جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در روز یکشنبه چهارم آبان‌ماه به یکی از پرتنش‌ترین نشست‌ها در ماه‌های اخیر تبدیل شد. از آغاز جلسه، نطق‌ها و تذکرها با لحنی هماهنگ علیه حسن روحانی و محمدجواد ظریف بودند و محور اصلی انتقادها اظهارات اخیر آنان درباره سیاست خارجی و به‌ویژه نقش روسیه در برجام بود.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، در نطق پیش از دستورش گفت: «لازم می‌دانم انتقاد صریحم را به مواضع رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه اسبقمان اعلام کنم که دقیقا در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با کشور روسیه در حال پیشرفت است، با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.»
قالیباف در ادامه از روسیه و چین به‌عنوان «دو شریک استراتژیک» جمهوری اسلامی یاد کرد و مدعی شد این دو کشور در کنار ایران ایستاده‌اند و «دوران یک‌جانبه‌گرایی آمریکا و متحدانش به سر آمده است». او در اشاره به نامه سه کشور جمهوری اسلامی، چین و روسیه به شورای امنیت، گفت: «این نامه نمادی از همبستگی راهبردی سه قدرت بزرگ است که اعلام کردند تلاش‌های اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه فاقد اعتبار حقوقی است.»
این در حالی است که به گزارش منابع بین‌المللی، سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان طی روزهای اخیر در حال بررسی ارجاع مجدد پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت بوده‌اند. با این حال، قالیباف ادعا کرد که «پرونده ایران از دستور کار شورای امنیت خارج شده»؛ ادعایی که تاکنون هیچ مرجع رسمی بین‌المللی آن را تأیید نکرده است.
اتهام «زبان‌درازی» و شعار «مرگ بر فریدون»
در ادامه جلسه، چندین نماینده مجلس نیز نطق خود را به انتقاد از حسن روحانی اختصاص دادند. از جمله امیرحسین ثابتی، نماینده تهران، که با لحنی تند گفت: «قوه قضاییه باید به پرونده سوء‌مدیریت‌ها و ترک فعل‌های آقای روحانی رسیدگی کند تا به‌جای اینکه امروز شاهد زبان‌درازی او باشیم، در جایگاه اصلی‌اش، یعنی پشت میله‌های زندان، باشد.» این سخنان که در فضای صحن با شعارهای برخی نمایندگان همراه شد، واکنش‌های فراوانی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برانگیخت.
حمید رسایی نیز در نطقش، به طعنه روحانی درباره پایین بودن آرای نمایندگان پاسخ داد و گفت: «نتیجه قهقهه‌های مستانه‌ای که در دیدار با مسئولان انگلیسی می‌زدی چه شد؟ امروز با سخنان توهین‌آمیز علیه مجلس می‌خواهی حواس‌ها را پرت کنی؟ چرا به پرونده‌های علمی و اتهامات گذشته‌ات رسیدگی نمی‌شود؟»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در همین حال، معتمدی‌زاده، نماینده سیرجان، در دفاع از شورای نگهبان گفت: «آقای روحانی! شورای نگهبان همان نهادی است که شما را تایید کرد. اگر امروز از تصمیم‌های آن ناراضی هستید، فراموش نکنید بدون تایید آن، رئیس‌جمهوری نمی‌شدید.»
در میان این سخنان، شعارهایی چون «مرگ بر فریدون» و «محاکمه روحانی» هم از زبان برخی نمایندگان شنیده شد که فضای جلسه را متشنج کرد.
تمام این واکنش‌ها پاسخی مستقیم به گفته‌های روحانی بودند که پیش‌تر در انتقاد از مصوبات مجلس، گفته بود: «مگر مجلس چند درصد مردم است؟ قانون‌گذاری در برابر مردم غلط است.»
واکنش‌ها به «روس‌گرایی» مجلس
نطق قالیباف و همراهی نمایندگان با او در دفاع از سیاست‌های کرملین موجی از واکنش‌ها را در فضای عمومی و میان چهره‌های سیاسی برانگیخت. حسام‌الدین آشنا، مشاور پیشین حسن روحانی، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «خوب نیست هر نوشته‌ای که به دستتان می‌دهند با صدای بلند بخوانید. تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیرا درباره روسیه سخنی نگفته‌اند.»
