حنیف اتمر، سرپرست وزارت خارجه افغانستان در راس هیات بلندپایه ۴۵ نفری در سفر دو روزه‌ای که امروز (دوشنبه) پایان می‌یابد، در تهران به سر می‌برد. او هرچند تحت فشار افکار عمومی برای پیگیری حوادث غرق شدن مهاجران افغان در هریرود و به آتش‌کشیده شدن خودروی مهاجران در منطقه‌ای در یزد به ایران سفر کرده است، برنامه و ترکیب هیات نشان می‌دهد که طرفین اهداف بزرگ‌تری را در جریان این سفر دنبال می‌کنند.
آقای اتمر در نخستین روز سفرش با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه و علی شمخانی، مشاور امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو و چارچوب مذاکراتش را تعیین کرد.
اصلی‌ترین بحث در جریان این سفر که در زمان سرنوشت‌سازی در آستانه شروع مذاکرات بین‌الافغانی با طالبان صورت می‌گیرد، تلاش کابل و تهران برای ازسرگیری مذاکرات درباره نهایی کردن «سند جامع همکاری‌های» دوجانبه است.
وزارت خارجه افغانستان با انتشار بیانیه‌ای می گوید: «در این دیدار طرفین درباره توسعه هرچه بیشتر روابط میان کابل و تهران در عرصه های مختلف همچون مبارزه مشترک با شبکه های قاچاق و تروریسم، تلاش‌ها برای قانونمندسازی حضور اتباع افغانستان در جمهوری اسلامی ایران و حفظ حقوق بشری‌شان، مشارکت و حمایت کشورهای همسایه به ویژه ایران از موقف جمهوری اسلامی افغانستان در روند صلح و پیگیری تحقیقات در مورد دو حادثه اخیر در رابطه به اتباع افغانستان بحث و تبادل نظر کردند.»
دو طرف نیازمندی‌ها و همین‌طور بدبینی‌های زیادی نسبت به یکدیگر دارند.
در حالی که ایران از حضور دوامدار تقریبا ۳ میلیون مهاجر افغان، قاچاق مواد مخدر و انسان، مشکل در حقابه هیرمند و حضور آمریکا در افغانستان ناراضی است، کابل از برقراری رابطه و کمک مالی و تسلیحاتی سپاه پاسداران به طالبان، بدرفتاری نیروی انتظامی با مهاجران، ایجاد لشکر فاطمیون از میان شهروندان افغان توسط نیروی قدس و دیگر مسایل دلخوشی ندارد.
نگرانی از احتمال جنگ نیابتی در صورتی که اوضاع در افغانستان پیچیده‌تر شود، نیز از نگرانی‌های جدی کابل است. شاید به همین خاطر است که اتمر برای اطمینان دادن به ایران و تبیین منافع مشترک دو کشور در حمایت از دولت دموکراتیک افغانستان تلاش می کند.
وزارت خارجه می گوید اتمر «حمایت جمهوری اسلامی ایران از مذاکرات صلح با محوریت دولت افغانستان را قابل قدر دانسته و تداوم این حمایت تاکید می کند.»
بنابرین اگر در گام اول دو کشور بتوانند اختلافات دوجانبه را کنار بگذارند و در گام بعدی بدور از نفوذ آمریکا اقدام کنند و سند جامع همکاری‌ها را نهایی کنند، سنگ بنای محکمی را برای فصل جدیدی از روابط بین دو کشور همسایه خواهند گذاشت.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از همین رو رسول موسوی، دستیار وزیر خارجه ایران سفر مقام‌های افغان را یک سفر سیاسی و به منظور طراحی آینده روابط دو کشور و بررسی مسائل بین دو کشور برشمارد، به تماس تلفنی اخیر حسن روحانی و اشرف غنی اشاره می‌کند و می‌گوید: « بعد از این تماس‌ها، آقای اتمر به ایران سفر می‌کند و مجموعه‌ای از مباحث موجود بین دو کشور که در رأس آن سند جامع همکاری‌های دو کشور است که برای مدتی متوقف شده بود، مجددا آغاز می‌شود.»
نخستین کوشش‌ها برای امضای پیمان همکاری استراتژیک یا سند جامع همکاری‌های دو همسایه در دوره حامد کرزی شروع شد. اما پنج سال پیش گفتگوها بین دو همسایه درباره سند جامع همکاری‌های ایران و افغانستان رسما آغاز شد و انتظار می رفت ظرف شش ماه نهایی شد که تاکنون به تعویق افتاده است.
افغانستان چنین سند همکاری با آمریکا، بریتانیا و برخی دیگر از کشورها دارد. اما سوءظن‌ها و اختلافات سیاسی اجازه نداده است این نوع سند جامع همکاری با پاکستان و ایران دو همسایه قدرتمندش امضاء کند.
اکنون هم آقای اتمر در جریان سفرش به تهران می کوشد جان تازه‌ای به کمیته‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی که ماموریت بررسی مفاد این سند را برعهده دارند، بخشد. اما اختلافات به ویژه بر سر موضوع بدرفتاری با مهاجران و حقابه هیرمند کماکان وجود دارد.
میرویس ناب، معاون وزیر خارجه افغانستان که آقای اتمر راه همراهی می کند در جلسه جداگانه با عباس عراقچی، همتای ایرانی‌اش درباره سند همکاری گفتگو کرد. او در توئیتی می‌نویسد: «نشست سازنده‌ای با آقای عراقچی درباره موافقتنامه همکاری جامع که شامل امور اقتصادی، ترانزیت، سیاسی و امنیت مرز است، داشتم. بحث خوبی صورت گرفت. قانونی کردن حضور افغانها در ایران از اولولیت اصلی است.»
عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران اما مساله مهاجرت و بدرفتاری‌های اخیر را کم اهمیت جلوه می‌دهد. او می گوید: «هرچند این دیدار برای مذاکراتی در خصوص روابط دوجانبه، توسعه و تعمیق روابط به ویژه در حوزه اقتصاد است اما احتمال دارد در حاشیه این سفر مباحثی درباره حوادث هریرود و همچنین یزد مطرح شود.»
با این حال، گران هیواد، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان می گوید: «در جریان مجلس (با جواد ظریف) تفاهم صورت گرفت تا کمیته های کاری مشترک دو کشور روی حوادث اخیری که برای شهروندان افغان در سرحد با ایران و در ایران اتفاق افتاده بحث های همه جانبه صورت بگیرد تا عوامل آن شناسایی و تحقیقات آن تکمیل و برای جلوگیری از آن راه حل هایی جستجو گردد.»
به نظر می رسد راه طولانی برای امضاء پیمان همکاری استراتژیک بین افغانستان و ایران باقی مانده است. اگر تهران بخواهد و بتواند در جریان مذاکراتی آتی صلح طالبان با دولت افغانستان شورشیان مسلح را به پیوستن به دولت و تن دادن به موافقتنامه صلح تشویق کند، بزرگ‌ترین گام در راه نهایی شدن سند جامع همکاری برداشته خواهد شد.
اما در آخر افغانستان به‌رغم تلاش‌های گذشته برای توازن روابط خارجی‌اش، باید ثابت کند که چگونه می‌تواند هم با آمریکا پیمان همکاری‌های استراتژیک داشته باشد و هم با جمهوری اسلامی ایران، سند جامع همکاری.
