صدای سوت شلاق دردناک طالبان بر بدن زنان به دلیل این که قوزک پای شان دیده شده یا بدون محرم از خانه بیرون آمده بودند، هنوزطنین انداز خاطرات مردمان این دیار است. هنوز کابل صدای زجه‌های فرخنده رااز یاد نبرده که زیر پای مردان خشمگین مثله شد. هنوز فریادهای خونین رخشانه در کوهپایه‌های غور منعکس میشود که چگونه زیر رگبار سنگ‌ها آهسته آهسته به سوی خاموش رفت. در کشوری چنین خشن در مواجه با زنان کشورش، تجلیل از روز جهانی زن تبدیل به کلیشه ای بزک شده گردیده تا نگذارد چهره خون آشام خشونت علیه زنان بیش از این عریان شود.

هر ساله در افغانستان هم از سوی دولت و هم از سوی نهادهای حامی حقوق زنان، ۱۸ اسفند از زنان تجلیل میشود. تجلیلی که آنقدر غلیظ و غیر و افراطی است که گاه از فرط مسخره بودن، نازل بنظر می رسد و نمی تواند منعکس کننده جایگاه واقعی زنان باشد. به همین دلیل چند سالی است که تجلیل از این روز کم کم رنگ و اعتبار خود را از دست میدهد. تا به آنجا که نهادهای دولتی که همه ساله این روز را تجلیل میکردند، اینک به دنبال جایگزین های باارزش تری هستند.

نهادهای حقوق زنان نیز که دیگر مجالسشان از جمعیت پر نمیشود، به دنبال آن هستند که دلیل بهتری برای برگزاری این روز پیدا کنند.

جایگاه زنان در جامعه افغانی

زنان در روند تاریخ در این جغرافیا همیشه جنس دوم بوده و در مقاطعی حتی تا سرحد جنس فرو دست نیز دیده شده اند.

عرف و رسم و رسومات در افغانستان تبدیل به فرهنگی شده که شما جایگاه زنان را در حیات اجتماعی کمتر احساس میکنید.اگر حضوری نیز دارند، ناشی از تحولات سیاسی دو گذشته است.

نخستین بار در زمان امیر امان الله خان در سال ۱۹۲۰ ، زنان توانستند نخستین حرکت برای اظهار وجود در جامعه افغانی را شکل دهند. در سال ۱۹۲۰ به فرمان امان الله خان نخستین نشریه زنان به نام ارشاد النسوان تاسیس شد. این نشریه تحت نظر خانواده شاه فعالیت میکرد. در همین زمان هم نخستین مدرسه زنان به نام مستورات ایجاد شد که بیشتراعضای خاندان سلطنتی در این مدرسه تحصیل می کردند. یکسال بعد مدرسه ای دیگری به هزینه شخصی ملکه ثریا همسر امان الله و مادرش به نام عصمت تاسیس شد.

امیر امان الله خان تلاشهای زیادی کرد تا حقوق زنان در قوانین اعاده شود. او ازدواج با دختران خرد سال را ممنوع ساخت، مهریه را تا حد زیاد پایین آورد و گرفتن چهار زن را منع کرد.

تعدادی از دختران افغان در زمان حکمرانی او برای تحصیل به ترکیه رفتند اما این اصلاحات در نهایت بلای جان امان الله خان شد. ملاهای متعصب علیه او شوریدند و او را به کفر متهم کردند. پس از آن بود که امیر حبیب الله کلکانی حکومت امانی را ساقط و تمام رشتههای اصلاحات اجتماعی امان الله خان پنبه شد. کاکانی حکم داد که تمامی مدارس دخترانه بسته شود.

دخترانی که برای تحصیل به ترکیه رفته بودند به کشور فرا خوانده شدند و حتی دستور داد که زنان بدون محرم حق خروج از خانه را نداشته باشند.

