یک دهه بعد از شروع جنگ بی‌رحمانه بشار اسد علیه مردم سوریه، دادگاهی در آلمان ممکن است گامی کوچک اما دوران‌ساز در راستای حصول به عدالت و پاسخگویی در این زمینه دارد.

در ده ماه گذشته، دادستان‌های شهری در کنار رودخانه کوبلنز در آلمان به پرونده‌ای علیه انور الرسلان  سرهنگ سوریه و مقام رده پایینی به نام ایاد الغریب رسیدگی می‌کرده است. این دو نفر متهم به سامان دادن یا دست داشتن در شکنجه و قتل مخالفان حکومت در بازداشتگاه بدنام شعبه ۲۵۱ واقع در خیابان خطیب دمشق هستند.

حکمی که صادر می‌شود، مربوط به آقای غریب مأمور رده پایین سازمان اطلاعات است. او که متولد سال ۱۹۷۶ است قرار است در دادگاه حضور یابد.

اگر حکم جنایت علیه بشریت برای وی صادر شود، این نخستین بار خواهد بود که یکی از مقامات حکومت سوریه بابت بازداشت، شکنجه، آزار جنسی و اعدام ده‌ها هزار سوری دستگیر شده بعد از قیام کمابیش صلح‌آمیز سال ۲۰۱۱ علیه خودکامگی اسد محکوم می‌شود.

آقای رسلان اتهامات ارتکاب جنایت را رد کرده است، اما آقای غریب در بازپرسی‌ها تأکید داشت که از اوامر مقامات ارشد خود تبعیت می‌کرده است و اگر این کار را نمی‌کرد مجازات می‌شد.

پرونده آقای رسلان و آقای غریب تازه‌ترین نمونه از موج اقدامات دادگاه‌های بین‌المللی در رسیدگی بین‌المللی به اتهامات جنایت علیه حقوق بشر در خارج از کشور محل وقوع است.

حکمی که صادر می‌شود، حاصل ماه‌ها رسیدگی به شهادت زندانیان پیشین بازداشتگاه خطیب و کارشناسان است و می‌تواند رویه‌ای برای رسیدگی قضایی به اعمال سایر مأموران حکومت اسد پدید آورد. شماری از قربانیان در دادگاه علنی در مورد رویدادهای بازداشتگاه شعبه ۲۵۱ شهادت دادند، اما به علت محدودیت‌های شدید کرونایی اندک‌شماری از خبرنگاران اجازه یافته بودند وارد صحن دادگاه شوند.

در جلسه رسیدگی به شهادت فراس فیاض که پارسال تحت نظارت مرکز حقوق بشر و قانون اساسی اروپا برگزار شد، این فیلم‌ساز نامزد اسکار در مورد حبس خودش در زندان خیابان خطیب توضیح داد و گفت که در این بازداشتگاه مورد آزارهای جنسی قرار گرفته است، از دست‌ او را از سقف آویزان می‌کرده‌اند و با کابل و باتون و از ناحیه پا و کمر مورد ضرب و شتم قرار گرفته است. وضعیت سلول‌های کثیف و مرطوب این بازداشتگاه نیز هول‌ناک بود، آب و غذای اندکی به آن‌ها می‌دادند و از خدمات درمانی هم خبری نبود.

او در شهادت‌هایش گفت هنوز بابت روزهایی که در آنجا گذراند، دچار بدخوابی و افسردگی است. او گفت اکثر مواقع به وی چشم‌بند می‌زدند ولی ۶۰ تا ۷۰ درصد اطمینان دارد که یکی از شکنجه‌دهندگان وی آقای رسلان بود.

یکی دیگر از زندانیان سابق این بازداشتگاه نیز در شهادت‌های خود گفت "ضجه‌های مردان جوان" را می‌شنیده است و وقتی از راهروها می‌گذشتند، می‌دید چقدر نحیف شده‌اند.

این خانم گفت نگهبانان زندانیان تازه‌وارد را زیر ضرب و جرح شدید قرار می‌دادند و اسم آن را "مهمانی خوشامدگویی" گذاشته بودند.

در گزارشی در مورد آزار جنسی در زندان‌های سوریه، یکی دیگر از زنان زندانی سابق تعریف کرده است که چطور یکی از نگهبانان بدنام بازداشتگاه خیابان خطیب «به بهانه این که ممکن است سیم‌کارت یا چیز دیگری را پنهان کرده باشد» او را لخت کرد. این خانم گفت:«او با انگشتانش همه جای بدنم را دستمالی می‌کرد. همه جای بدنم. همه جا.»

بنا بر گزارش‌ها، هر دو متهم از سوریه گریخته‌اند. آقای غریب در ابتدا برای شهادت دادن در مورد جرایم رخ داده در سوریه به دادگاه احضار شده بود تا اینکه دادستان خود وی را هم به ارتکاب جرایمی متهم کرد.

محاکمات کوبلنز تحت رصد دقیق مقامات بلندپایه و حقوقدانان بین‌المللی قرار دارد. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان در ماه نوامبر ضمن ستایش از محاکمات کوبلنز گفته بود:«مصونیت مجرمان باید پایان یابد و باید عدالت در مورد آن‌ها به اجرا درآید.»