گزارش‌ها از شیراز نشان می‌دهد که گورستان تاریخی «دارالسلام»، یکی از کهن‌ترین گورستان‌های ایران، بار دیگر قربانی تخریب، حملات سازمان‌یافته، بی‌توجهی و تعرض آشکار شده است.
سیاوش آریا، کنشگر میراث باستانی در استان فارس، روز یکشنبه دوم شهریور هشدار داد که ساخت‌وساز غیرمجاز در حریم این گورستان و سوزاندن سنگ‌قبرهای ارزشمند آن، تهدیدی جدی برای این اثر تاریخی به شمار می‌آید. این گورستان که دیرینگی آن به بیش از هزار سال می‌رسد و در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است، محل دفن بسیاری از بزرگان ادب، عرفان و هنر ایران است. با این حال، به گفته فعالان محلی، نه‌تنها هیچ اقدام موثری برای حفاظت از آن انجام نشده، که در سال‌های اخیر مداخلات ویرانگر، از طرح‌های شهرداری گرفته تا ساخت‌وسازهای جدید، آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر بر پیکره آن وارد کرده است.
آریا در روایت خود از وضعیت این گورستان می‌گوید: «بسیاری از سنگ‌قبرهای تاریخی و هنری شکسته یا تخریب شده‌اند و به جای آنکه نهادهای متولی همچون اوقاف یا سازمان میراث فرهنگی برای پاکسازی اقدام کنند، افراد ناشناس با سوزاندن گیاهان خودرو عملا بخش‌هایی از سنگ‌ها را به آتش کشیده‌اند. هنوز هم خاکستر این آتش‌سوزی‌ها در محوطه باقی مانده و نشانه‌ای از بی‌توجهی و فقدان مسئولیت‌پذیری نهادهای رسمی است.»
از سوی دیگر، یادگاری‌نویسی با رنگ، انباشت زباله و پسماند، و رهاشدگی کامل گورستان، تصویری تلخ از وضعیتی به نمایش می‌گذارد که یکی از اسناد مهم تاریخ اجتماعی ایران را به نابودی نزدیک کرده است.
تجربه تلخ یکسان‌سازی
این نخستین بار نیست که گورستان تاریخی دارالسلام با تهدید مواجه می‌شود. سال‌ها پیش، شهرداری شیراز طرحی را با عنوان «یکسان‌سازی» یا همسان‌سازی سنگ‌قبرها آغاز کرد که با مخالفت شدید کارشناسان و فعالان میراث باستانی روبه‌رو شد. هرچند فشار رسانه‌ای باعث توقف بخشی از این پروژه شد، اما حدود نیمی از گورستان در این روند تخریب شد و هویت تاریخی و تنوع سنگ‌قبرها از میان رفت- اقدامی که به گفته کارشناسان، نقض آشکار قانون میراث فرهنگی بود.
اکنون، نگرانی تازه مربوط به ساخت سازه‌ای است در حریم گورستان، اقدامی که هم به لحاظ قانونی ممنوع است، و هم چشم‌انداز فرهنگی این میراث ملی را خدشه‌دار می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از این ساخت‌وسازها بدون طرح مصوب و بدون مجوز وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ایران انجام شده است. اگرچه گفته می‌شود برخی پروژه‌ها متوقف شده، اما شواهد حاکی از ادامه دخالت‌های عمرانی در بخش‌های دیگر گورستان است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
گورستان دارالسلام یکی از سه گورستان کهن دوران اسلامی در ایران است. در این مکان چهره‌های برجسته‌ای مانند لطفعلی‌خان شیرازی، نقاش دوره قاجار، میرزا محمدعلی منشی، شاعر و خطاط نستعلیق، مشیرالملک، وزیر خوش‌نام دوره قاجار، بهاالدین خوارزمی، عارف قرن هشتم، و شیخ ابوعبدالله بابویی، اندیشمند برجسته قرن چهارم، آرمیده‌اند. قدیمی‌ترین سنگ یافت‌شده در این مجموعه نیز به سال ۳۴۶ هجری قمری (۳۳۶ شمسی) بازمی‌گردد.
سنگ‌قبرهای این گورستان نه فقط از نظر تاریخی، که از نظر هنری، خوشنویسی کوفی و نستعلیق، و کنده‌کاری‌های ظریف ارزش بی‌مانندی دارند. پژوهشگران حوزه تاریخ اجتماعی، هنر و ادیان بر این باورند که دارالسلام سندی زنده از تاریخ هزارساله شیراز و منبعی مهم برای تحقیقات دانشگاهی و توسعه گردشگری ادبی و فرهنگی است.
میراثی در تضاد با ایدئولوژی حاکم
با این حال، فعالان میراث باستانی در ایران بر این باورند که تخریب‌ها و بی‌توجهی‌های مکرر به این گورستان را نمی‌توان تنها ناشی از سوءمدیریت دانست. آنان تاکید دارند که سیاست‌های جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته، به‌طور عامدانه یا غیرعامدانه، همواره در تضاد با حفظ میراث ملی ایران بوده است. نظامی که هویت خود را بر پایه ایدئولوژی دینی و شیعی تعریف کرده، بسیاری از آثار تاریخی پیشااسلامی یا حتی بخشی از میراث فرهنگی دوران اسلامی را بیگانه با خود می‌بیند و در بهترین حالت به آن بی‌اعتنا است.
از تخریب و بی‌توجهی به تخت‌جمشید، چغازنبیل، بیستون یا ارگ بم گرفته، تا نابودی تدریجی شهر سوخته، بیشاپور، تخت سلیمان، گنبد سلطانیه و اکنون گورستان دارالسلام، همه نشان می‌دهند که میراث فرهنگی ایران قربانی بی‌اعتنایی و گاه سیاستی نانوشته برای محو تاریخ مستقل و هویت ملی شده است. در واقع، هر آنچه یادآور تاریخ و هویت ایرانی خارج از چارچوب ایدئولوژی رسمی باشد، یا در اولویت نیست یا به شکل مستقیم و غیرمستقیم به حاشیه رانده می‌شود.
گورستان دارالسلام، همچون بسیاری دیگر از محوطه‌های تاریخی ایران، در برابر انتخابی سرنوشت‌ساز قرار دارد؛ یا با اقدام فوری و برنامه‌ریزی‌شده نهادهای مسئول و همکاری جامعه مدنی حفظ می‌شود، یا در مسیر نابودی کامل پیش خواهد رفت. ثبت ملی این اثر به‌تنهایی نتوانسته است مانع تعرض و تخریب شود. کارشناسان تاکید دارند که تنها راه نجات، اختصاص بودجه کافی، حفاظت مداوم، و پایان دادن به ساخت‌وسازهای غیرقانونی در عرصه و حریم این گورستان است.
