با شکست قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه در شورای امنیت برای تعویق تحریم‌های جهانی علیه جمهوری اسلامی و نهایی شدن مکانیسم ماشه، بازار ارز و مالی ایران روز شنبه پنجم مهرماه با افزایش دوباره نرخ‌ها آغاز به کار کرد. آغاز معاملات با ثبت نرخ ۱۱۲ هزار تومان برای هر دلار آمریکا، عبوری تاریخی از سطح ۱۱۰ هزار تومان بود؛ سطحی که تحلیلگران طی هفته گذشته احتمال رسیدن به آن را مطرح کرده بودند. در زمان نگارش این گزارش نرخ دلار حتی از مرز ۱۱۲ هزار تومان نیز فراتر رفته است.
شب گذشته، همزمان با اعلام رد قطعنامه چین و روسیه، نرخ رمزارز تتر در معاملات شبانه ایران از مرز ۱۱۴ هزار تومان عبور کرد. فاصله سه تا چهار هزار تومانی میان قیمت دلار آزاد و تتر نشان‌دهنده شدت بی‌ثباتی و تاثیر مستقیم فضای سیاسی بر معاملات ارزی است. کارشناسان معتقدند دولت ناچار خواهد شد با استفاده از ابزار مداخله‌ای بانک مرکزی و تزریق ارز، مانع افزایش بی‌محابای قیمت دلار در روزهای نخست اجرای دوباره تحریم‌ها شود؛ اقدامی که احتمالا هفته پیش رو را به روزهایی پرنوسان برای بازار ارز تبدیل خواهد کرد. تلاش بانک مرکزی برای کاهش نرخ دلار به محدوده ۱۱۰ هزار تومان پس از دو ساعت از شروع معاملات، نشانه همین مداخله تلقی می‌شود.
ارزپاشی و مداخله بانک مرکزی
روز جمعه، پیش از رای‌گیری در شورای امنیت و در حالی که امیدها برای تعویق تحریم‌ها کمرنگ شده بود، برخی فعالان اقتصادی گفتند که بانک مرکزی قصد دارد در دو هفته آینده حجم قابل توجهی ارز به بازار تزریق کند؛ سیاستی که عملا اصلی‌ترین ابزار این نهاد در مهار افزایش نرخ‌ها بوده است.
علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی، اعلام کرد بانک مرکزی از شنبه عرضه دلار پتروشیمی‌ها را در تالار دوم مرکز مبادله آغاز خواهد کرد. او گفت در مجموع حدود ۵۰۰ میلیون دلار ارز طی دو هفته آینده به بازار وارد می‌شود. همزمان مدیر روابط عمومی بانک مرکزی نیز از فعال شدن معاملات اسکناس دلار و یورو در تالار اسکناس مرکز مبادله خبر داد و هدف از این اقدام را تامین فوری ارز خرد تجاری و تسریع ترخیص کالاهای اساسی عنوان کرد.
تامین ارز برای ثبت سفارش‌های کمتر از ۵۰ هزار دلار یکی دیگر از برنامه‌های بانک مرکزی در این مقطع است. هرچند این سیاست شاید در کوتاه‌مدت از رشد شتابان نرخ ارز جلوگیری کند، اما با توجه به محدودیت منابع ارزی، تحلیلگران آن را در دوره‌های طولانی اتکاناپذیر می‌دانند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فشار تحریم‌ها و مدیریت رسانه‌ای
در سطح سیاسی نیز مقام‌های ارشد کوشیده‌اند اثر تحریم‌های جدید را کم‌اهمیت جلوه دهند. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، اظهار داشت که تحریم‌های بازگشته فراتر از محدودیت‌های فعلی آمریکا نیست. این موضع‌گیری نشان می‌دهد حکومت می‌کوشد افزایش فشار بر بازار ارز را نه ناشی از واقعیت‌های اقتصادی، که حاصل هیجان و شایعات معرفی و با کنترل جریان اطلاع‌رسانی فضای عمومی را مدیریت کند.
