با شروع پاییز بازار پوشاک دست دوم و استوک (در انبار مانده) در ایران رونق گرفته است. این تغییر در شرایطی رخ می‌دهد که بازار رسمی پوشاک همچنان راکد است. افزایش نرخ ارز و گرانی کالاها موجب شده است تا شمار زیادی از مشتریان توان خرید پوشاک نو را نداشته باشند و به‌جای آن به کالاهای استفاده‌شده یا در انبار مانده روی آورند.

در ماه‌های اخیر شمار فروشگاه‌های عرضه پوشاک استوک و همچنین فروشگاه‌های مجازی این کالاها افزایش یافته است. شکل‌گیری بازارچه‌ها و راسته‌های اختصاصی در شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که مصرف این کالاها از حالت پراکنده به یک جریان پررنگ در بازار پوشاک ایران بدل شده است.

ابوالقاسم شیرازی، سخنگوی اتحادیه پوشاک، در خرداد امسال تایید کرد که بخش مهمی از پوشاک وارداتی عملا دست دوم است. به گفته او، این لباس‌ها در کشورهایی مانند برزیل جمع‌آوری و توسط ماشین‌آلات خاص بسته‌بندی می‌شوند و به‌صورت عدل به ایران می‌رسند. با اینکه برخی از این لباس‌ها حداقل یک بار استفاده شده‌اند، اما در بازار داخلی اغلب با عنوان کالای نو عرضه می‌شوند.

گسترش مراکز توزیع و شکل‌گیری بازارهای موازی

تمایل مصرف‌کنندگان به خرید محصولات نشان‌های تجاری معروف و قیمت بالای لباس‌های نو در ایران، دو عامل اصلی گرایش به لباس‌های استفاده‌شده است. فروشگاه‌های موسوم به تاناکورا نخستین بار در میانه دهه هفتاد خورشیدی شناخته شدند، اما از نیمه دهه نود به بعد به‌طور قابل توجهی توسعه یافتند.

در حالی که پیش‌تر مغازه‌های محدودی در خیابان آذربایجان تهران به این کار مشغول بودند، اکنون بازارچه‌های بزرگ در شهرهایی مانند ارومیه و مهاباد به مراکز اصلی تامین پوشاک کارکرده بدل شده‌اند. به‌ویژه بازار بزرگ تاناکورای مهاباد علاوه بر تامین بخش بزرگی از نیاز فروشندگان شهرهای دیگر، به یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه بدل شده است.

بر اساس گزارش‌های غیررسمی، تعداد مراکز عرضه پوشاک دست دوم در تهران تا سه برابر افزایش یافته است. این رشد موجب شده بخش قابل توجهی از بازار قاچاق پوشاک کشور به کالاهای استوک و کارکرده اختصاص یابد. به این ترتیب، بازار پوشاک ایران در آستانه پاییز با ترکیبی پیچیده از رکود رسمی و رونق غیررسمی روبه‌روست- وضعیتی که پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن نیازمند بررسی دقیق‌تر است.

فروشگاه‌های آنلاین و رونق پوشاک کارکرده

در کنار فروشگاه‌هایی که لباس‌های دارای نشان‌های مشهور را با قیمتی به‌مراتب پایین‌تر از اصل عرضه می‌کنند، وب‌سایت‌های خرید و فروش کالای دست دوم نیز به بازاری پرطرفدار بدل شده‌اند. افزایش آگهی‌های مربوط به پوشاک در این سایت‌ها و استقبال کاربران موجب شده تا برخی کسب‌وکارها در حوزه پوشاک کارکرده فروشگاه‌های تخصصی راه‌اندازی کنند.

