«شاه دوماد» و «فتحعلی‌شاه» در جشنواره موسیقی رودل‌اشتات

کنسرت شاهین نجفی- گزارش اختصاصی ایندیپندنت فارسی

شماری از حاضران در کنسرت شاهین نجفی- عکس از مهدیه پوریادگار

فهرست برنامه‌های روز سوم جشنواره جهانی موسیقی فولکوریک رودل اشتات را که می‌بینم، واژه «ویژه» دربرابر نام یک موسیقی‌دان ایرانی توجهم را جلب می‌کند. این یعنی قرار است شاهد اجرای ویژه از هنرمندی باشیم که ویژگی‌های خاصی دارد. 

نام هنرمند را که می‌بینم، مطمئن می‌شوم امشب اجرای ویژه‌ای را از او خواهیم دید. این خواننده سبک رپ و راک که تم بیشتر ترانه‌‌های او سیاسی و اجتماعی است، زندگی پرماجرایی دارد. 

او سال ۱۳۷۹ فعالیتش در حوزه موسیقی را آغاز کرد، اما پس از دومین اجرا ممنوع‌الصدا و ممنوع‌الکار شد. از آن پس تا مهاجرتش به آلمان، او خواننده و کنش‌گری با دیدگاه‌های انتقادی بود که ترانه‌هایش را به‌اصطلاح «زیرزمینی» می‌ساخت و منتشر می‌کرد. او شاهین نجفی بود.

دیدن شاهین نجفی، آن هم در بزرگترین رویداد موسیقی فولکوریک جهان برای هر خبرنگاری که می‌خواهد پاسخ‌گوی ذائقه مخاطبانش باشد، فرصت بسیار خوبی به شمار می‌آید، به ویژه از آن رو که کمتر پیش آمده است که او را در چنین رویدادهایی ببینیم و نظر دیگران را هم درباره او و کارهایش جویا شویم. او در میان غیرایرانی‌ها نیز به خاطر سبک و نوع کارش که موسیقی اعتراضی با مایه‌های سیاسی و اجتماعی است، شناخته شده است. 

با یکی از خبرنگاران آلمانی حاضر در رودل اشتات که او هم منتظر اجرای امشب شاهین نجفی بود، درباره موسیقی ایران و مشخصا شاهین نجفی، گفت‌وگوی کوتاهی داشتم. به گفته او، ترانه و موسیقی، هنر بیان آزاد احساسات است و هنرمند ترانه‌سرا و آواز‌خوان، به نوعی حرف بخشی از جامعه را از طریق هنر خود بیان می‌کند. او درباره مضمون ترانه‌هایی که شاهین نجفی می‌خواند، می‌گوید: «در همه کشورها ترانه‌های اعتراضی خوانده می‌شوند و اگر جامعه هوشمند باشد، می‌تواند از این اعتراضات برای بهتر شدن اوضاع بهره بگیرد».

آثار شاهین نجفی را که مرور کنیم، می‌بینیم که او تلاش می‌کند تا همزمان با عناصر ادبی، اصطلاحات سیاسی را نیز در ترانه‌هایش جای دهد و از این طریق استبداد سیاسی، حاکمیت دینی، فقر، تبعیض جنسی، سانسور، رنج‌های کودکان کار و اعدام و اعتیاد را به چالش بکشد. 

او با ترانه‌هایی با همین موضوعات در سالن کنسرت «هاوس تئاتر اشتات» روی صحنه می‌رود. قرار است به نشانه احترام به استادش فریدون پور رضا، خواننده معروف فولکلور گیلانی، ترانه‌ای گیلکی اجرا کند. گروهش هم ترکیبی از نوازندگان ایرانی و خارجی است: حبیب مفتاح، پویا محمدی و ادریان وافوویاک. شاهین می‌گوید قرار است علاقه‌مندانش را شگفت‌زده کند. 

سالن کنسرت شهر، حال و هوایی کاملا قدیمی دارد. شبیه دهه‌های ۴۰ و ۵۰ میلادی است. در سالن جای خالی وجود ندارد و ایرانی‌ها در اقلیت هستند. نخستین ترانه او به گویش گیلکی و آرام است. اما ترانه‌های بعدی را از دهمین آلبوم خود به نام «جنس سوم» انتخاب کرده بود. 

عکس از مهدیه پوریادگار

«شاه دوماد» و «فتحعلی‌شاه» از جمله ترانه‌هایی بودند که خیلی مورد استقبال قرار گرفت حتی شرکت کنندگان بخش‌هایی از آنرا هم‌خوانی می‌کردند. 

«فتحعلی‌شاه» در ظاهر به شاه قاجار و بی‌عرضگی‌ها و وطن‌فروشی‌های دوران او اشاره دارد، اما نجفی در این ترانه در واقع از سقوط همه ارزش‌ها شکایت دارد و بازی‌های سیاسی روز را به تمسخر می‌گیرد:

فتحعلی شاه کی بودی تو؟ 

آویخته از آغوش شب

بمیر ماه کج در کلاغ

خدا خیس هذیان نان

به چشمان مرضی‌ات قسم

که شام خون تو نزدیک

تا ِسحرسور َسحر

کابوس کدام بستری

عمود هزار عروس روس

فتح یاوه

فتق پوک

مرد مذبذب

زبان زبون

چقدر تشنه‌ای که کشته می‌گیردت این ارضای خون

چی بودی تو چی شدی فتحعلی‌شاه

بسیار روشن بود که آلمانی‌ها به‌خاطر سبک جاز و رپ موسیقی شاهین نجفی با کارهای او ارتباط برقرار کرده‌اند؛ به ویژه وقتی که آهنگ «ممد نوبری» را خواند. این آهنگ اوج اجرای شاهین نجفی و ابراز احساس شگفت‌انگیز شرکت‌کنندگان بود.

بیشتر از فرهنگ و هنر