شرکت توزیع برق ایران جدول تازه برنامه خاموشی‌ها در استان‌های مختلف کشور را منتشر کرده است. این اقدام نشان‌دهنده بازگشت دوباره قطع برف پس از جنگ دوازده‌روزه میان جمهوری اسلامی و اسرائیل است.

این جدول در حالی منتشر می‌شود که در ۱۲ روزی که حمله‌ها در جریان بود هیچ خاموشی برنامه‌ریزی‌شده‌ای در کشور رخ نداد. حالا وزارت نیرو، برای جبران کمبود ظرفیت در شبکه سراسری، بار دیگر به الگوی قطعی برق نوبتی و منطقه‌ای بازگشته است.

آنچه اهمیت این تصمیم را بیشتر می‌کند، اظهارات اخیر معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر است. محمد الله‌داد، در توضیحی درباره تاثیر جنگ بر وضعیت شبکه برق کشور، اعلام کرد که با قطع اینترنت در طول این دوره، بار مصرفی شبکه سراسری برق به میزان چشمگیری کاهش یافته است.

بر پایه اظهارات او، طی روزهای جنگ، دست‌کم ۲۴۰۰ مگاوات از بار مصرفی شبکه کم شده است. این کاهش عمدتا ناشی از توقف فعالیت بیش از ۹۰۰ هزار دستگاه استخراج رمزارز (ماینر) در سراسر کشور بوده که به دلیل وابستگی به اینترنت به‌ناچار از فعالیت دست کشیده‌اند.

الله‌داد تاکید کرده که این کاهش ۲۴۰۰ مگاواتی معادل حدود ۱۵ درصد از کمبود برق کشور است؛ رقمی که سهم قابل‌توجهی از فشار بر زیرساخت‌های انرژی را به فعالیت رمزارزها نسبت می‌دهد.

سایه ماینرهای پنهان بر شبکه برق

در عین حال، گزارش‌های داخلی حاکی از آن است که برخی از فعالان استخراج رمزارز، حتی در دوره قطعی اینترنت نیز با اتصال به شبکه‌های ماهواره‌ای مانند استارلینک، فعالیتشان را ادامه داده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که مقابله با استخراج غیرمجاز رمزارزها با چالش‌های جدی روبه‌رو است.

افزون بر فعالیت دستگاه‌های غیرقانونی استخراج در خانه‌ها، کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی غیرفعال، مزارع استخراجی وابسته به نهادهای حکومتی نیز همچنان بدون وقفه فعال‌اند. این در حالی است که دولت بارها بر مبارزه با این پدیده تاکید کرده، اما به نظر می‌رسد در کشف و جمع‌آوری این تجهیزات ناتوان است.

مقایسه آماری میان مصرف برق هنگام قطعی اینترنت و پس از برقراری دوباره آن، امکان شناسایی مناطقی را فراهم می‌کند که بار مصرفی‌شان به دلیل فعالیت دستگاه‌های استخراج رمزارز بالا است. این داده‌ها می‌تواند نقشه‌ای از تمرکز جغرافیایی ماینرها ارائه دهد.

افزون بر این، یکی دیگر از نشانه‌های پررنگ شدن نقش ایران در بازار جهانی استخراج رمزارز کاهش ناگهانی بیش از ۵ درصدی نرخ استخراج بیت‌کوین در سطح جهانی طی دوره قطعی اخیر اینترنت در ایران است. این کاهش، از دید برخی تحلیلگران نشانه سهم قابل‌توجه ایران در تولید جهانی بیت‌کوین است.

با این حال، فعالان این حوزه درمورد چنین برداشت‌هایی هشدار می‌دهند. به گفته امید علوی، کارشناس حوزه شبکه رمزارز، این تغییرات تقریبی است و لزوما به معنای تغییر واقعی در تعداد دستگاه‌های فعال نیست. او اشاره می‌کند که نوسانات ممکن است به دلیل ماهیت احتمالی فرایند تولید بلاک و عوامل آماری رخ دهد، نه به دلیل تغییر فیزیکی در قدرت پردازش شبکه.

ماینرها، ابهام در آمار و سایه نهادهای نظامی

امید علوی بر این باور است که حتی اگر سهم ایران از استخراج جهانی بیت‌کوین را ۵ درصد در نظر بگیریم ــ که به‌گفته او دست‌کم ۴ درصد بیشتر از رقم واقعی است ــ باز هم نمی‌توان دلیل کمبود ظرفیت شبکه برق را صرفا به فعالیت ماینرها نسبت داد.

به گفته علوی، سهم ۵ درصدی ایران در شبکه بیت‌کوین به‌معنای مصرفی در حدود ۵۰۰ مگاوات است، در حالی‌که کمبود فعلی شبکه برق ایران حدود ۲۰ هزار مگاوات برآورد می‌شود. این اختلاف، به‌ویژه در مقایسه با کاهش چشمگیر ۲۴۰۰ مگاواتی مصرف برق در دوره قطعی اینترنت، پرسش‌های فراوانی را درباره منابع واقعی مصرف در کشور مطرح می‌کند.

برخی تحلیلگران معتقدند که این کاهش مصرف ممکن است بیش از آنکه ناشی از توقف فعالیت ماینرها باشد به تغییرات رفتاری جامعه در دوران جنگ مربوط باشد، ازجمله تخلیه برخی مناطق، مهاجرت موقت خانوارها به نواحی امن‌تر و کاهش مصرف در بخش خانگی. با این حال، نبود شفافیت در اطلاع‌رسانی رسمی درباره میزان واقعی تولید، مصرف و هدررفت برق در شبکه توزیع، راه را برای گمانه‌زنی و تردید باز گذاشته است.