در همین راستا روز شنبه خبرگزاری میزان به نقل از دادستان تهران گزارش داد قوه قضائیه با رسانه‌هایی که به گفته او با انتشار اخبار گرانی موجب اخلال در «امنیت روانی جامعه» شوند برخورد خواهد کرد. دادستان تهران تاکید کرده است که در شرایط فعلی کشور، رسانه‌ها باید در انتشار اخبار دقت کافی داشته باشند و اجازه ندهند بازتاب فعالیت آنها به عامل بی‌ثباتی روانی در جامعه تبدیل شود.
دو فرضیه اصلی در بازار ارز
در شرایط پیش رو فعالان بازار ارز دو سناریوی اصلی را برای دوره‌های میان‌مدت و بلندمدت پیش روی خود می‌بینند. در سناریوی نخست، بخش زیادی از نوسانات شش ماه گذشته ناشی از فضای تعلیق سیاسی و امیدواری به توافق احتمالی ایران و غرب دانسته می‌شود. با کنار رفتن این فضای انتظاری، بازار ناگزیر خواهد بود خود را با واقعیت‌های اقتصادی وفق دهد. در این چارچوب، میزان تاثیرگذاری تحریم‌ها به‌ویژه در حوزه صادرات نفت نقش تعیین‌کننده دارد.
در حالی که دولت آمریکا همزمان از ترکیه و هند خواسته است که خرید نفت از روسیه را متوقف کنند، این احتمال وجود دارد که واشینگتن برای جبران کسری عرضه جهانی، فشار بر کشورها برای قطع خرید نفت از ایران را موقتا کاهش دهد تا نفت ایران جایگزین نفت روسیه شود. چنین فرضی اگر عملی شود، درآمدهای نفتی ایران تا پایان سال میلادی جاری در سطحی که از کاهش شدید منابع ارزی جلوگیری کند حفظ می‌شود. در این الگو، هرچند با توجه به الزام دولت به اجرای سیاست‌های ریاضتی، شیب افزایشی نرخ ارز ادامه خواهد داشت، اما احتمالا جهش‌های ناگهانی وجود ندارد و تثبیت دلار در محدوده ۱۱۰ تا ۱۲۰ هزار تومان تا پایان سال ۲۰۲۵ محتمل‌ترین پیش‌بینی خواهد بود.
در سناریوی دوم که در حال حاضر دست بالاتر را در تحلیل‌های بازار دارد، ایالات متحده و کشورهای اروپایی برای نشان دادن کارایی تحریم‌ها، سختگیری بیشتری بر مبادلات مالی و نفتی ایران اعمال خواهند کرد. در چنین شرایطی فضای هیجانی بازار تشدید می‌شود و نوسان‌های پنج تا ده هزار تومانی در بازه‌های چندروزه به یکی از ویژگی‌های بازار بدل خواهد شد. در این الگو، حتی امکان عبور نرخ دلار از مرز ۱۲۰ هزار تومان در کوتاه‌مدت وجود دارد و پیش‌بینی دلار ۱۵۰ هزار تومانی برای پایان سال ۱۴۰۴ یکی از محتمل‌ترین سناریوها مطرح است.
پیامدهای اجتماعی و تورمی
برای بسیاری از شهروندان، آنچه اکنون ملموس است عبور دلار از سطح تاریخی ۱۱۰ هزار تومان است. انتظارات تورمی ایجادشده در بازارهای خرد سبب شده تمایل به تبدیل سرمایه به ارز و طلا افزایش یابد؛ امری که می‌تواند سطح تقاضا را فراتر از توان تامین بانک مرکزی ببرد.
