روز سه‌شنبه سایت تانکر ترکرز از ارسال سه تانکر متعلق به ایران و با پرچم ایران از بندر رجایی به مقصد ونزوئلا خبر داد. این سه نفتکش بخشی از پنج کشتی‌اند که در ماه‌های مه و ژوئن بنزین ایران را به ونزوئلا حمل کرده بودند. پیش‌بینی می‌شود این سه تانکر حامل بنزین - تجهیزات پالایش و در ضمن مواد شیمیایی لازم برای تبدیل نفت فوق سنگین ونزوئلا به نفت سنگین و سبک است. اوائل اردیبهشت گذشته با افزایش فشار آمریکا بر دولت نیکولاس مادورو، رئیس جمهوری ونزوئلا، وی برای تولید بنزین از ایران کمک خواسته بود. در طی این ماه چند فروند هواپیمای شرکت هواپیمایی ماهان، مواد شیمیایی مورد نیاز برای تولید بنزین را به ونزوئلا حمل کرده بودند.

این در حالی است که ایران از ماه آوریل تاکنون پنج نفتکش که مجموعا حدود ۱.۵ میلیون بشکه بنزین حمل می‌کرد، به ونزوئلا که به شدت به سوخت نیازمند است، ارسال کرده است. ونزوئلا با وجود دارا بودن منابع عظیم نفت به دلیل تحریم‌ها و مشکلات سیاسی و اقتصادی متعدد قادر به تولید بنزین مورد نیاز نبوده است و کمبود بنزین در ماه‌های گذشته مشکلات زیادی را برای مردم این کشور به وجود آورده است. این برای بار اول نیست که ایران به ونزوئلا کمک کرده است؛ ایران پیشتر در بازسازی شبکه پالایش ونزوئلا با ظرفیت ۱.۳ میلیون بشکه در روز که از کار افتاده بود، مشارکت کرده بود.

ایران چطور توانست محموله اول را به ونزوئلا برساند؟

با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم علیه صادرات نفت ایران نه تنها درآمد ارزی ایران به تدریج کاهش یافت بلکه با کاهش ظرفیت تولید و صادرات نفت ایران نقش ایران در اوپک و بازار جهانی انرژی نیز به تدریج کاهش یافت. آمریکا در راستای سیاست فشار حداکثری بیشترین تلاش را برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران و همچنین صادرات پتروشیمی این کشور به کار گرفت. ایران فقط توانست در بازار خاکستری نفت به فروش برساند. در این بین ونزوئلا هم تحت تحریم آمریکا بود ایران برای کاهش مشکلات صنعت نفت ونزوئلا از طریق هواپیما و کشتی اقدام به ارسال تجهیزات پالایشگاهی و بنزین نمود. ایران توانست با تمامی تهدیدات آمریکا پنچ تانکر حامل بنزین را اوائل ماه مه ‌و ژوئن به ونزوئلا برساند.

جواد ظریف به وجود برنامه‌های مختلف ایران برای دور زدن تحریم‌ها بارها اشاره کرده است. مسیر عبوری تانکرها نشان می‌دهد که تانکرهای ایران با عبور از کانال سوئز و تنگه جبل الطارق وارد آب‌های ونزوئلا می‌شوند و این مسیر را به صورت مستقیم حرکت می‌کنند. کارشناسان حقوق بین‌الملل معتقدند چون حمل بنزین ایران به ونزوئلا شامل تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل نیست از نظر حقوقی آمریکا نمی‌تواند این کشتی‌ها و محموله بنزین آن‌ها را توقیف نماید. اما از نظر قدرت سیاسی و توان نیروی دریایی آمریکا توانست محموله ارسالی بنزین ایران به ونزوئلا را توقیف کند.

بار اول کشتی‌ها بدون این که وارد آب‌های سرزمینی هیچ کشوری شوند، توانستند محموله را به مقصد برسانند وقتی این کشتی‌ها به منطقه منحصر اقتصادی ونزوئلا رسیدند توسط ناوهای جنگی ونزوئلا اسکورت شدند. با توجه به دوری مسیر و حجم کم کشتی‌ها فشار اصلی بر روی خدمه این تانکرها بود. کاپیتان‌ها برای این که ردیابی نشوند و مکالمات در صورت شنود هم قابل تشخیص نباشد در چنین مواردی با کد با هم صحبت می‌کنند که از لحاظ امنیتی حمل محموله‌ها با مشکلی مواجه نشود.

