بازار پر نوسان ارز:

سال جاری را می‌توان سال غافل‌گیری اقتصادی ایران نامید. در حالی که کشور ایران در سال ۹۷ تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی تجربه رشد چند برابری قیمت ارز را داشت و پول ملی بخش مهمی از ارزش خود را از دست داد و دلار آمریکا از حدود ۵ هزار تومان در ابتدای سال به  ۱۹ هزار تومان در آذرماه همان سال نیز رسید، بازارها پس از یک سال آرامش دوباره در سال ۹۹ ملتهب شدند.

در سال ۹۹ قیمت دلار با رشد نزدیک به ۱۰۰ درصدی از حدود ۱۵ هزار تومان در ابتدای سال به حدود ۳۲ هزار تومان در شهریورماه رسید و بعد از آن بار دیگر التهابات فروکش کرد و قیمت دلار به محدوده ۲۰ هزار تومان نزدیک شد. در روزهای اخیر تحت تاثیر صحبت‌های اخیر جو بایدن، دوباره دلار روند افزایشی به خود گرفته و به محدوده ۲۶ هزار تومان رسیده است. البته بسیاری از تحلیلگران معتقدند قیمت ارز دوباره کاهش پیدا خواهد کرد. صحبت‌های رئیس جمهوری مبنی بر کاهش قیمت دلار به حدود ۱۵ هزار تومان موجب شده است که عده‌ای از تحلیلگران رویای دلار ۱۵ هزار تومانی را در شبکه‌های مختلف اطلاع‌رسانی کنند. در این مقاله سعی می‌شود به این سوال پاسخ داده شود که آیا واقعا ارز ۱۵ هزار تومانی دور از دسترس است؟

رویای دلار ۱۵ هزار تومانی

قبل از آنکه نسبت به رویای دلار ۱۵ هزار تومانی و صحبت‌های اخیر رئیس‌جمهوری موضع‌گیری داشته باشیم، باید شرایط ارزی کشور را در سال آینده بررسی کنیم. در ادامه به بررسی کف قیمتی ارز می‌پردازیم.

درآمدهای ارزی کشور چه خواهد شد؟

درآمدهای ارزی کشور به دو بخش درآمدهای نقتی و غیر نفتی تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه حالت‌های مختلف آن بررسی می‌شود.

درآمدهای غیرنفتی:

درآمدهای غیر نفتی کشور وابستگی کمتری به تحریم‌های اقتصادی داشته و بیشتر متاثر از شرایط کرونا است. با توجه به پایان روزهای سخت کرونا برای جهان و عادی شدن نسبی شرایط، به نظر می‌رسد تجارت ایران چه در زمینه مواد پتروشیمی و چه در زمینه کالاهای اساسی با رشد رو به رو خواهد شد. بنابراین می‌توان انتظار داشت میزان درآمدهای ارزی غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۰ به روند بلندمدت خود بازگردد و در صورت مهیا بودن شرایط، رشد صادرات غیرنفتی کشور در محدوده ۴۰ تا ۴۵ میلیارد دلار چندان دور از انتظار نیست.

درآمدهای نفتی

با فرض وجود تحریم‌ها:

درآمدهای کشور در حوزه نفتی وابستگی زیادی به تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران دارد. با این وجود می‌توان صادرات نفت کشور را در سال ۱۴۰۰ در محدوده یک میلیون بشکه تا ۲.۲ میلیون بشکه در روز متغیر دید. در صورتی که ایران روزانه یک میلیون بشکه نفت صادر کند، با فرض قیمت نفت ۵۰ دلاری، درآمدهای نفتی کشور در سال آتی به حدود ۱۸ میلیارد دلار می‌رسد.

با فرض رفع تحریم‌ها:

در صورت رفع تحریم‌ها و صادرات ۲.۲ میلیون بشکه‌ای ایران، درآمدهای نفتی کشور به حدود ۴۰ میلیارد دلار خواهد رسید. این نگاه به درآمدهای نفتی کشور بسیار خوشبینانه بوده و به نوعی رویایی است.

کل درآمدهای ارزی کشور:

با توضیحات ارائه شده میزان درآمدهای ارزی کشور در سال ۲۰۲۰ در حدود ۶۰ تا ۹۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در واقع می‌توان انتظار داشت در بهترین حالت درآمدهای ارزی کشور بیش از ۹۰ میلیارد دلار نشود و با کمی ارفاق می‌توان انتظار درآمد ارزی حداقل ۶۰ میلیارد دلاری را داشت.

کل مصارف ارزی کشور:

میزان کل واردات کشور با فرض بهبود شرایط، در حدود ۴۰ میلیارد دلار است که با فرض قاچاق و مسافرت خارجی نیاز ارزی کشور درحدود ۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

با توجه به نکات گفته شده به نظر می‌رسد کشور در سال آتی از وضعیت تنگنای ارزی خارج شده و می‌تواند بخشی از ارزهای مازاد خود را در زمینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری کند.

