نشست خبری معاون وزیر بهداشت دولت چهاردهم با موضوع سلامت روان جامعه، به‌جای گفتگویی تخصصی و پاسخگویی به پرسش‌های افکار عمومی، با تنش و توهین این مقام دولتی به خبرنگاران همراه شد.
در این نشست علیرضا رئیسی، معاون وزارت بهداشت، در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری رکنا مبنی بر اینکه «وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت روان تاکنون چه اقدامی برای بهبود وضعیت روان جامعه انجام داده است؟» جملاتی توهین‌آمیز بر زبان آورد که واکنش تند حاضران را برانگیخت.
رفتار پرخاشگرانه معاون وزیر بهداشت با اعتراض شدید اهالی رسانه روبه‌رو شد. خبرنگاران حاضر در جلسه این برخورد را نمونه‌ای از افزایش خشونت گفتاری در میان مقام‌ها و نشانه ضعف فرهنگی در نهادهای مسئول سلامت روان دانستند. آنان تاکید کردند که وزارت بهداشت به‌جای ارائه آمارهای کلی، باید برای مهار بحران روانی جامعه برنامه‌ای واقعی ارائه کند.
رئیسی در این نشست مدعی شد که طی دو سال اخیر تعداد مشاوران درمانی و مراکز سلامت روان جامعه‌محور موسوم به «سراج» افزایش یافته و این اقدام به کاهش نرخ اختلالات روانی و مرگ‌های خودخواسته کمک کرده است. با این حال، خبرنگاران و کارشناسان حاضر در جلسه اشاره کردند که این طرح‌ها تاثیر محسوسی در کاهش اضطراب، افسردگی و احساس ناامنی روانی مردم نداشته است.
آمار نگران‌کننده اختلالات روانی در ایران
در بخش دیگری از این نشست، رئیسی اذعان کرد که بر اساس آخرین پیمایش ملی، حدود ۲۵درصد جمعیت کشور دچار درجاتی از اختلالات روانی‌اند که اختلالات افسردگی و اضطرابی از شایع‌ترین آنهاست. به گفته او، از هر چهار ایرانی یک نفر به اختلال اضطراب یا افسردگی دچار است.
معاون وزیر بهداشت همچنین اعلام کرد که تعداد مراکز سلامت روان جامعه‌محور (سراج) در کشور به ۱۰۳ مرکز رسیده است. او درباره افزایش مصرف مشروبات الکلی در کشور نیز گفت: «بسیاری از افرادی که دچار مسمومیت با الکل می‌شوند، از ترس پیامدهای قانونی به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند؛ بنابراین آمار واقعی مصرف احتمالا بیش از گزارش‌های رسمی است.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در حالی‌که رئیسی سعی می‌کرد اقدامات وزارت بهداشت را مثبت جلوه دهد، کارشناسان مستقل تصویر متفاوتی ارائه کردند. علیرضا شریفی یزدی، روان‌شناس اجتماعی و عضو فرهنگستان علوم پزشکی، آمار رسمی وزارت بهداشت را نادرست دانست و گفت: «اختلالات روان در ایران به‌مراتب گسترده‌تر از رقم ۲۵ درصد است؛ برخی پژوهش‌ها حتی از نرخ ۵۰ تا ۶۰ درصدی سخن می‌گویند.» به گفته او، از سال ۱۴۰۱ به بعد، افزایش فشارهای اجتماعی، ناامنی اقتصادی و محدودیت‌های سیاسی زمینه‌ساز تشدید مشکلات روانی شده است.
کارشناسان علوم اجتماعی نیز اشاره می‌کنند که فقر، نابرابری، تورم و آینده نامعلوم و نامطمئن از عوامل اصلی اضطراب و افسردگی‌اند. همزمان، افزایش نرخ طلاق و آسیب‌های خانوادگی، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، نشانه فروپاشی آرام روابط اجتماعی است؛ پدیده‌ای که نهادهای رسمی، به‌رغم هشدارهای مکرر متخصصان، آن را نادیده می‌گیرند.
اقتصاد و بحران روانی جامعه
روند رشد اختلالات روانی در ایران ارتباط مستقیم با بحران‌های اقتصادی دارد. افزایش نرخ بیکاری، تورم فزاینده، کاهش قدرت خرید، و ناامنی شغلی از مهم‌ترین عوامل اقتصادی موثر بر سلامت روان مردم به شمار می‌روند. از سوی دیگر، تغییر سریع سبک زندگی، کاهش تعاملات خانوادگی، گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و نبود فرهنگ گفتگو درباره سلامت روان، همگی در افزایش اضطراب عمومی نقش دارند.
