در روزهای اخیر، خبرگزاری‌های وابسته به حکومت، ازجمله خبرگزاری فارس، از انتصاب قریب‌الوقوع علی لاریجانی به مقام دبیری شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خبر داده‌اند. به نوشته این خبرگزاری، تغییرات ساختاری در این نهاد امنیتی در حال نهایی شدن است و قرار است شورایی تازه با عنوان «شورای عالی دفاع» نیز در کنار شورای عالی امنیت ملی شکل گیرد.
خبر بازگشت لاریجانی به یکی از مهم‌ترین نهادهای امنیتی کشور، واکنش‌های گوناگونی در فضای سیاسی ایران برانگیخته است. برخی چهره‌های نزدیک به دولت مسعود پزشکیان، ازجمله جریان‌های موسوم به اعتدال‌گرا و اصلاح‌طلب، با استقبال از این انتصاب، آن را نشانه بازگشت حاکمیت به عقلانیت و مقدمه اصلاحات ساختاری در سیاست‌های کلان ارزیابی کرده‌اند.
غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، از فعالان سیاسی نزدیک به لاریجانی، در گفتگویی رسانه‌ای این گمانه را تایید کرد و گفت: «چیزی که من شنیده‌ام صحت دارد و امیدوارم در آن تسریع شود.»
با این حال، بررسی سوابق سیاسی و اجرایی علی لاریجانی، به‌ویژه در دوره تصدی همین سمت در سال‌های پیش، و در دوره ریاست بر مجلس شورای اسلامی، مدیریت سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشان می‌دهد که عملکرد او همواره در راستای تقویت ساختارهای سرکوب، تحدید آزادی‌های مدنی و تشدید فضای امنیتی بوده است.
نمونه‌ای از مواضع جنجال‌برانگیز علی لاریجانی، سخنرانی او در اردیبهشت ۱۳۸۲ در دانشگاه صنعتی شریف است. در آن سخنرانی لاریجانی با نگاهی تحقیرآمیز به تاریخ و فرهنگ ایران پیش از اسلام، مدعی شد: «ایرانیان پیش از ورود اسلام ملتی بی‌سواد بودند که بی‌سوادی خود را دوست داشتند.» او همچنین تاکید کرد که نباید اجازه داد «روحیه آمریکاستیزی» در کشور تضعیف شود؛ اظهاراتی که با روایت‌سازی فعلی جمهوری اسلامی، مبنی بر چرخش به سوی عقلانیت و ملی‌گرایی، تضاد جدی دارد.
لاریجانی در بخش دیگری از این سخنرانی، با نفی کامل استقلال فرهنگی ایران باستان، تصریح کرد که «تمدن ایرانی بدون پیوستگی به اسلام هیچ محتوایی نداشته است» و در ادامه، فرهنگ ایران پیش از اسلام را به «رقص، آواز و خنیاگری» تقلیل داد. به‌گفته او، ایرانیانِ سده‌های پیش از اسلام تنها در حوزه‌هایی نظیر فنون نظامی، اسلحه‌سازی و ساخت ابزارهای تجملی مهارت داشتند و از نظر علمی، فلسفی و حکمی در سطحی «کاملا عقب‌افتاده» قرار داشتند. او تاکید کرد که آنچه امروز معماری، شعر و هنر ایرانی شناخته می‌شود، تنها پس از ورود اسلام به ایران معنا یافته است.
این سخنان که حاوی تحقیر تاریخ، زبان و فرهنگ ایران پیش از اسلام است، در تعارض کامل با تلاش تبلیغاتی اخیر حکومت برای بهره‌برداری از نمادهای هویتی و تمدنی چون شاپور ساسانی و دوران هخامنشی قرار دارد. در حالی‌که رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی پس از جنگ اخیر با اسرائیل، بر موجی از شعارهای ملی‌گرایانه و بازنمایی تاریخ ایران پیش از اسلام سوار شده‌اند، مواضع لاریجانی یادآور شکاف بنیادین میان روایت اضطراری نظام از ترس فروپاشی با باورهای ایدئولوژیک و واقعی چهره‌های کلیدی آن در نفی هویت تاریخی و ملی ایران است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علی لاریجانی با سابقه عضویت در سپاه پاسداران و رشد در ساختارهای عقیدتی جمهوری اسلامی، همواره چهره‌ای امنیتی و حامی محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی به شمار می‌رود. تولد او در شهر نجف نیز به نمادی از گرایش فرهنگی و فکری او بدل شده که همواره در تضاد با ارزش‌های ملی‌گرایانه ارزیابی می‌شود. بر همین اساس، تحلیلگران این انتصاب را نه بازگشت به عقلانیت، که بازتولید ساختار امنیتی‌ای می‌دانند که سال‌هاست عامل سرکوب در ایران بوده است.
از سانسور فرهنگی تا بحران صلاحیت سیاسی؛ بازخوانی کارنامه لاریجانی
مروری بر مواضع و عملکرد علی لاریجانی در مسئولیت‌های کلان حکومتی، به‌ویژه در حوزه فرهنگ و امنیت، نشان می‌دهد که تصویر «چهره‌ای عقل‌گرا و ملی‌گرا»، که حامیان امروز او تبلیغ می‌کنند، با عملکرد واقعی او فاصله‌ای چشمگیر دارد.