بررسی نمونه قیمت‌ها در این فروشگاه‌ها نشان می‌دهد، برخلاف تصور رایج، دامنه اختلاف قیمت محدود نیست و گاهی به چند میلیون تومان هم می‌رسد. برای نمونه، کت‌های زمستانی یا پالتوهای زنانه با ادعای تعلق به نشان‌های معتبر جهانی، در محدوده دو تا سه میلیون تومان عرضه می‌شوند، در حالی که قیمت همان کالا در فروشگاه‌های رسمی وارداتی گاه ده‌ها میلیون تومان است. حتی اقلامی با بهای یک تا پنج میلیون تومان همچنان حدود ۵۰ درصد ارزان‌تر از نمونه‌های اصلی به فروش می‌رسند.

مدگرایی و گسترش نشان‌پوشی

به باور فعالان این حوزه، افزایش گرایش جوانان به پیروی از پوشاک مد روز جهان و دارای نشان‌های معتبر، عامل مهمی در رونق بازار پوشاک دست دوم است. در عین حال، کالاهای تقلبی و تولید داخل با برچسب خارجی نیز سهم بزرگی از این بازار را دارند. همانند بازار رسمی پوشاک، این بخش نیز با پدیده عرضه کالاهای تقلبی و مشابه با اصل مواجه است.

فعالان بازار معتقدند کاهش تقاضا در بازارهای رسمی، در کنار محدودیت اقتصادی خانوارها، زمینه رشد این بازارها را فراهم کرده است.

مجید افتخاری، عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولید و صادرات پوشاک ایران، در همین زمینه می‌گوید: «تقاضا برای خرید پوشاک به دلیل شرایط اقتصادی کشور به‌شدت کاهش یافته و رکود در این بخش کاملا محسوس است.» او می‌افزاید که پوشاک قاچاق به دلیل ماهیت استوک، با سود بسیار بالا و در سطحی حدود سه برابر بهای تمام‌شده عرضه می‌شود و همین توانایی به توزیع‌کنندگان امکان می‌دهد بازار را در اختیار بگیرند و تولید داخلی را تحت فشار قرار دهند.

رکود رسمی و اقبال غیررسمی

مشاهدات میدانی از فروشگاه‌های عرضه پوشاک دست دوم نشان می‌دهد در دوره‌هایی مانند شب عید یا آغاز فصل پاییز، در حالی که فروشگاه‌های رسمی دچار رکودند، مراکز عرضه کالای دست دوم و قاچاق با استقبال نسبی مشتریان روبه‌رو می‌شوند. البته رشد قیمت ارز و گرانی این کالاها موجب کاهش بخشی از تقاضا در ماه‌های اخیر شده است.

دامنه این بازار تنها به فروشگاه‌ها محدود نمی‌شود. بخشی از فروشندگان با دستفروشی در معابر پرتردد شهرهای بزرگ مانند تهران، در مقایسه با شبکه توزیع رسمی پوشاک، امکان توزیع گسترده‌تری دارند. به این ترتیب، پوشاک دست دوم و استوک نه‌تنها به یکی از شاخه‌های مهم بازار غیررسمی بدل شده، که برای تولیدکنندگان داخلی و بازار رسمی نیز به چالشی جدی تبدیل شده است.

عامل گسترش بیماری‌های پوستی

افزایش گرایش به مصرف پوشاک دست دوم و گستردگی شیوه توزیع این کالاها، در کنار نبود امکان نظارت بر انبارها به دلیل قاچاق بودن آنها، نگرانی‌های بهداشتی و پزشکی را جدی‌تر کرده است. پزشکان و مسئولان وزارت بهداشت بارها هشدار داده‌اند که فروش بدون نظارت این نوع پوشاک ممکن است زمینه‌ساز شیوع بیماری‌های قارچی و عفونی شود.

به گفته کارشناسان، نگهداری طولانی‌مدت این کالاها در شرایط غیربهداشتی و توزیع انبوه آنها در سطح شهر، خطر انتقال بیماری‌های پوستی را افزایش می‌دهد. امیرهوشنگ احسانی، پزشک متخصص، پوشاک دست دوم را عامل انتقال دو دسته از بیماری‌های شایع پوستی عنوان کرده است: «گروه نخست عفونت‌های میکروبی و قارچی هستند که می‌توانند ماه‌ها در لباس‌ها باقی بمانند و با ایجاد خارش و آسیب پوستی به مشکلات عفونی خطرناک منجر شوند. گروه دوم نیز بیماری‌های ویروسی پوستی مانند زگیل، تبخال و ملوسکوم هستند که از این طریق به بدن افراد منتقل می‌شوند.»