بر پایه داده‌های رسمی منتشرشده در اردیبهشت ماه سال جاری، نرخ افسردگی در ایران از میانگین جهانی فراتر رفته است. دبیر علمی سی‌ونهمین کنگره روان‌پزشکان ایران اعلام کرده است که از هر ۱۰۰هزار مرد ایرانی حدود سه‌هزار و ۹۴۷ نفر به افسردگی مبتلایند؛ در حالی که این رقم در میان زنان به پنج هزار و ۳۷ نفر می‌رسد. این آمارها نشان می‌دهد که میزان افسردگی در میان زنان ایرانی حتی از میانگین جهانی نیز بیشتر است و الگوی جهانی تفاوت جنسیتی در افسردگی در ایران صدق نمی‌کند.
با این حال، وزارت بهداشت هنوز برنامه مشخصی برای مقابله با این بحران ارائه نکرده است. کارشناسان معتقدند که نگاه تبلیغاتی به سلامت روان و تمرکز بر ساخت مراکز جدید، بدون توجه به آموزش، آگاهی‌بخشی و رفع ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی اضطراب، نتیجه پایدار نخواهد داشت.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران پیش‌تر در سال ۱۳۹۶ اعلام کرده بود که از هر چهار ایرانی یک نفر با نوعی اختلال روانی دست‌به‌گریبان است. اکنون با گذشت هشت سال و گسترش بحران‌های اجتماعی، این نسبت به‌میزان چشمگیری افزایش یافته است. برآوردها نشان می‌دهد که رقم ۲۵ درصدی اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، با واقعیت‌های میدانی جامعه همخوان نیست و احتمالا پایین‌تر از سطح واقعی است.
کارشناسان بر این باورند که تا وقتی سیاست‌گذاری‌های کلان کشور در راستای بهبود معیشت، ایجاد امنیت اجتماعی و بازسازی اعتماد عمومی نباشد، هیچ برنامه‌ای در حوزه سلامت روان نمی‌تواند اثرگذاری پایدار داشته باشد. جامعه‌ای که درگیر بی‌ثباتی اقتصادی، ناامیدی و فشارهای معیشتی است، ناگزیر در معرض فرسایش روانی قرار می‌گیرد؛ بحرانی که تداومش پیامدهای سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه خواهد داشت.
رشد چشمگیر مصرف داروهای اعصاب و روان
افزایش مراجعه مردم به داروخانه‌ها برای دریافت داروهای اعصاب و روان یکی از نشانه‌های وخامت سلامت روان جامعه ایران است. وحید فاضلی، داروساز و مسئول فنی داروخانه ۲۲ بهمن بیمارستان شهدای تجریش، شهریورماه ۱۴۰۲ اعلام کرده بود که میزان مراجعه برای تهیه داروهای روان‌درمانی طی دو سال گذشته به میزان بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. به گفته او، از هر پنج نسخه‌ای که در داروخانه تجویز می‌شود، دست‌کم یکی شامل داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضدافسردگی است.
این آمار در حالی منتشر شده که کارشناسان درمورد پیامدهای گسترش مصرف این داروها هشدار می‌دهند. آنان معتقدند افزایش تجویز داروهای اعصاب نتیجه مستقیم ناتوانی ساختارهای درمانی در شناسایی و کنترل عوامل ریشه‌ای اضطراب و افسردگی است. بسیاری از بیماران به‌جای برخورداری از مشاوره روان‌شناختی، صرفا با دارو درمان می‌شوند و این وضعیت به شکل‌گیری چرخه‌ای از وابستگی دارویی انجامیده است.
مجید صفاری‌نیا، رئیس انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران، سال گذشته در اوج تنش‌های منطقه‌ای و بحث درباره احتمال وقوع جنگ، هشدار داده بود که ترس از تحولات سیاسی و نظامی موجب رشد اضطراب عمومی در جامعه شده است. او گفته بود که افزایش فشارهای روانی ناشی از ناامنی‌های سیاسی و اقتصادی، زمینه‌ساز رشد افسردگی و احساس بی‌پناهی جمعی در میان مردم است. با توجه به رخدادهای اخیر و جتگ ۱۲روزه، می‌توان پیش‌بینی کرد که روند صعودی اختلالات روانی در آینده نیز ادامه یابد.