پس از تمام شدن سلطنت کوتاه مدت حبیب الله کلکانی، نادرخان بر اریکه قدرت نشست. وی مرد دور اندیشی بود و به همین دلیل چندان دنبال اصلاحات و تحولات مدنی نرفت و در عوض به تحکیم پایه های حکومتش با اعمال استبداد پرداخت. محمد ظاهر فرزند وی نیز علاقه چندانی برای اعاده حقوق زنان نداشت. تا آنکه در سال ۱۹۵۳ سردار محمد داوود به نسخت وزیری افغانستان رسید.

داوود به سرعت اصلاحات را در تمامی بخشهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آغاز کرد و در همین راستا مدارس دخترانه بسیاری نیز برای زنان تاسیس شد. در زمان وی برای نخستین بار تعدادی از زنان به مجلس راه یافتند و همچنین دو زن در کمیسیون تسوید قانون اساسی پذیرفته شدند. در سال ۱۹۵۹ بود که به دستور سردار محمد داوود تعدادی از زنان کارمند حجاب خود را کنار گذاشتند و در مجامع عمومی بدون حجاب ظاهر شدند.

پس از صدارت محمد داوود روند توسعه فعالیت های زنان رشد بیشتری یافت. زمانی که سردار محمد داوود در سال ۱۹۷۳ علیه محمد ظاهر کودتا کرد، توجه به زنان نسبت به سابق بیشتر شده و زنان توانستند در تمامی بخشهای اداری نظام حضور پیدا کنند. با این حال تمامی این تحولات تنها در شهرهای بزرگ انجام گرفت. در روستاهای افغانستان همچنان سلطه شدید مردسالاری بیداد می‌کرد و زنان ارزشی بیش از شی و جنس نداشتند.

افغانستان و زنان امروز آن

تحولات آغاز قرن ۲۱ برای افغانستان حاوی تغییر بنیادی بود. رژیم به شدت مستبد و قهقرایی طالبان سقوط کرد. امریکا و در حدود چهل کشور جهان برای نهادینه ساختن دموکراسی، حکومت داری مدرن، حمایت از حقوق بشر به خصوص حقوق زنان و محو هراس افکنی، با لشگری از نیروی جنگی و اعتبارات مالی به افغانستان آمدند.

میلیاردها دلار برای نهادینه سازی دموکراسی هزینه شد و همچنان میلیاردها دلار دیگر نیز صرف رسیدن زنان به جایگاه حقوقیشان شد. دهها نهاد حامی حقوق زنان تاسیس و قانون محو خشونت توسط دولت افغانستان به تصویب رسید. سهمیه خاص برای مشارکت زنان در همه بخشهای سیاسی و اداری در نظر گرفته شد. اما با وجود تمامی این سعی و تلاشها همچنان زنان نتوانستهاند به حق مسلم شان برسند.

حتی سهمیه خاص که طبق آن در یک چهارچوب قانونی، مشارکت زنان در ادارات ضروری بود، توسط دولت رعایت نشد. زنان در روستاها و حتی شهرها همچنان زیر خشونت له میشوند و دم بر نمی آورند. اما نتیجه تمامی این تلاشها هر چند که به اندازه کافی نبوده است، اما توانسته تا زنان افغان را بهتر و بیشتر از گذشته با موضوع غیرانسانی و غیر قانونی بودن خشونت علیه خویش و ظلمی که به آنها می شود واقف کند.

واکنشهای زنان از درک رنج و ستم نهادینه شده بر علیه شان، اشکال گوناگونی داشته؛ از خود سوزی، خودکشی، فرار از خانه و موارد غم انگیز دیگری که در رسانهها مطرح شده است، همه این اتفاقات دلخراش را می توان واکنش زنانی دانست که حمایت و کمک ندارند و قانون نیز برای اجرای عدالت نمی تواند و یا نتوانسته کاری از پیش برد.

در این روز از زنان قهرمان و سرافرازی باید یاد کرد که قربانی کور خشونتهای ریشه دار در جامعه متحجر و نادان افغانستان بودهاند و دیگرانی که با سعی و تلاش به تمامی مشکلات غلبه کرده و در اجتماع حاضر شدهاند. هر دوی این گروهها، قابل تقدیر و احترام و در تاریخ کشور ماندنی خواهند بود.