با نزدیک شدن به زمان تشکیل دولت جدید عراق که حاصل انتخابات یازدهم نوامبر گذشته است، همه نگاه‌ها در این کشور به ورود مارک ساوایا، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در امور عراق، دوخته شده که قرار است تا چند روز دیگر وارد بغداد شود. انتظار می‌رود مارک ساوایا در شکل‌دهی به ساختار کابینه جدید عراق مطابق با نگاه واشنگتن نقش موثری ایفا کند و شاید حتی تصمیم‌گیرنده نهایی در توزیع مناصب باشد؛ آن هم به دور از نفوذ گروه‌های شبه‌نظامی همسو با رژیم جمهوری اسلامی.

ساوایا، چهره مناقشه‌برانگیزی که ترامپ او را به‌عنوان فرستاده خود به عراق فرستاده است، نه پیشینه دیپلماتیک دارد و نه در شمار سیاستمداران باتجربه قرار می‌گیرد. تنها امتیاز شناخته‌شده‌ او مشارکت مالی در کارزار انتخاباتی ترامپ است؛ امری که احتمالا رئیس‌جمهوری آمریکا خواسته است با این انتصاب، آن را جبران کند. همین نکته محور اصلی شگفتی و پرسش‌ درباره چرایی این گزینش است.

در میان هیاهوی پرسش‌ها درباره چگونگی تشکیل دولت آینده عراق، وضعیت سیاسی این کشور کاملا آشفته به‌نظر می‌رسد. در این میان، تلاش‌های آمریکا و پیام‌هایی که ساوایا با خود به بغداد می‌آورد، بر کاستن از نفوذ احزابی متمرکز است که با حمایت از گروه‌های مسلح، بر روند تصمیم‌گیری سیاسی و ترکیب دولت اثر می‌گذارند. اکنون پرسش اساسی این است که ساوایا و دولت آمریکا چه موضعی اتخاذ خواهند کرد، آن‌ هم در حالی که بیش از ۸۰ نماینده نزدیک به گروه‌های مسلح وابسته به جمهوری اسلامی وارد پارلمان شده‌اند؛ رخدادی که  کاملا خلاف پیش‌بینی‌ها از آب درآمد، چون تصور می‌شد فشارهای آمریکا باعث کم‌ شدن نفوذ رژیم جمهوری اسلامی در ساختار سیاسی عراق شود.

کنار گذاشتن احزاب و جریان‌های سیاسی دارای گروه‌های مسلح از ساختار دولت آینده عراق ساده نخواهد بود. به‌ویژه اینکه گروه‌های یادشده امروز به سطحی از مشروعیت سیاسی، نفوذ، منابع مالی و قدرت رسیده‌اند که سخن گفتن از حذف آن‌ها عملا دشوار است. این گروه‌ها که تنها به‌ دلیل یک خطای عمدی یا سهوی دولت‌‌ در گنجاندن نام حزب‌الله لبنان و گروه حوثی‌ در فهرست سازمان‌های تروریستی، بی‌درنگ واکنش نشان دادند و آن را خطایی فاحش و عبور دولت از خط قرمزها تعبیر کردند، در قبال خواسته‌های آمریکا چه خواهند کرد؟ وقتی ساوایا وارد بغداد شود و تاکید کند که آمریکا فقط دولتی را به رسمیت می‌شناسد که گروه‌های مسلح در آن هیچ‌ نقش و نفوذی نداشته نباشد، عراق با چه وضعیتی مواجه خواهد شد؟

اظهارات ساوایا مبنی بر اینکه «تغییرات بزرگی در عراق در راه است و از این پس همه به جای حرف، شاهد عمل خواهند بود»، نشانه‌ای آشکار از آمادگی واشنگتن برای برداشتن گام‌های مشخص در قبال واقعیت سیاسی عراق است. همین موضع برخی گروه‌های مسلح را از آینده سیاسی‌شان نگران کرد و آن‌ها را به اتخاذ اقدام‌های پیشدستانه واداشت؛ چنانکه سازمان بدر خواستار احضار فوری سفیر آمریکا شد و ادعا کرد که ساوایا از چارچوب‌های دیپلماتیک پا را فراتر گذاشته است، در حالی که آمریکا اساسا هیچ سفیری در عراق ندارد.

آنچه واشنگتن از بغداد می‌خواهد، تشکیل دولتی «عاری از نفوذ گروه‌های مسلح» است؛ دولتی که در آن نقش این گروه‌ها به‌طور کامل از ساختار حکومتی حذف شود. در غیر این صورت، عراق با موجی از فشارهای سیاسی و اقتصادی روبرو خواهد شد. مهم‌تر از همه پیامد راهبردی این مطالبه است که اجرای این شرط عملا دست اسرائیل را برای حمله به مواضع این گروه‌ها یا حتی مراکز حیاتی و اقتصادی در عراق باز می‌گذارد؛ مراکزی که آمریکا در سال‌های گذشته همواره از آن‌ها در برابر هرگونه حمله محافظت کرده بود.

خلاصه آنکه واشنگتن به‌ دنبال شکل‌ دادن به خاورمیانه‌ای جدید است؛ خاورمیانه‌ای که در آن عراق به جایگاه واقعی خود بازگردد و از زیر بار سنگین نفوذ جمهوری اسلامی رهایی یابد. همین مسئله باعث نگرانی همسایه شرقی عراق شده است. از همین رو، نمی‌توان انتظار داشت که جمهوری اسلامی به این راحتی از نفوذ گسترده خود در عراق دست بکشد.

بنابراین با ورود ساوایا به عراق، فضای سیاسی آشفته‌تر می‌شود و این موضوع می‌تواند روند شکل‌گیری دولت بعدی را عملا با چالش روبرو کند.

چشم‌انداز عراق پس از انتخابات نشان می‌دهد این کشور به دلیل پیامد‌های سال‌ها بی‌ثباتی، فساد ساختاری و وابستگی سیاسی، گزینه‌های بسیار محدودی پیش رو دارد. در چنین شرایطی، هرگونه تعلل در تصمیم‌گیری می‌تواند مسیر را برای وقوع طوفانی فراگیر هموار کند؛ طوفانی که قادر است آنچه را از تعادل سیاسی و اجتماعی عراق باقی‌مانده است، نیز در هم بشکند.

برگرفته از ایلاف