در چنین شرایطی، بار دیگر نقش فعالیت‌های استخراج رمزارز در بحران خاموشی‌ها به محل مناقشه تبدیل شده است، به‌ویژه آنکه وزارت نیرو در بهمن ۱۴۰۳ اعلام کرده بود که سهم ماینرها از مصرف برق به بیش از ۲۰ درصد رسیده است؛ عددی که اگر صحت داشته باشد، بیانگر فعالیت شبکه‌ایِ فراگیر دستگاه‌های استخراج رمزارز در سراسر کشور خواهد بود.

این ادعا همچنین گمانه‌هایی را تقویت می‌کند مبنی بر اینکه دولت، به‌دلیل وابستگی بخش زیادی از این فعالیت‌ها به نهادهای نظامی و امنیتی مانند سپاه پاسداران، توان توقف یا کنترل آنها را ندارد. افشاگری‌ها درباره فعالیت ماینرها در مکان‌هایی چون گاوداری‌ها، کارخانه‌ها، مساجد و حتی مدارس، نشان می‌دهد مالکان این تجهیزات، با اطمینان از مصونیت از برخورد قانونی، شبکه‌ای گسترده در کشور ایجاد کرده‌اند.

عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، در ابتدای سال جاری ضمن تایید افزایش فعالیت ماینرهای غیرمجاز، اعلام کرده بود که این دستگاه‌ها به‌صورت پنهانی در حال گسترش‌اند. او حتی مدعی شد که پس از ارائه گزارشی به مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، در زمینه برخورد با این فعالیت‌ها، پیامک‌های تهدید دریافت کرده است؛ ادعایی که اگر صحت داشته باشد عمق نفوذ و قدرت شبکه پنهان ماینرها را آشکار می‌کند.

به‌رغم تمامی این شواهد، هنوز موضوع جرم‌انگاری فعالیت ماینرها در ایران به‌طور رسمی و مشخص تعیین تکلیف نشده است. همین خلا قانونی یکی از بزرگ‌ترین موانع برای مقابله با استخراج غیرمجاز و پرمصرف رمزارز در کشور محسوب می‌شود.

خاموشی‌های گسترده در آستانه گرما؛ سود ماینرها، زیان مردم

محمد الله‌داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر، پیش‌تر اعلام کرده بود که فعالیت استخراج رمزارز در ایران از سال ۱۳۹۸ آغاز شده است. به‌گفته او، در ابتدای این روند، افراد بدون واهمه دستگاه‌های ماینرشان را در واحدهای صنعتی نصب می‌کردند، اما پس از برخورد اولیه نهادهای مسئول، متخلفان این تجهیزات را در میان ۴۲ میلیون مشترک خانگی، تجاری و کشاورزی پنهان کردند. به دلیل ابعاد کوچک این دستگاه‌ها پنهان‌سازی آنها در فضاهای مختلف بسیار ساده و کم‌هزینه است.

با این حال، الله‌داد اذعان کرده است که همچنان بیش از ۵۰ درصد دستگاه‌های استخراج‌کننده فعال در مناطق صنعتی نصب شده‌اند، مناطقی که برای تولید کالا و تامین مایحتاج عمومی برق یارانه‌ای دریافت می‌کنند. او به‌صراحت می‌گوید: «برخی از فعالان صنعتی از برق یارانه‌ای به جای تولید، برای استخراج رمزارز استفاده می‌کنند. به‌طور مثال، در چاه‌های کشاورزی، کنار تاسیسات آبزی‌پروری، استخرهای پرورش ماهی و مراکز صنعتی دیگر، اقدام به نصب ماینر کرده‌اند.»

این اظهارات همزمان با بازگشت خاموشی‌های زمان‌بندی‌شده در نقاط مختلف کشور مطرح می‌شود، خاموشی‌هایی که در شرایط اوج مصرف برق و گرمای بی‌سابقه پیامدهای جدی و نگران‌کننده‌ای به دنبال دارد. سازمان هواشناسی هشدار داده است که در روزهای آتی دمای هوای تهران از ۴۰ درجه سانتی‌گراد فراتر خواهد رفت. این در حالی است که هم‌اکنون نیز دمای بسیاری از مناطق کشور نزدیک به ۵۰ درجه است. قطع برق در چنین شرایطی، به‌ویژه با توجه به وابستگی پمپ‌های آب خانگی به شبکه سراسری برق، بحران‌های زیستی خطرناکی برای شهروندان ایجاد خواهد کرد.

در چنین شرایطی، نبود دستگاه‌های سرمایشی، قطع آب منازل و گرمای طاقت‌فرسا، ساعاتی سخت را برای میلیون‌ها نفر رقم خواهد زد، ساعاتی که نتیجه مستقیم سوءمدیریت، نبود نظارت موثر، و بهره‌کشی سازمان‌یافته از منابع عمومی به نفع اقلیت نورچشمی‌ها است.

به باور بسیاری از کارشناسان، تداوم این وضعیت نشان‌دهنده ناتوانی یا بی‌میلی نهادهای مسئول در برخورد با سودجویان حوزه استخراج رمزارز است. شبکه گسترده و غیرشفافی که بدون مجوز و با تکیه بر پوشش نهادهای شبه‌حاکمیتی از برق یارانه‌ای بهره می‌برد، ساختاری پنهان و بانفوذ دارد که سود آن تنها به جیب گروهی محدود می‌رود.

در حالی‌که میلیون‌ها ایرانی در تابستان داغ، زیر فشار قطعی برق و آب رنج می‌برند، هیچ نهادی توان مقابله با این شبکه گسترده را ندارد؛ وضعیتی که نه‌تنها به‌معنای بی‌عدالتی آشکار است، که حاکی از اولویت منافع سیاسی و امنیتی بر حقوق اساسی و نیازهای حیاتی شهروندان است.