دیابت نوع۲ که پیش‌تر در میان افراد میانسال و سالمند شایع بود، امروز با سرعتی چشمگیر در میان جوانان و نوجوانان ایرانی در حال گسترش است. وزارت بهداشت اعلام کرده است سن ابتلا به این بیماری به ۱۸ سال رسیده است.

دیابت نوع۲ در نتیجه مقاومت بدن به انسولین و اختلال در تولید این هورمون رخ می‌دهد و زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌های دیگر است. پزشکان هشدار می‌دهند پیامدهای این بیماری بر قلب، کلیه، چشم و حتی سلامت روان تاثیرگذار است.

معاون مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در آذرماه ۱۴۰۳ اعلام کرد که بیش از ۷.۵ میلیون نفر در ایران به دیابت مبتلا هستند، آمار ابتلا در افراد زیر ۳۰ سال نیز در حال افزایش است.

هشتمین پیمایش «استپس» در سال ۱۴۰۰، برآورد کرده بود که حدود ۱۴ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال ایران به دیابت مبتلا هستند و ۱۳ درصد نیز در مرحله پیش‌دیابت قرار دارند. سهم زنان کمی بیشتر از مردان گزارش شده است و استان‌های مرکزی و جنوبی مانند تهران، اصفهان و خوزستان بالاترین نرخ ابتلا را دارند، در مقابل، در استان‌های شمالی، به دلیل الگوی غذایی متفاوت، این بیماری شیوع کمتری دارد.

گزارش‌های بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که ایران در میان کشورهای خاورمیانه رتبه سوم ابتلا را دارد و طی سه دهه اخیر، موارد ابتلا دو برابر شده است. این روند، بار سنگینی بر نظام درمانی و اقتصادی کشور تحمیل کرده و نیازمند سیاست‌گذاری فوری است.

عوارض طولانی‌مدت دیابت نوع۲ تنها به افزایش قند خون محدود نمی‌شود. بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته مغزی، نارسایی کلیه، مشکلات بینایی مانند رتینوپاتی دیابتی و حتی خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها از پیامدهای آن است. درپی این بیماری، احتمال ابتلا به سرطان پستان در زنان و احتمال بروز سرطان پروستات در مردان افزایش می‌یابد، و مشکلات لثه و دندان نیز در میان این بیماران شایع‌تر است.

براساس گزارش‌های «اطلس دیابت» فدراسیون جهانی دیابت (IDF)، بیش از ۹۰ درصد بیماران مبتلا به دیابت در جهان مبتلا به دیابت نوع۲ هستند. این آمار نشان می‌دهد بار اصلی این بیماری نه‌فقط بر دوش بیماران، که بر نظام سلامت و اقتصاد کشورها قرار دارد.

خطر زخم‌های دیابتی؛ چالشی جدی برای نظام سلامت ایران

دیابت نوع۲ مجموعه‌ای از عوارض سنگین و پرهزینه را برای بیماران به همراه دارد. یکی از آنها بروز زخم‌های دیابتی است که در موارد شدید ممکن است به قطع انگشتان یا حتی قسمتی از پا منجر شود.

مدیر کلینیک دیابت، زخم و ترمیم بافت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران در اردیبهشت ۱۴۰۳ اعلام کرد، بین ۱۵ تا ۳۴ درصد مبتلایان به دیابت در طول دوره بیماری دچار زخم‌های مزمن می‌شوند. او افزود حدود ۱۵ درصد بیماران به زخم پا دچار می‌شوند و از میان آنان نزدیک به ۱۵ درصد ناچار به قطع عضو می‌شوند. این آمار نشان می‌دهد عوارض دیابت، فراتر از افزایش قند خون، کیفیت زندگی و توانایی حرکتی بیماران را مستقیما تحت تاثیر قرار می‌دهد.

از سوی دیگر، داده‌های مربوط به مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در ایران تصویر نگران‌کننده‌ای ارائه می‌دهد. رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که ۸۳ درصد بیماری‌ها و مرگ در کشور ناشی از بیماری‌های غیرواگیر، به‌ویژه فشار خون و دیابت است. برآوردها حاکی از آن است که حدود نیمی از مبتلایان به دیابت از بیماری خود آگاه نیستند. این موضوع همراه با گزارش سالانه ۳۰ هزار مرگ ناشی از دیابت، ضرورت توجه به برنامه‌های ملی غربالگری را پررنگ‌تر می‌کند.