یک روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، هم در واکنشی تند نوشت: «آیا روس‌ها سکوت شهروندان ایرانی را در برابر سیاست‌های کرملین شرط همکاری با جمهوری اسلامی دانسته‌اند؟ اگر چنین باشد، این به مثابه نوعی رابطه استعماری و تحت‌الحمایگی است.»
تحلیلگران معتقدند شدت حمایت قالیباف از روسیه و نقد تند او از ظریف و روحانی نشانه‌ای از اولویت یافتن ملاحظات سیاست خارجی کرملین در مواضع رسمی مجلس است. این در حالی است که طی سال‌های گذشته، گزارش‌هایی هم از تشکیل پرونده قضایی برای افرادی که از روسیه انتقاد کرده‌اند، منتشر شده است.
شهریورماه امسال، پس از اظهارات محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت، مبنی بر انتقال اطلاعات پدافندی جمهوری اسلامی به اسرائیل از سوی روسیه، خبر احضار او به دادستانی منتشر شد و بنا بر اعلام مرکز اطلاع‌رسانی قوه قضاییه، برای صدر پرونده تشکیل شده است. به باور بسیاری از ناظران، واکنش تند مسکو به آن اظهارات و اقدام قضایی در داخل جمهوری اسلامی نشان‌دهنده حساسیت حاکمیت به هرگونه انتقاد از روسیه است.
در شبکه‌های اجتماعی، برخی کاربران جلسه امروز مجلس را یادآور فرمان لیاخوف روس برای به توپ بستن مجلس در دوره قاجار دانستند و نوشتند دفاع صریح رئیس مجلس از روسیه «با شان نهاد قانون‌گذاری ملی در تضاد است».
شکاف‌های درون‌حاکمیتی و سکوت رهبر جمهوری اسلامی
اظهارات ظریف درباره «نقش منفی روسیه در مذاکرات برجام» در هفته‌های اخیر، واکنش تند سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، را در پی داشت که گفت: «مکانیسم ماشه ساخته خود ظریف بود.» این جدال دیپلماتیک اکنون به سطح نهادهای عالی نظام رسیده و پای سران قوا را نیز به میدان حمایت از مسکو کشانده است.
از طرفی، طرح مسائل سیاسی به درون ساختار امنیتی نیز سرایت کرده است. پس از آنکه علی شمخانی روحانی را متهم کرد که از ابتدا در جریان شلیک سپاه به هواپیمای اوکراینی قرار داشت، ویدیو عروسی دختر شمخانی منتشر شد که سوی ناظران سیاسی آن را پاسخ جریان نزدیک به روحانی تعبیر کردند. حسام‌الدین آشنا نیز پیش‌تر هشدار داده بود: «زبان روحانی و ظریف را باز نکنید، ضرر می‌کنید.»
با وجود این، علی خامنه‌ای تاکنون درباره این درگیری‌های علنی اظهارنظری نکرده است؛ سکوتی که برخی آن را نشانه رضایت از جهت‌گیری‌های اخیر و برخی دیگر، نشانه سردرگمی در مدیریت بحران‌های درون حاکمیتی می‌دانند.
تحلیلگران معتقدند در شرایطی که جمهوری اسلامی در انزوای بین‌المللی و فشار تحریم‌ها قرار دارد، وابستگی فزاینده به روسیه به یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر بدل شده است. حمایت بی‌سابقه قالیباف از مسکو و واکنش تند مجلس به منتقدان این رویکرد هم بازتابی از این وابستگی است؛ وضعیتی که به گفته برخی ناظران، ممکن است در آینده نه‌تنها شکاف‌های سیاسی داخلی، بلکه استقلال تصمیم‌گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی را نیز با چالش مواجه کند.
جلسه روز یکشنبه مجلس نشان داد که نزاع‌های جناحی در جمهوری اسلامی اکنون از سطح رقابت سیاسی فراتر رفته و به عرصه‌ای از جدال بر سر مرجعیت سیاسی و ایدئولوژیک تبدیل شده است. در حالی که منتقدان از «روس‌گرایی افراطی» در راس نهاد قانون‌گذاری سخن می‌گویند، قالیباف و همفکرانش آن را «ضرورت حفظ اتحاد راهبردی در برابر غرب» می‌دانند، اما آنچه بیش از همه آشکار شد، فقدان توازن در گفتار رسمی و حساسیت نهادهای قدرت در نقد سیاست‌های کرملین است؛ روندی که اگر ادامه یابد، فاصله میان حاکمیت و بدنه اجتماعی را عمیق‌تر خواهد کرد.