نکته‌ای که باید بدان توجه کرد خدمه کشتی و به وِیژه ناخداهایی که برای رساندن بنزین به ونزوئلا انتخاب شده بودند، از خبره‌ترین افراد شاغل در شرکت کشتیرانی ایران بوده‌اند تا با داشتن تجربه بالا و داشتن دانش حقوقی، این محموله بدون کمترین مشکل حقوقی به ونزوئلا حمل شوند. این کاپیتان‌ها بدون این که وارد آب‌های کشوری شوند و یا با کشورهای مسیر تماسی برقرار کنند به مسیر خود ادامه داده بودند.

از لحاظ فنی اگر کشتی وارد کانال سوئز شود و از آن جا وارد دریای مدیترانه شود هنگام خروج از تنگه جبل الطارق از بخش اروپایی آن خارج خواهد شد. در مسیر برگشت از ونزوئلا از بخش آفریقایی تنگه جبل الطارق وارد دریای مدتیرانه می‌شود. وقتی نفتکش‌ها وارد تنگه جبل الطارق می‌شوند، به صورت مستقیم وارد منظقه انحصاری اقتصادی ونزوئلا می‌شوند و بعد وارد دریاهای ونزوئلا می‌شوند. از ساحل هر کشور تا فاصله ۱۲ مایلی (کمی بیش از ۱۹ کیلومتری) آب‌های آن سرزمین محسوب می‌شود و ۱۲ مایل بعدی هم منطقه منحصر اقتصادی کشور مربوطه را شامل می‌شود. اگر این سه تانکر بتوانند وارد منطقه منحصر اقتصادی ونزوئلا شوند مثل بار قبل ناوهای جنگی ونزوئلا می‌توانند آن‌ها را اسکورت کرده به مقصد برسانند. باید خاطر نشان کرد که در ماه اوت، آمریکا چهار کشتی یونانی را که گفته می‌شد محموله‌های ایران را به ونزوئلا حمل می‌کنند توقیف کرد. و این محموله در هفته‌های آتی به تگزاس خواهند رسید.

اگر ونزوئلا تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل باشد آمریکا می‌تواند این سه محموله را به راحتی توقیف کند. بقیه کشورها زمانی می‌توانند اقدامی علیه این محموله انجام دهند که تحریم توسط شورای امنیت علیه ونزوئلا صادر شده باشد. این امر در منشور سازمان ملل نیز به وضوح ذکر شده است. با توجه به سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه صادرات نقت ایران و تحریم آمریکا عیله ایران و ونزوئلا، واشینگتن می‌تواند این محموله را با توجه به قدرت سیاسی و توان نیروی دریایی خویش توقیف نماید.

بهره‌گیری ایران از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا

مساله اصلی این است که با توجه به زمان باقی‌مانده تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا دولت ترامپ خطر توقیف محموله این سه تانکر را خواهد پذیرفت یا خیر؟ با توجه به افزایش آمار اشتغال در ماه‌های اخیر و روند نسبی رشد اقتصادی آمریکا که برگ برنده ترامپ در انتخابات پیش رو می‌تواند باشد، آیا ترامپ حاضر است با چالش جدیدی در منطقه و سیاست خارجی خویش روبه‌رو شود؟

به نظر می‌رسد که ایران با توجه به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، زمان را برای ارسال محموله بنزین به ونزوئلا مناسب دیده است تا هم بتواند از لحاظ اقتصادی کمی شرایط وخیم اقتصادی را ترمیم نماید و هم از منظر سیاسی و ژئوپلتیک بردی به دست آورد که موقعیت تهران را در مناسبات منطقه‌ای تا حدی احیا کند. باید در نظر داشت که هم ایران و هم ونزوئلا تحت تحریم آمریکا هستند و ارسال بنزین ایران به ونزوئلا به معنای دور زدن تحریم و کاهش اثرات تحریم آمریکا ارزیابی می‌شود. احتمال داده می‌شود اگر آمریکا در اجرای سازوکار ماشه موفق نشود، می‌تواند محموله این سه تانکر را توقیف نماید. توقیف احتمالی این سه تانکر خبر خوبی برای تهران نخواهد بود. کارشناسان حقوق بین‌الملل بر این اعتقاد هستند که تنش بین ایران و آمریکا تنش سیاسی است و راه حل حقوقی ندارد.