به‌رغم اهمیت شناسایی زودهنگام، غربالگری فراگیر به دلیل محدودیت تجهیزات، کمبود نیروی انسانی و هزینه‌های بالای آزمایش در ایران با چالش جدی روبه‌رو است. بسیاری از خانواده‌ها تنها زمانی متوجه ابتلا به این بیماری می‌شوند که علائم یا عوارض بیماری بروز کرده است؛ شرایطی که درمان را پیچیده‌تر می‌کند و هزینه‌هایش نیز بیشتر است.

روند صعودی ابتلا در سال‌های اخیر

بر پایه آمار وزارت بهداشت، نرخ شیوع دیابت از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ از ۱۰.۸۵ درصد به ۱۴.۱۵ درصد افزایش یافته است؛ رشدی بیش از ۳۰ درصد در کمتر از یک دهه. در سال‌های همه‌گیری کرونا، به دلیل کم‌تحرکی ناشی از قرنطینه و تغییر در الگوی غذایی، روند ابتلا سرعت بیشتری گرفت. یکی از پژوهش‌های مرکز تحقیقات دیابت نشان می‌دهد سالانه یک درصد به جمعیت مبتلایان به دیابت و ۴ درصد به پیش‌دیابتی‌ها افزوده می‌شود.

در کنار عوامل ژنتیکی و شیوه زندگی، شرایط اقتصادی نیز نقش قابل توجهی دارد. تورم و کاهش قدرت خرید بسیاری از خانواده‌ها را به مصرف غذاهای پرکالری و ارزان‌تر وادار کرده است. این الگو به افزایش چاقی و در پی آن رشد نرخ دیابت دامن زده است؛ روندی که اگر کنترل نشود نظام سلامت را با بحرانی گسترده‌تر روبه‌رو خواهد کرد.

از کمبود دارو تا ابزار آزمایش روزانه قند خون

یکی از اصلی‌ترین مشکلات بیماران مبتلا به دیابت در ایران، کمبود دارو و ابزارهای ضروری برای کنترل قند خون است. تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های ارزی موجب شده است دسترسی به انسولین، متفورمین و نوارهای آزمایش قند خون با اختلال جدی روبه‌رو شود.

یکی از بیماران مبتلا به دیابت در گفتگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی توضیح داد: «جدای از هزینه‌های تامین دارو، مشکل بزرگ امروز گرانی بیش از اندازه نوارهای تست قند خون است. برخی نمونه‌های داخلی نیز کارایی لازم را ندارند و بیماران مجبورند به سراغ انواع خارجی بروند.» به گفته او، کنترل مستمر سطح قند خون برای بیماران ضروری است، اما قیمت یک بسته ۵۰ عددی نوار آزمایش به بیش از ۵۰۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش قیمت بسیاری از بیماران را ناچار کرده دفعات آزمایش روزانه‌شان را کاهش دهند؛ موضوعی که به‌طور مستقیم می‌تواند بر سلامت آنها تاثیر بگذارد.

مشکل کمبود دارو تنها به نوار آزمایش قند محدود نمی‌شود. در سال‌های اخیر بیماران مبتلا به دیابت بارها با کمبود انسولین قلمی مواجه بوده‌اند. توزیع جیره‌بندی و کمتر از نیاز روزانه این دارو، بسیاری از بیماران را وادار کرده دوز مصرفی دارو را تغییر دهند؛ اقدامی که برای سلامت آنها مخاطره‌آمیز است. به‌رغم هشدارهای جامعه پزشکی، به نظر می‌رسد دولت همچنان در تامین پایدار انسولین قلمی و برخی داروهای ضروری ناتوان است.

دیابت بیماری است که عوارضی جدی مانند مشکلات عروقی، نارسایی کلیه و مشکلات بینایی را به همراه دارد. در ایران هر روز شمار مبتلایان جدید بیشتر می‌شود و بر تعداد بیمارانی که با عوارض جانبی این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند افزوده می‌شود. همین روند سبب شده دیابت «قاتل خاموش» نامیده شود، قاتلی که سرعت گسترش آن در ایران فراتر از میانگین‌های جهانی است و کشور را به یکی از کانون‌های اصلی دیابت در منطقه تبدیل کرده است.