد حاصل از نفت بیابند. اعلان چین مبنی بر خرید نفت از ایران و عدم پای‌بندی به تحریم‌های آمریکا، این رویکرد را تقویت می‌کند.

هم‌زمان با پایین آمدن احتمال جنگ که قرار است در کنفرانس سران هفت کشور صنعتی جهان، در اواخر اوت در شهر بیاریتس فرانسه برای جلوگیری از آن تأکید شود، تلاش‌های کشورهای اروپایی و جامعه جهانی برای کم کردن تنش میان واشنگتن و تهران، ادامه دارد. در حالی که دنیا منتظر روشن شدن موضع آمریکا است، به نظر می‌رسد، ایران مشغول آماده سازی لیست پیشنهادات و خواست‌هایی است که قرار است بر سر میز مذاکرات احتمالی با آمریکا، مطرح کند. مذاکراتی که باید از برداشتن گام‌های عملی برای اعتماد سازی میان طرفین درگیر آغاز شود.

تلاش آمریکا و کشورهای اروپایی برای تشکیل ائتلاف بین‌المللی، به منظور حفاظت از امنیت نفتکش‌ها و سایر کشتی‌های بازرگانی در تنگه هرمز که پس از توقیف نفتکش بریتانیایی توسط ایران، آغاز شد، تهدید راهبردی مستقیم و خطرناکی به حاکمیت ایران در این قلمرو به حساب می‌رود. از این جهت اقدام ایران برای تثبیت حق قانونی خود برای نظارت بر این گذرگاه آبی بین‌المللی مطرح است. ایران سعی خواهد کرد تا با پیشنهاد همکاری در تأمین امنیت و امتناع از اعمال تحریک آمیز بر ضد عبور و مرور کشتی‌ها، آمریکا و کشورهای غربی و جامعه جهانی را متقاعد کند تا از طرح تشکیل ائتلاف بین‌المللی برای حفاظت از امنیت کشتیرانی، منصرف شده حق ایران و منافع استراتژیک آن را در این منطقه به رسمیت بشناسند.

عبور از ساز و کارها

در پیوند با پرونده هسته‌ای، ایران سعی خواهد کرد تا پیشنهادی را که وزیر خارجه‌اش محمد جواد ظریف در دیدار اخیرش از سازمان ملل متحد در نیویورک، مطرح کرده بود، پیگیری کند. وی در این پیشنهاد اظهار داشته بود که کشورش آمادگی دارد تا در مقابل رفع تحریم‌ها، از سازوکارهای قانونی عبور کرده به طور مستقیم پروتکل الحاقی را امضا و اجرایی کند که بر اساس آن آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای حق پیدا می‌کند تا به طور ناگهانی و به صورت گسترده از نیروگاه‌های هسته‌ای ایران بازرسی کند.

در سطح اقتصادی، باز هم جواد ظریف اشارات مثبتی به واشنگتن در این مورد داشت. وی در اظهارات خود از امکان باز شدن دروازه داد‌و‌ستد بازرگانی و ورود سرمایه گذاری‌های آمریکایی در بخش اقتصاد ایران، سخن گفته بود. به گفته ظریف، این کار به شرط رفع تحریم‌ها، در چارچوب توافق هسته‌ای دوران پرزیدنت اوباما و عقد قرارداد با شرکت بوئینگ برای فروش بیش از صد فروند هواپیمای غیرنظامی به ایران، امکان پذیر است.

به‌رغم اقدامات خطرناکی که ایران در رابطه با امنیت تنگه هرمز و تحمیل سلطه خود بر این گذرگاه آبی استراتژیک انجام می‌دهد، این کشور سعی دارد تا معادله جدیدی در سطح منطقه ایجاد کند که بر مبنای آن کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی را وادار کند تا از شدت فشارهایشان در رابطه با نفوذ منطقه‌ای تهران بکاهند و توجه آنان را به پرونده‌ها و بحران‌های جدید، معطوف گرداند.

