پس از آن‌که پیکر حاتم علی (۲۰۲۰ – ۱۹۶۲)، کارگردان برجسته سوری که در ۲۹ ماه دسامبر ۲۰۲۰ در مصر درگذشته بود، از قاهره به سوریه رسید، دمشق در یک مراسم تشییع جنازه بزرگ که روز جمعه گذشته، اول ژانویه ۲۰۲۱ برگزار شد، این کارگردان برجسته را تا آرامگاه ابدی‌اش بدرقه کرد و با وی وداع گفت.

سرنوشت این کارگردان چنین رقم خورده بود که سال وفاتش با سال تشییع و خاکسپاری‌اش متفاوت باشد، زیرا وی روز سه‌شنبه ۲۹ دسامبر درنتیجه یک حمله قلبی ناگهانی درگذشت درحالی‌که پیکرش در اولین روز سال بعد به خاک سپرده شد.

با آن‌که حاتم علی، ابتدا کار خود را به‌عنوان نویسنده داستان‌های کوتاه آغاز کرد، اما پس از فراغت از انستیتوی عالی هنرهای نمایشی دمشق در دهه ۸۰، به بازیگری روی آورد و پس از مدتی به عرصه کارگردانی وارد شد و چنان آثار هنری بزرگی از خود به‌جا گذاشت که او را به یکی از فیلمسازان برجسته در جهان عرب تبدیل کرد.

حاتم علی علاوه بر تلاش برای کارگردانی فیلم‌ها و سریال‌های مختلف، به رخدادهای تاریخی شیفتگی خاصی داشت و سریال‌های هنری همچون «ملوک الطوائف»، «صقر قریش»، «صلاح الدین ایوبی» و «عمربن الخطاب»، این کارگردان بزرگ را به‌طور ویژه‌ای متمایز ساخت. این کارگردان فقید در یکی از مصاحبه‌های مطبوعاتی خود اظهار داشت که عاشق تاریخ است و همواره آرزو دارد با ساخت فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی، نسل جوان را با تاریخ، فرهنگ و تمدنی که به آن تعلق دارد و شخصیت‌های بزرگی که می‌توان آن‌ها را در زندگی الگو قرار داد، آشنا کند.

حاتم علی علاوه بر کارگردانی فیلم‌ها و سریال‌های سوری، برخی از سریال‌های مصری را نیز کارگردانی کرده است که از آن جمله می‌توان به سریال‌های «سنگ جهنم» و «آیا این اتفاق افتاده است» که به‌عنوان کارهای مشترکی محسوب می‌شود، اشاره کرد.

پس از آغاز بحران جنگ در سوریه، مردم سوریه به دو دسته طرفداران و مخالفان دولت تقسیم شدند. این اختلاف و دودستگی در بخش هنر و فرهنگ نیز نفوذ کرد و درنتیجه، تنش و درگیری میان هنرمندان مخالف رژیم و طرفداران به اصطلاح انقلاب سوریه آغاز شد. بسیاری از هنرمندان سوری به دلایل مختلف ناگزیر به ترک میهن شدند. برخی از آن‌ها حمایت خود را از جناح‌های مخالف اعلام کردند و به دلیل نگرانی از احتمال بازداشت، سوریه را ترک کردند اما عده‌ای دیگر پس از تبدیل شدن تظاهرات اعتراضی به خشونت‌های مسلحانه و کشته و زخمی شدن ده‌ها هزار نفر در شهرهای مختلف سوریه، در جست‌وجوی امنیت و آرامش به خارج از این کشور عزیمت کردند.

پس از تشدید بحران جنگ در سوریه، نام برخی از هنرمندان از سندیکای هنرمندان سوریه حذف شد و حاتم علی نیز یکی از کسانی بود که به بهانه عدم پرداخت هزینه‌های اتحادیه هنرمندان، در سال ۲۰۱۵ از فهرست هنرمندان سندیکا، قلم خورد؛ با این حال این اقدام نتوانست او را از ادامه فعالیت‌هایی که در ذات خود انقلابی محسوب می‌شوند منصرف کند؛ زیرا شاهکارهای هنری این کارگردان برجسته، رنج و درد بی‌پایانی که ملت سوریه متحمل می‌شدند و به‌طور مستقیم قابل ارایه نبودند را در قالب کارهای هنری بزرگی مانند سریال سوررئالیستی «قلم قرمز» و سریال داستانی «آرکادیا» به نمایش می‌گذاشت. وی توانست هنرمندان حامی کارهای خود را، به‌رغم اختلاف دیدگاه‌ها، گرد خود جمع کند و پیوسته از آن‌ها می‌خواست اختلافات را کنار گذارند و توجه خود را به نکات مشترک و رسالت هنری که باید فراتر از همه تعلقات و گرایش‌ها ‌باشد، معطوف کنند.

