هم‌زمان با آغاز ترم پاییزی دانشگاه‌ها در افغانستان، وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان به دانشگاه‌های دولتی و خصوصی اعلام کرد بر اساس تصمیم کمیته‌ای متشکل از روحانیون عضو طالبان، مقام‌های وزارت تحصیلات عالی، استادان دانشکده شرعیات و ثقافت اسلامی، تدریس ۶۷۹ کتاب درسی و کمک‌درسی ممنوع است و ارجاع یا استفاده از این کتاب‌ها در دانشگاه‌ها مجاز نیست.
بر اساس این ابلاغ که روز چهارشنبه پنجم شهریور (۲۷ اوت) طی نامه‌ای با امضای ضیاءالرحمان الاریوبی، معاون وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان، برای دانشگاه‌های خصوصی و دولتی افغانستان فرستاده شد، آمده است که کتاب‌های آموزشی و کمک‌درسی دانشگاه‌ها «از لحاظ عقیدتی، فکری، فرهنگی، مذهبی و محتوای علمی» بررسی شدهاند و ۶۷۹ عنوان کتاب که در دانشگاه‌های سراسر افغانستان تدریس و مطالعه می‌شدند، به‌عنوان کتاب‌های مخالف شریعت اسلامی تشخیص داده شدند و استفاده از آن‌ها ممنوع است.
معاون وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان فهرست ۵۰صفحه‌ای این کتاب‌ها را هم برای مسئولان دانشگاه‌ها فرستاده و تاکید کرده است که به‌جای آن‌ها، از کتاب‌هایی استفاده شود که «با دین اسلام در تضاد نباشند».
یک منبع مطلع در وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان، یک نسخه از این سند را با ایندیپندنت فارسی به اشتراک گذاشت و گفت دستور صادرشده از روز پنجشنبه ششم شهریور، اجرایی شده است.
فهرست ۱۸ مضمونی که تدریس آن در دانشگاه‌های افغانستان منع شد-ایندیپندنت فارسی
روز سه‌شنبه هم معاون وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان، در نامه‌ای جداگانه به دانشگاه‌های افغانستان، اسامی ۱۸ واحد درسی در دانشگاه‌ها را که «در تضاد با شریعت اسلامی»اند و نباید تدریس شوند، اعلام کرد. به ضمیمه این نامه، فهرستی حاوی ۲۰۱ واحد درسی دیگر هم وجود دارد که در نامه آمده است این درس‌ها نیز «مشکلات نسبی» دارند و تحت بررسی‌اند.
برخی مضامینی که از برنامه درسی دانشگاه‌های افغانستان حذف شدهاند، عبارت‌اند از حقوق اساسی افغانستان، جنبش‌ها و جریان‌های سیاسی اسلامی، حکومتداری خوب، نظام‌های انتخاباتی، نظام سیاسی افغانستان، جنسیت و توسعه، حقوق بشر و دموکراسی، تحلیل قانون اساسی افغانستان، جهانی شدن و توسعه، تاریخ ادیان، جامعه‌شناسی زنان، آزار و اذیت جنسی، نقش زنان در ارتباطات عامه و چند مضمون دیگر مرتبط با فلسفه و زنان.
این سرفصل‌ها در برنامه درسی دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی دانشگاه‌های خصوصی و دولتی افغانستان طی یک تا پنج واحد درسی تدریس می‌شدند و گذراندن آنان برای دانشجویان الزامی بود. با این حال وزارت تحصیلات عالی طالبان تدریس این دروس را «خلاف راهبرد امارت اسلامی و در تضاد با شریعت اسلامی» خوانده و تاکید کرده است که از ترم پاییزی امسال از برنامه درسی حذف شوند.
برخی منابع مطلع در کابل به ایندیپندنت فارسی گفتند که صدور دستور منع استفاده از ۶۷۹ عنوان کتاب درسی و کمک‌درسی در دانشگاه‌های افغانستان باعث تعطیلی همه رشته‌های تحصیلی می‌شود، چون تهیه کتاب جایگزین این کتاب‌ها زمان‌بر است و در حال حاضر برای بسیاری از آن‌ها جایگزینی وجود ندارد.