کف قیمت ارز کجاست؟

برای آنکه برآوردی از کف قیمت ارز داشته باشیم می‌توان از چند روش مختلف استفاده کرد. روش اول استفاده از روش تعدیل قیمت ارز با تورم با در نظر گرفتن سال پایه و روش دوم در نظر گرفتن نسبت درآمدهای ارزی یک سال به نقدینگی دلاری کشور است.

قیمت ارز براساس سناریوی برابری قدرت خرید:

براساس این سناریو که از اختلاف تورم داخلی و خارجی و تعدیل قیمت دلار براساس سال پایه به دست می‌آید، قیمت تعادلی دلار در بازه ۲۰ تا ۲۴ هزار تومان قرار می‌گیرد. بر این اساس رسیدن به قیمت دلار ۱۵ هزار تومانی نیازمند رسیدن شرایط به وضعیت سال ۹۵ است. در واقع اگر وضعیت درآمدهای کشور به سال ۹۵ برسد، قیمت ارز براساس نظریه برابری قدرت خرید در حدود ۱۵ هزار تومان خواهد شد.

قیمت ارز بر اساس سناریوی قدرت دلاری نقدینگی:

آخرین گزارش بانک مرکزی در آذرماه سال جاری حکایت از رشد ۳۸.۴ درصدی نقدینگی نسبت به سال گذشته دارد، نقدینگی کشور در انتهای آذرماه به عدد ۳۱۳۰ هزار میلیارد تومان رسید که با فرض دلار ۲۴ هزار تومانی، نقدینگی کشور به دلار به عدد ۱۳۰ میلیارد دلار رسیده است، با فرض رشد پنج درصدی نقدینگی در سه ماه پایانی سال  نقدینگی کشور به عدد ۳۳۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

براساس داده‌هایی که از گذشته به دست آمده است، قدرت دلاری نقدینگی کشور در حدود دو تا سه برابر درآمدهای ارزی همان سال است. بر این اساس می‌توان کف و سقف قیمت ارز را در سال آتی به دست آورد. لازم به ذکر است با فرض رشد ۲۵ درصدی نقدینگی در سال آتی عدد نقدینگی کشور تا پایان سال آتی به ۴۱۲۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

در صورت عدم رفع تحریم‌ها:

در صورتی که سناریو اول ارزی که همان عدم رفع تحریم‌های اقتصادی است، محقق شود، درآمدهای ارزی کشور در حدود ۶۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در این صورت اگر نقدینگی کشور ۱۲۰ میلیارد دلار شود، قیمت دلار در حدود ۳۴ هزار تومان و اگر نقدینگی کشور معادل ۱۸۰ میلیارد دلار شود قیمت دلار در حدود ۲۳ هزار تومان برآورد می‌شود. در واقع در صورت عدم رفع تحریم‌ها قیمت دلار در سال آتی در بهترین حالت ۲۳ هزار تومان است.

در صورت رفع تحریم‌ها:

و در سناریو رفع کامل تحریم‌ها و تحقق درآمد ارزی ۹۰ میلیارد دلاری، با فرض اینکه نقدینگی کشور معادل ۱۸۰ میلیارد دلار شود، قیمت دلار معادل ۲۳ هزار تومان می‌شود و اگر نقدینگی کشور به ۲۷۰ میلیارد دلار برسد، قیمت کف دلار به حدود ۱۵ هزار و ۳۰۰ تومان نزدیک می‌شود. در واقع کف قیمت دلار در شرایط رویایی که فروش نفت کشور به سقف ۲.۲ میلیون بشکه رسیده و تمامی تحریم‌های اقتصادی لغو می‌شود در حدود ۱۵.۵ هزار تومان است.

رویای ارز ۱۵ هزار تومانی محقق می‌شود؟

همان طور که در بالا نیز به آن اشاره شد، با بررسی روش‌های مختلف اقتصادی، قیمت منطقی دلار در محدوده ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان قرار می‌گیرد و در صورتی که اتفاقاتی از جنس عدم رفع تحریم‌های اقتصادی رخ دهد قیمت دلار به بالای ۳۰ هزار تومان حرکت کرده و در صورتی که همه تحریم‌های اقتصادی رفع شود، قیمت دلار در بهترین حالت در مدت کوتاهی در محدوده ۱۵.۵ هزار تومان قرار خواهد گرفت.

بازگشت بلای خانمان سوز بیماری هلندی؟

با وجود آنکه با رفع تحریم‌ها این امکان وجود دارد قیمت ارز به صورت دستوری و در بازه محدود زمانی به زیر ۲۰ هزار تومان برسد، اما منافع ملی اقتضا می‌کند دولت دست از نوسان در بازار ارز برداشته و به فکر افزایش ثبات اقتصادی باشد. در صورتی که رئیس‌جمهوری به فکر دلار ۱۵ هزار تومانی باشد، این تصمیم می‌تواند ضربات جبران ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد کرده و زمینه ساز خروج سرمایه وسیعی شود. در نهایت به نظر می‌رسد همتی رئیس کل بانک مرکزی نیز چندان به فکر کاهش شدید قیمت دلار نیست و احتمالا کف ۲۰ هزار تومانی دلار تا سال آتی نیز حفظ شود و ثبات قیمت آن هدف اصلی بانک مرکزی باشد.