در مراسمی که از زمان آغاز بحران جنگ در سوریه در حدود ۱۰ سال پیش بی‌سابقه بود، شهروندان سوریه و شخصیت‌های برجسته این کشور چه آنانی که مخالف رژیم هستند و چه حامیان آن، به کارنامه درخشان و میراث هنری بزرگ وی احترام گزاردند و ده‌ها تن از هنرمندان سوری مقیم خارج و برخی از فعالان مخالف سیاسی در داخل و خارج از کشور، درگذشت این کارگردان برجسته تسلیت گفتند.

دولت سوریه تسهیلات لازم برای بازگرداندن پیکر مرحوم حاتم علی به دمشق را فراهم کرد تا در این شهر به خاک سپرده شود. زیاد علی، برادر حاتم علی در حساب کاربری‌ در فیس‌بوک خود، ضمن تشکر و قدردانی از دولت سوریه و تمام نهادهای دولتی، نوشت: «من از دولت سوریه و تمام نهادهای آن و تلاش‌هایی که برای اجرای بهتر مراسم خاکسپاری انجام دادند، تشکر می‌کنم.»

با این حال، زهیر رمضان، رئیس سندیکای هنرمندان سوریه و مقامات دولتی، در مراسم خاکسپاری این کارگردان بزرگ که با حضور ده‌ها تن از هنرمندان سوری و مردم این کشور در دمشق برگزار شد، حضور نیافتند. انتقادها نسبت به این غیبت رسمی، به ویژه عدم حضور رئیس سندیکای هنرمندان سوریه ‌چنان بالا گرفت که سندیکا ناگزیر به عذرخواهی رسمی شد و استدلال کرد که غیبت رئیس سندیکای هنرمندان به دلیل بیماری شدیدی بوده که وی از حدود یک ماه پیش به آن مبتلا شده و حتی در این اواخر به‌ندرت می‌توانسته است در جلسات رسمی اتحادیه هنرمندان شرکت کند.

با آن ‌که جامعه سوریه در اندوه جان‌ باختن ۲۸ تن از سربازان ارتش سوریه بود که ۳۰ دسامبر در حمله داعش در نزدیکی شهر دیرالزور در شرق سوریه کشته شدند، اما این فاجعه نتوانست احساسات و اندوه آن‌ها از فقدان این کارگردان بزرگ را تحت‌تاثیر قرار دهد. در واقع این شخصیت بزرگ که در زندگی خود توانسته بود با ارایه خدمات و ابتکارات بزرگ هنری، ملت سوریه را متحد کند، غم و اندوه عمیق درگذشتش نیز جامعه سوریه را همبسته و متحد کرد.

برخورد ملت سوریه با درگذشت حاتم علی، کارگردان برجسته سوری، شباهت بسیاری به رفتار جامعه ایران نسبت به درگذشت محمدرضا شجریان، اسطوره موسیقی ایران داشت که در هشتم اکتبر ۲۰۲۰ جان به جان‌آفرین سپرد. وی هنرمند بزرگی بود که در جنبش اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ که شکست میرحسین موسوی، نامزد مخالف و پیروزی محمود احمدی‌نژاد را به دنبال داشت، در کنار معترضان قرار گرفت.

در واقع، هر دو هنرمند بزرگ، یعنی حاتم علی و محمدرضا شجریان توانستند ملت‌های خود را هم در دوران زندگی و هم پس از مرگ خود متحد کنند. آن‌ها ثابت کردند که مردم هرگز نمی‌توانند شخصیت‌های مبتکر و خلاق خود را ناامید کنند و با بیان حقیقت، می‌توان بر اختلافات و ناسازگاری‌ها چیره شد.