نامه معاون وزیر تحصیلات عالی رژیم طالبان به دانشگاه‌ها که در آن فهرست ۶۷۹ عنوان کتاب ممنوعه در ۵۰ صفحه درج شده است- ایندیپندنت فارسی
مسئول یکی از دانشگاه‌های خصوصی در کابل، به شرط محفوظ ماندن نامش، به ایندیپندنت فارسی گفت که این تصمیم وزارت تحصیلات عالی طالبان نظام آموزش عالی افغانستان را نابود و نهادهای آموزشی را فلج می‌کند. این فرد که بیش از ۱۰ سال در تدریس و مدیریت نهاد آموزشی سابقه دارد، افزود: «برای ۶۷۹ عنوان کتاب که بیشترشان منابع اصلی تدریس‌اند جایگزینی جز اینکه خود طالبان کتاب جدید بنویسند و منتشر کنند، وجود ندارد.»
به طور نمونه در دانشکده حقوق دانشگاه کابل، تدریس کتاب‌های مانند «نگاهی موشکافانه به پدیده جهانی شدن»، اثر جان آرت شولت، «توسعه پایدار بین‌الملل»، اثر شمس‌السادات زاهدی، «حقوق بشر تطبیقی»، اثر عبدالرحمان سلیم، «ترمینولوژی سیاسی و روابط بین‌الملل»، اثر زکیه عادلی، «مبانی حقوق»، اثر نصرالله ستانکزی و ده‌ها عنوان کتاب دیگر از نویسندگان غربی و کشورهای اسلامی ممنوع شده است.
در دانشکده تعلیم و تربیت هم تدریس ده‌ها مضمون و کتاب درسی از جمله «مبانی جامعه‌شناسی»، اثر بروس کوئن، «زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی»، اثر لوئیس کوزر،«جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان»، اثر عبدالقیوم سجادی، «تاریخ فلسفه غرب»، اثر عبدالرحمان عالم و ده‌ها عنوان دیگر منع شده است.
در دانشکده روزنامه‌نگاری، کتاب‌هایی که محتوای سیاسی و دینی ندارند، هم در فهرست ممنوعه‌ها قرار گرفته‌اند. بیشتر این کتاب‌ها اثر نویسندگان غربی‌اند و برخی از آنان را هم نویسندگان افغان و ایرانی نوشته‌اند. به طور نمونه، کتاب «نظریه‌های روابط عمومی»، اثر کارل بوتان و وینسنت هزلتون، «ارتباطات سازمانی»، اثر کاترین میلر و «نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر»، اثر جورج ریترز از جمله کتاب‌های ممنوعه‌اند. پنج عنوان کتاب دیگر در مورد روزنامه‌نگاری آنلاین، روزنامه‌نگاری با موبایل و روزنامه‌نگاری تحقیقی نیز ممنوع شدهاند.
یکی از صفحات فهرست ۶۷۹ عنوان کتاب ممنوعه در دانشگاه‌های افغانستان-ایندیپندنت فارسی
فهرست کتاب‌های درسی ممنوع‌شده در دانشگاه‌های افغانستان همه دانشکده‌ها و رشته‌ها، از جمله الهیات و پزشکی را نیز در برمی‌گیرد و موضوع آن‌ها حقوق بشر، سیاست، فرهنگ، زنان، رسانه‌ها، امنیت، حقوق بین‌الملل، روابط بین‌الملل، اندیشه سیاسی غرب، تاریخ کشورهای مختلف از جمله تاریخ افغانستان، اندیشه‌های اسلامی، احزاب و سازمان‌ها، هنرهای تجسمی، سینما، روانشناسی، علوم اجتماعی، حقوق جزای بین‌الملل، مبانی دیپلماسی، سیاست و حکومت در اروپا، تاریخ آمریکا، تاریخ اندیشه‌های سیاسی غرب، فلسفه اسلامی، ژورنالیسم و انواع روزنامه‌نگاری و ده‌ها مضمون دانشگاهی دیگر است. بررسی این کتاب‌ها ادامه دارد و تصمیم نهایی درباره آن‌ها به‌زودی به دانشگاه‌ها ابلاغ خواهد شد.