این هشدارها باعث شده برخی خشکشویی‌ها خدمات ویژه‌ای با عنوان شست‌وشوی تخصصی و ضدعفونی لباس‌های دست دوم ارائه دهند. چنین خدماتی با اینکه پاسخی به دغدغه‌های بهداشتی به نظر می‌آید، در عمل نشان‌دهنده تلاش برای کسب سود بیشتر از رونق بازار کارکرده‌ها است.

کاهش سهم پوشاک در سبد خانوار

کارشناسان اقتصادی رواج پوشاک کارکرده در ایران را با کاهش سهم پوشاک از هزینه مصرفی خانوارها مرتبط می‌دانند. آمارها نشان می‌دهد سهم پوشاک و کفش در هزینه‌های خانوار از ۹.۳ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۱.۳ درصد در سال ۱۴۰۱ سقوط کرده است. این تغییر نشان‌دهنده افول جدی توان مالی مردم و کاهش خرید پوشاک نو است.

با توجه به رکود طولانی‌مدت بازار رسمی، کارشناسان بر این باورند که سهم فعلی به سطحی حدود ۱۰ درصد در قیاس با ابتدای دهه ۹۰ رسیده و نشانه فشار اقتصادی بر خانوارها است. در چنین شرایطی، پوشاک دست دوم و قاچاق، به دلیل قیمت پایین‌تر و دسترسی گسترده‌تر، جایگزین خرید رسمی شده‌اند.

شجاع‌الدین امامی رئوف، دبیر انجمن صنایع نساجی ایران، در گزارشی اعلام کرده است که قاچاق پوشاک، به‌رغم ممنوعیت‌های قانونی، سهمی معادل سه میلیارد دلار در بازار ایران دارد. این رقم گواه آن است که خریداران به دلیل شرایط اقتصادی به کالاهای خارجی، حتی دست دوم، سوق پیدا کرده‌اند.

یکی دیگر از دلایل افزایش خرید پوشاک کارکرده، برتری نسبی کیفیت و دوام کالاهای خارجی در مقایسه با محصولات داخلی است. بسیاری از خانوارها ترجیح می‌دهند به جای خرید مداوم پوشاک نو اما بی‌کیفیت، لباس‌هایی را بخرند که عمر طولانی‌تری دارند، حتی اگر دست دوم باشند.

این تغییر ذائقه، پیامدی آشکار از کاهش توان مالی خانوارها و بی‌اعتمادی به کیفیت تولیدات داخلی است. در کشوری که شهروندان آن همواره به خوش‌پوشی و توجه به ظاهر شهرت داشته‌اند، تنگناهای اقتصادی موجب شده است بازار مصرف پوشاک دست دوم وارداتی رونق بگیرد.

گسترش پوشاک کارکرده، بازاری موازی و خارج از کنترل ایجاد کرده است. در شرایطی که بازار تولیدکنندگان داخلی راکد است، بازار واردکنندگان کالای قاچاق و فروشندگان بازارچه‌های مرزی پررونق است. این کالاها بدون مجوزهای مشخص وارد کشور می‌شوند و اصالت نشان‌های تجاری آنها در بسیاری از موارد قابل اثبات نیست.

به این ترتیب، پوشاک دست دوم در ایران نه‌تنها به کالایی پرتقاضا بدل شده، که پیامدهایی اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی به همراه داشته است، پیامدهایی که هم سلامت مصرف‌کنندگان را تهدید می‌کند و هم تولیدکنندگان داخلی را از چرخه رقابت کنار می‌زند.