افغانستان کشوری که سینما دارد، تماشاچی ندارد

فرهنگ رفتن به سینما از آغاز دهه ۹۰ میلادی تقریبا از بین رفته است

با سقوط طالبان و تغییر نظام در افغانستان، توقع می‌رفت تا صنعت سینماداری دوباره رونق پیدا کند اما دیگر «فرهنگ سینمارفتن» در میان مردم افغانستان فراموش شده بود- عکس از شبکه‌های اجتماعی

چندی پیش، به دستور معاون اول رئیس‌جمهور افغانستان، یک سینما در مرکز شهر کابل ویران شد. دلیل اصلی ویران کردن این سینمای قدیمی از سوی حکومت این بود که سینما «پارک» به محلی برای تجمع افراد معتاد، فروشنده‌های مواد مخدر و جنایتکاران کوچک تبدیل شده است. هرچند آقای صالح گفت که دولت طبق خواسته فرهنگیان افغانستان، به جای ساختمان سینما پارک در این محل، ساختمانی جدید خواهد ساخت؛ اما واکنش‌ها به ویرانی سینما پارک به‌شدت تند بود و اکثریت مردم افغانستان ویران کردن سینما پارک را محکوم کردند؛ تا جایی که صحرا کریمی، فیلمساز مشهور افغان و رئیس بنیاد دولتی افغان فیلم، در داخل ساختمان سینما پارک، تحصن کرد.

هرچند واکنش‌ها به تخریب سینما پارک در شبکه‌های اجتماعی زیاد بود و رسانه‌ها نیز در این رابطه گزارش‌هایی تهیه کردند اما هیچ‌گونه نقد ساختاری در مورد وضعیت سینمای افغانستان از سوی کارگزاران عرصه سینما صورت نگرفته است. سینما ویران شد و کسی دیگر دنباله آن را هم نگرفت. سینما پارک تنها سینمای پایتخت افغانستان نیست که ویران می‌شود. تعداد زیادی از سینماهای کابل و افغانستان ویران شده‌اند و به جای تعدادی از آن‌ها، ساختمان‌های جدیدی سربر آورده‌اند؛ زیرا از سال ۱۳۷۱ شمسی در افغانستان، چیزی به نام «سینما» مفهوم خود را از دست داده است. پیش از آن تاریخ، برای شهروندان کابل و چند شهر محدود افغانستان، رفتن به سینما یک تفریح خانوادگی به شمار می‌رفت.

تاریخچه سینما در افغانستان

نخستین بار در سال ۱۹۲۸ میلادی بود که شاه امان‌الله خان، در بازگشت از سفر اروپا با خود یک پروژکتور به همراه آورد و یک فیلم در منطقه پغمان کابل برای مردم نمایش داده شد. اولین سینما در افغانستان به نام «سینما بهزاد» هم در زمان امان‌الله خان ایجاد شد اما با فشارهای روحانیون مذهبی در سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ شمسی همچنان تعطیل باقی ماند؛ تا این که در زمان حکمرانی محمدنادرخان، این سینما دوباره فعال شد.

اوج فعالیت سینما در افغانستان را می‌توان از دهه ۴۰ تا آخر دهه ۶۰ شمسی به تماشا نشست. در این دوران مردم همراه با خانواده‌هایشان به سینما می‌رفتند. فیلم‌های هندی بیشترین مخاطب را در میان جامعه افغانستان داشت و پس از آن هالیوود نیز علاقه‌مندان خاص خود را در افغانستان دست‌وپا کرد. صنعت تولید فیلم اما در افغانستان هیچ‌گاه نتوانست جایگاه بایسته‌ای برای خود پیدا کند. پیش از کودتای هفتم اردیبهشت سال ۱۳۵۷ شمسی، چند فیلم محدود در افغانستان ساخته شدند که سوژه‌های اکثر آنان، مسایل اجتماعی در افغانستان بودند. «عشق»، عنصری تقریبا نایاب، در فیلم‌های افغانی بود. پس از کودتای اردیبهشت نیز، سوژه‌های اکثر فیلم ها انقلابی شدند و فیلمسازان در میان حجم گسترده نگرش‌های انقلابی، می‌کوشیدند تا برای عشق هم در فیلم‌های خود جایی پیدا کنند. فیلم‌هایی نظیر «فرار»، «حماسه عشق» و چند عنوان محدود دیگر، از آن جمله‌اند.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