در فهرست ۶۷۹ عنوان کتاب و مضامین ممنوع‌شده در دانشگاه‌های افغانستان، کتاب‌هایی با محتوای مرتبط با حقوق زنان، تاریخ و اندیشه غرب، تاریخ کشورهای غرب و محتوای مرتبط با حقوق بشر بیشتر از دیگر کتاب‌ها به چشم می‌خورد. مضامینی مانند تاریخ معاصر اروپا و تاریخ آمریکا و آثار گل‌غنی بابکرخیل که در دانشکده علوم اجتماعی تدریس می‌شدند، هم منع شدهاند.
پیش از این وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، صدها عنوان کتاب را از کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های شهرهای بزرگ افغانستان از جمله کابل و هرات جمع‌آوری و اعلام کرد که چاپ، فروش، خرید و خواندن این کتاب‌ها ممنوع است. محتوای بیشتر کتاب‌هایی که وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان ممنوع اعلام کرده، مرتبط با زنان، حقوق بشر، دموکراسی، ادیان، تاریخ، فلسفه و هنر است.
طالبان از زمان بازگشت به قدرت، صدها استاد دانشگاه را به‌ویژه از دانشکده‌های حقوق، علوم سیاسی، اقتصاد، روانشناسی، هنرهای زیبا، روزنامه‌نگاری و دیگر رشته‌ها به دلیل مخالفت با دیدگاه‌ها و ایدئولوژی این گروه، اخراج کردند. ماموران وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان نیز هفته‌ای یک روز برای استادان دانشگاه از جمله استادان دانشکده پزشکی، دو ساعت درس شریعت برگزار و در مورد اهمیت گذاشتن ریش و تبلیغ عقاید اسلامی در جریان تدریس صحبت می‌کنند.
مسئولان منصوب طالبان برای دانشگاه‌های دولتی نیز ساعات تدریس واحدهای شرعی را در همه دانشکده‌ها افزایش داده‌اند و به دستور رهبر طالبان، ده‌ها مدرس دین در دانشگاه‌های دولتی استخدام شدهاند تا برای کارمندان، استادان و دانشجویان کلاس‌های شریعت و دین برگزار کنند.
کمیته بررسی کتاب؛ تیغ سانسور بر صنعت چاپ و نشر کتاب در افغانستان
از زمان بازگشت طالبان به قدرت، کمیته‌ای متشکل از ۱۴ نفر در چارچوب وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان فعالیت می‌کنند که موظف‌اند محتوای کتاب‌ها را بررسی و بر چاپخانه‌ها و فعالیت ناشران نظارت کنند.
نشست کمیته بررسی کتاب در وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان-MoICAfghanstan/X
این کمیته هر دو هفته یک‌بار در وزارت اطلاعات و فرهنگ نشست برگزار می‌کند و علاوه بر بررسی درخواست و کتاب‌هایی که قرار است چاپ شوند، کتاب‌های واردشده به افغانستان از دیگر کشورها را نیز بررسی می‌کند. این کمیته اعلام کرده است در صورتی که محتوای کتاب‌ها بر خلاف سه اصل «ارزش‌های اسلامی، فرهنگ افغانی و راهبرد امارت اسلامی» باشند، اجازه چاپ و انتشار نخواهد یافت.
در آخرین نشست این کمیته که سوم شهریور برگزار شد، ۳۵۴ عنوان کتاب بررسی و اعلام شد در مورد آن‌ها تصمیم گرفته خواهد شد.
سانسور و ممنوع کردن کتاب در افغانستان نه‌تنها نظام آموزشی و دانشگاهی را به سمت طالبانی شدن برده، بلکه صنعت چاپ و نشر را نیز با رکود مواجه کرده است.