صفاری‌نیا در تحلیل خود مجموعه‌ای از نشانه‌های بحران روانی جامعه ایران را برشمرده است: طلاق، احساس تنهایی، غمگینی جمعی، خشونت اجتماعی، افزایش خودکشی، بی‌اعتنایی و اهمال‌کاری اجتماعی، تقلب، فریب، بی‌اعتمادی و گسترش روابط ناسالم. به باور او، این نشانه‌ها بازتاب مستقیم شرایطی‌اند که طی سال‌های اخیر زندگی روانی مردم را درهم فشرده است.
افزایش خشونت اجتماعی و اضطراب پس از بحران
تاثیر بحران‌های سیاسی و اقتصادی بر سلامت روان شهروندان را می‌توان در رشد آمار مراجعه به روان‌شناسان و مشاوران مشاهده کرد. حسین روزبهانی، عضو انجمن روان‌شناسی ایران، تیرماه امسال اعلام کرد که میزان مراجعه برای دریافت خدمات روان‌درمانی در ماه‌های پس از جنگ ۱۲روزه حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است. او تاکید کرد: «آنچه امروز شاهدش هستیم، اضطرابی فراگیر است که از شوک پس از بحران و فشارهای شدید محیطی ناشی می‌شود. این وضعیت دیگر اضطراب اجتماعی معمول نیست، بلکه به اختلالی نزدیک به پی‌تی‌اس‌دی (PTSD) یا اضطراب پس از سانحه شباهت دارد.»
به گفته کارشناسان، بخش زیادی از جامعه ایران درگیر اضطراب‌های جمعی و ناگهانی است که نه به عوامل فردی، بلکه به ساختارهای ناکارآمد اقتصادی و سیاسی بازمی‌گردد. این اضطراب خود را در رفتارهای اجتماعی خشونت‌آمیز، درگیری‌های خیابانی و پرخاشگری عمومی بروز می‌دهد.
رشد نزاع‌های خیابانی یکی از روشن‌ترین نشانه‌های بحران روانی است. بر اساس آمار رسمی سازمان پزشکی قانونی کشور، تنها در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳ بیش از ۳۲۳ هزار نفر به دلیل نزاع به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کرده‌اند. از این تعداد، بیش از ۱۱۰ هزار نفر زن و ۲۱۳ هزار نفر مرد بوده‌اند. در سال ۱۴۰۲ نیز آمار مراجعات ناشی از نزاع به ۵۹۹ هزار و ۳۲۱ نفر رسیده بود. این آمار تنها شامل افرادی است که آسیب جسمی دیده و شکایت رسمی ثبت کرده‌اند، و درگیری‌های کلامی و فیزیکی خفیف که هر روز در سطح شهرها رخ می‌دهد در این داده‌ها محاسبه نشده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که افزایش خشونت، نشانه فروپاشی تدریجی سلامت روان عمومی است. آنان تاکید می‌کنند تا زمانی که درمورد عوامل اصلی اضطراب و افسردگی ــ ازجمله فقر، ناامنی شغلی، بی‌اعتمادی عمومی و سرکوب اجتماعی ــ بازنگری نشود، گسترش مراکز مشاوره یا طرح‌های مقطعی مانند «سراج» نمی‌تواند بحران را مهار کند. همین مسئله در نشست خبری معاون وزیر بهداشت نیز محور اعتراض خبرنگاران بود؛ جایی که بسیاری از حاضران یادآور شدند دولت خود بخشی از ساختار تولیدکننده اضطراب در جامعه است.
در پایان، لازم است یادآوری شود اگر شما یا اطرافیانتان با احساس ناامیدی، اضطراب شدید یا افکار خودکشی مواجهید، موضوع را پنهان نکنید و فورا با مراکز اورژانس اجتماعی یا خطوط ویژه مشاوره در محل سکونت خود تماس بگیرید. کمک حرفه‌ای نخستین و موثرترین گام برای بازگشت به وضعیت سلامت روان است.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به خودکشی فکر می‌کنید، با شماره تلفن‌های اورژانس اجتماعی در ایران ۱۲۳، در افغانستان ۱۲۰ و در آمریکا و کانادا ۹۱۱ تماس بگیرید.