در دهه ۷۰، انتصاب او به مقام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دوم اکبر هاشمی رفسنجانی، و بلافاصله پس از استعفای محمد خاتمی، با این وعده صورت گرفت که سیاست‌های فرهنگی بازنگرانه متوقف و مسیر جدیدی در راستای محدودتر شدن آزادی‌های فرهنگی در پیش گرفته شود. دوره کوتاه وزارت او، آغازگر موج تازه سانسور، لغو مجوز کتاب‌ها و نشریات، و برخورد با روشنفکران بود؛ روندی که در دولت بعد با انتصاب مصطفی میرسلیم تشدید شد.
در ادامه، لاریجانی با قرار گرفتن در راس سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی، رویکرد امنیتی‌اش را در حوزه فرهنگ تثبیت کرد. یکی از نقاط عطف این دوره، تولید و پخش مستند «کنفرانس برلین» بود که برای تخریب و پرونده‌سازی علیه فعالان فرهنگی جناح مقابل شرکت‌کننده در آن برنامه تهیه شد.
همچنین، در دوران مدیریت او، انتشار اعترافات اجباری فعالان مدنی از صدا و سیما، و ساخت برنامه «هویت» فضای هراسی بی‌سابقه در میان اهالی فرهنگ، منتقدان و دگراندیشان به وجود آورد؛ اقدامی که بعدها در ساختار سرکوب رسانه‌ای جمهوری اسلامی به الگو بدل شد.
ریاست لاریجانی بر مجلس شورای اسلامی نیز با حواشی بسیاری همراه بود. او متهم است که در جریان‌های مختلف سیاسی، به‌ویژه در تقابل با دولت، از موقعیتش برای پررنگ‌کردن اختلافات درون حکومتی و تضعیف نهاد قانون‌گذاری استفاده کرده است. انتقادات گسترده از عملکرد برادران لاریجانی در دستگاه قضایی نیز در همین دوران به اوج رسید.
از سوی دیگر، سوابق امنیتی علی لاریجانی، به‌ویژه در دوره نخست دبیرکلی شورای عالی امنیت ملی، با پرونده‌های هسته‌ای ایران گره خورده است. تصمیمات این دوره ازجمله توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، زمینه‌ساز آغاز تحریم‌های بین‌المللی و انزوای ایران در سطح جهانی شد.
هرچند شورای نگهبان در دو انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری (۱۴۰۰ و ۱۴۰۳) علی لاریجانی را رد صلاحیت کرد، خود او مدعی است که اگر صلاحیتش تایید می‌شد می‌توانست در این رقابت پیروز شود.
اما نگاهی به کارنامه انتخاباتی او، به‌ویژه در انتخابات ۱۳۸۴ که تنها موفق به کسب حدود ۵ درصد آرا شد، تردیدهای جدی درباره میزان مقبولیت اجتماعی و جایگاه مردمی او ایجاد می‌کند.
تحلیلگران سیاسی نیز با تاکید بر همین نکته معتقدند حتی با حضور لاریجانی در رقابت، او بختی برای پیروزی نداشت، چرا که در افکار عمومی چهره‌ای وابسته به ساختار سرکوبگر قدرت، فاقد شفافیت و بی‌اعتنا به مطالبات جامعه شناخته شده است.
قدرت‌یابی دوباره خاندان لاریجانی؛ بازگشت یک مافیای خانوادگی
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که انتصاب علی لاریجانی به مقام دبیری شورای عالی امنیت ملی در پی دارد، نگاه جامعه و نخبگان سیاسی به خاندان لاریجانی است؛ خانواده‌ای که در افکار عمومی نماد تمرکز قدرت خانوادگی، فساد ساختاری و نفوذ در ارکان تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی تلقی می‌شوند.
علی لاریجانی در حالی در آستانه بازگشت به راس یکی از نهادهای کلیدی نظام قرار دارد که همزمان، برادرش صادق آملی لاریجانی، رئیس پیشین قوه قضائیه، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده دارد.
آملی لاریجانی به‌رغم سابقه‌ای پرحاشیه در دستگاه قضایی، همواره در فهرست گزینه‌های بالقوه جانشینی رهبر جمهوری اسلامی قرار داشته است، هرچند راه نیافتن او به مجلس خبرگان رهبری در انتخابات اخیر، به‌روشنی نشان‌دهنده تنزل موقعیت و اعتبار سیاسی اوست.
دیگر برادر خانواده، محمدجواد لاریجانی، با سابقه ریاست ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، طی ماه‌های گذشته با اظهارات تند و تهدیدآمیز علیه کشورهای غربی، ازجمله وعده ترور دونالد ترامپ و حمله به اروپا، به‌شدت مورد انتقاد محافل سیاسی و حتی برخی نهادهای داخلی قرار گرفته است. مشخص نیست با آغاز به‌کار علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی او چه رویکردی اتخاذ خواهد کرد.
فاضل لاریجانی، دیگر عضو این خانواده نیز با افشای فیلم دیدار پرحاشیه‌اش با سعید مرتضوی در صحن مجلس به چهره رسوای رسانه‌ها بدل شد. در این ویدیو، فاضل لاریجانی به تلاش برای لابی‌گری و دریافت رانت به نفع بابک زنجانی متهم شده است.
ناظران سیاسی با اشاره به موقعیت جدید علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی، بر این باورند که این نهاد در شرایط بحرانی کنونی، به‌ویژه پس از جنگ اخیر و افزایش فشارهای بین‌المللی، در سیاست‌گذاری و امنیت داخلی و خارجی، عملا نقشی فراتر از دولت ایفا خواهد کرد. موضوعی که، با در نظر گرفتن سوابق برادران لاریجانی، احتمالا نشانه سطح جدیدی از تلاش برای سرکوب برنامه‌ریزی‌شده و کنترل افکار عمومی و تلاش برای عبور نظام از پیچ حساس فعلی است.