در اواخر حکمروایی دکتر نجیب الله، چند فیلم با محتوای اجتماعی-عاطفی هم در افغانستان ساخته شدند؛ مانند فیلم‌های «نقطه نیرنگی»، «مردها را قول است» و «شادگل». اما تولید فیلم هیچ‌گاه در افغانستان در حدی نبود که بتواند گیشه‌ها را به تصرف خود دربیاورد. سلطه مجاهدین در آغاز دهه۹۰ میلادی، با دوران زوال سینما در افغانستان همزمان شد. تقریبا ۹۰ درصد سینماها هم در کابل و هم بیرون از آن در اثر جنگ ویران شدند. در دوره طالبان هم که علاوه بر تداوم ویران کردن سینماها، آرشیو فیلم افغانستان نیز به آتش کشیده شد و تعدادی از کارمندان نهاد افغان فیلم، به هزار مشقت فقط توانستند بخشی از آرشیو غنی افغان فیلم را نجات دهند.

با سقوط طالبان و تغییر نظام در افغانستان، توقع می‌رفت تا صنعت سینماداری دوباره رونق پیدا کند اما دیگر «فرهنگ سینمارفتن» در میان مردم افغانستان فراموش شده بود. در طول این سال‌ها، از میان ۲۳ سینما در کابل، تنها  پنج سینما فعال بوده‌اند که اکثریت این سینماها نیز فیلم‌های قدیمی هندی را به نمایش می‌گذاشتند.

در استان‌های دیگر افغانستان وضعیت از این هم بدتر است. بیشتر سینماهای بیرون از کابل ویران و به مکانی دیگر تبدیل شده‌اند؛ مثلا در شهر هرات که به روایت مردمانش، در گذشته‌ برای رفتن به تنها سینمای شهر باید از چند روز پیش‌تر بلیت رزرو می‌کردند، سینما ویران شد و به‌جای آن یک مسجد بنا شد.

در حال حاضر هیچ‌کس در افغانستان در صنعت سینما سرمایه‌گذاری نمی‌کند. از مجموع ۱۱۷ سینما در افغانستان، تنها ۱۷ سینما در این کشور فعال‌اند که از این تعداد، پنج سینما، قدیمی و کلاسیک‌ و بقیه، سینماهای کوچک شخصی سه‌بعدی هستند. صنعت ساخت فیلم نیز در افغانستان در حالت رکود قرار دارد. چند فیلم خوبی هم که در افغانستان ساخته شدند، بیشتر نگاه جشنواره‌ای داشتند تا این‌که برای رفع عطش مردم افغانستان ساخته شده باشند. فیلم‌های عامه‌پسندی هم که با امکانات بسیار کم در افغانستان ساخته می‌شوند، حاصل ذوق افرادی هستند که کوچکترین دانش علمی  در هنر سینما ندارند.

جالب اینجا است که افغانستان هرساله دو جشنواره فیلم برگزار می‌کند که یکی از این جشنواره‌ها (جشنواره فیلم زنان هرات)، شهرت جهانی دارد . فقط در سال ۲۰۲۰ و در میانه چالش کرونا، بیش از ۱۰۰ فیلم از سراسر جهان به این جشنواره فرستاده شدند اما اکثر این فیلم‌ها در سینماهای کوچک شخصی یا به کمک پروژکتور و در چند شهر محدود افغانستان، به نمایش درآمدند.

علاقه به فیلم و سینما در افغانستان هنوز هم وجود دارد. اما این علاقه به‌شدت مهجور مانده است و حالا کمتر کسانی مایل هستند تا دورهم جمع شوند و فیلمی را به صورت مشترک تماشا کنند؛ به همین دلیل هم مردم از خاطر برده‌اند که تماشای یک فیلم در سینمایی مدرن و امروزی چقدرمی‌تواند بیشتر لذت داشته باشد.

بیشتر از فرهنگ و هنر