در این راستا، شایسته است تا مکثی درباره دیدار یوسف بن علوی وزیر امور خارجه عمان نیز از تهران داشته باشیم. دیدار اخیر بن علوی از تهران با دیدار قبلی وی که دو ماه پیش صورت گرفت، تفاوت اساسی دا‌شت و ابعاد گسترده‌‌تری را فرا می‌گرفت؛ در این دیدار تلاش شد تا از بحران بوجود آمده از توقیف نفتکش‌ها در تنگه هرمز و جبل الطارق، عبور کرده کانال‌هایی برای تفاهم و گفت‌و‌گو بین تهران و لندن باز شود. موضع نخست وزیر تازه بریتانیا بوریس جانسون، مبنی بر این‌که «در تعامل با ایران شتابزده تصمیم نخواهم گرفت» به موفقیت تلاش‌های بن علی، کمک خواهد کرد، تا با استفاده از روابط خوبی که با تهران و لندن دارد، راهی برای حل‌و‌فصل اختلافات پیدا کند.

شایان ذکر است که تلاش‌های عمان برای حل اختلافات میان تهران و لندن، به امنیت و اقتصاد و سیاست عمان، ارتباط مستقیم دارد، چون هر نوع معادله بین‌المللی و نظامی که تعامل در تنگه هرمز و عبور انرژی و کشتی‌های بازرگانی از آن را تحت تأثیر قرار دهد، به طور مستقیم بر عمان تأثیر خواهد گذاشت؛ زیرا عمان یگانه کشوری است در منطقه خلیج فارس که با ایران در نظارت بر این تنگه مشارکت دارد. از این جهت تحمیل هر نوع نظارت بین‌المللی بر این گذرگاه استراتژیک، باعث بروز مشکلاتی در روابط مسقط و تهران با کشورهای طرفدار طرح ائتلاف خواهد شد.

البته قبول چنین ائتلافی از طرف عمان، به معنای انصراف از نقش تاریخی خود در حل بحران‌ها و اختلاف‌ها میان ایران و جامعه بین‌المللی بوده و پذیرفتنی نخواهد بود. چنان‌چه نقش عمان در مذاکرات مقدماتی ایران و آمریکا برای دست‌یابی به توافق هسته‌ای در دوران اوباما، بر همگان روشن است.

ایجاد ائتلاف بین‌المللی در خلیج فارس برای حفاظت از خطوط کشتیرانی، باعث خواهد شد تا ایران در برخی از پرونده‌های مشکل دار منطقه‌ای، به ویژه امنیت منطقه و اسرائیل، به تنهایی ایفای نقش کند.

به این دلیل، طبیعی بود که گفت‌و‌گوهای بن علوی با مقامات ایرانی، بر محور «تروریسم اقتصادی که واشنگتن اعمال می‌کند و تحولات امنیتی در خلیج فارس و تنگه هرمز و دریای عمان» تمرکز داشته باشد. وزیر خارجه عمان در این گفت‌وگو‌ها بر ضرورت حل مشکلات پدید آمده میان ایران و جامعه بین‌المللی، از راه‌های سابق و جلوگیری از افزایش تنش‌ها در منطقه و خودداری از توسل به ابزارهای نظامی برای حل اختلافات سیاسی، تأکید کرد.  

طرح رند پال

بعد از تلاش‌های دیپلماتیک بین‌المللی و منطقه‌ای برای رفع تنش میان واشنگتن و تهران و هموار کردن راه برای بازگشت ایران به میز مذاکرات، ممکن است شاهد تلاش‌های مشابه دیگری، برای متقاعد کردن دونالد ترامپ، به خاطر تعیین نماینده ویژه‌ای در امور ایران باشیم. دیدار و گفت‌و گوی سناتور جمهوری خواه رند پال، با جواد ظریف وزیر خارجه ایران، پس از موافقت ترامپ، این پیش‌بینی را تقویت می‌کند. گامی که پال در این مسیر برداشت، شاید راه را برای بازگشت دو طرف درگیر به میز مذاکرات، هموار سازد.

مطابق با طرح پال، قرار است آمریکا از شدت تحریم‌ها بکاهد و از تمسک بر مواد دوازده ‌گانه‌ای که پمپئو وزیر خارجه آمریکا، اعلام کرده بود، دست بر دارد و در مقابل، ایران تعهدات خود نسبت به مفاد توافق‌نامه اتمی را از سر گیرد و موضع رهبری جمهوری اسلامی را که گفته بود «نه جنگ نه مذاکره» دور بزند و به میز مذاکره باز گردد.