بررسی تغییرات قیمت در یک هفته گذشته نشان می‌دهد حرکت دلار از ۱۰۳ هزار تومان در روزهای پایانی شهریور به ۱۰۹ تا ۱۱۲ هزار تومان کنونی، نشانه بی‌اعتمادی جامعه و فعالان اقتصادی به آینده است. این وضعیت تنها به دلار محدود نمانده و یورو نیز با عبور از مرز ۱۳۰ هزار تومان برای چند ساعت در روز شنبه، رکوردی تازه ثبت کرده است. تحلیلگران معتقدند با ادامه شرایط فعلی امکان رسیدن یورو به سطح ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار تومان حتی پیش از پایان سال جاری دور از انتظار نیست.
درهم امارات نیز برای نخستین بار به سطح ۳۰ هزار تومان رسید و پوند انگلستان از مرز ۱۴۵ هزار تومان عبور کرد. چنین تغییراتی در نهایت به معنای کاهش بیشتر ارزش ریال در برابر ارزهای معتبر جهانی است؛ مسئله‌ای که پیامدهای آن در زندگی روزمره ایرانیان و بنگاه‌های اقتصادی به‌سرعت آشکار می‌شود.
با این حال، تجربه سقوط مقطعی نرخ‌ها تنها چند ساعت پس از آغاز معاملات شنبه و بازگشت دوباره به مسیر افزایشی نشان می‌دهد بازار همچنان در شرایط شکننده‌ای قرار دارد. به همین دلیل فعالان بازار پیش‌بینی می‌کنند در روزهای پیش رو هرگونه نوسان ناگهانی قیمت امکان‌پذیر خواهد بود.
طلا دست‌نیافتنی‌تر شد
بازار طلا و سکه همزمان با جهش نرخ ارز در نخستین ساعات آغاز معاملات روز شنبه رکورد تازه‌ای ثبت کرد. هر گرم طلای ۱۸ عیار از مرز ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان گذشت و حرکت به سمت محدوده ۱۱ تا ۱۲ میلیون تومان را آغاز کرد. سکه امامی نیز با رسیدن به ۱۱۲ میلیون تومان رکورد تاریخی تازه‌ای به جا گذاشت. اکنون نگاه‌ها به روزهای آینده دوخته شده است؛ وقتی که با رسمی شدن بازگشت تحریم‌ها و واکنش احتمالی حاکمیت، دورنمای بازارهای مالی به‌ویژه ارز و طلا دقیق‌تر و مشخص‌تر خواهد شد.
در همین حال، بورس تهران برخلاف انتظار اولیه، با رشد شاخص‌ها آغاز به کار کرد. تحلیلگران دلیل این وضعیت را پایان دوره تعلیق و چشم‌انتظاری سرمایه‌گذاران، و آغاز فعالیت بازار سرمایه در شرایط جدید تحریم‌ها می‌دانند. با این حال، تجربه سه ماه گذشته نشان داده است که سبزپوشی مقطعی شاخص‌ها نمی‌تواند نشانه پایداری بازار باشد. تشکیل صف‌های طولانی خرید ممکن است به خروج سرمایه‌های حقیقی و بازگشت روزهای متوالی سرخ‌پوشی در تابلو معاملات منجر شود.
اقتصاد ایران، که به گفته مسئولان دولت چهاردهم با کمبود منابع پولی و انرژی دست‌به‌گریبان است، اکنون در آستانه دور تازه‌ای از فشارهای خارجی قرار دارد. شرایط امروز تفاوتی اساسی با میانه دهه هشتاد دارد؛ در آن زمان ذخایر ارزی کشور قابل‌توجه بود و سطح اعتماد عمومی به حاکمیت بالاتر به نظر می‌رسید. اکنون اما نه پشتوانه ارزی مطمئنی وجود دارد و نه جامعه تاب‌آوری گذشته را دارد. همین وضعیت احتمال بروز تنش‌های اجتماعی و اعتراضات معیشتی را افزایش خواهد داد و زنگ خطری برای دولتی به شمار می‌آید که با وعده رفع تحریم‌ها و بهبود شرایط اقتصادی بر سر کار آمده است.
