گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که در یک سال گذشته تنها هفت میلیون و ۷۸۸ هزار خانوار ایرانی حداقل یک‌ بار سفر رفته‌اند؛ رقمی که بیانگر آن است که نزدیک به ۷۰ درصد جمعیت کشور یعنی بیش از دوسوم مردم ایران اصلا به مسافرت نرفته‌اند.

با توجه به جمعیت بیش از ۲۵ میلیون خانوار در ایران، این آمار به‌روشنی از افت شدید تقاضای گردشگری داخلی حکایت دارد. بر اساس گزارش روزنامه شرق، این داده‌ها هشدار می‌دهند که اگر سیاست‌گذاری موثری برای کاهش هزینه‌های سفر، ایجاد مشوق‌های گردشگری و حمایت از گردشگران داخلی تدوین نشود، روند فعلی می‌تواند در سال‌های آینده به فراموشی تدریجی فرهنگ سفر و کاهش سرمایه اجتماعی ناشی از گردشگری منجر شود.

از سوی دیگر، رکود در سفرهای داخلی تنها پیامدهای فرهنگی و اجتماعی ندارد، بلکه بر صنعت گردشگری، مشاغل وابسته به سفر و اقتصاد مناطق کمتر توسعه‌یافته نیز تاثیر مستقیم گذاشته است. بسیاری از مشاغل خرد و فصلی که به رونق گردشگری وابسته‌اند، در سال‌های اخیر با رکود مواجه شده یا به‌کلی از میان رفته‌اند.

با وجود شواهد آشکار از رکود در سفرهای داخلی، مسئولان وزارت میراث فرهنگی همچنان بر صعودی بودن آمار سفرها اصرار دارند. در روزهای نخست فروردین امسال، سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث فرهنگی، ادعا کرد که تا پایان تعطیلات نوروزی، ۴۵ میلیون ایرانی به سفر خواهند رفت. این ادعا با واکنش منفی فعالان حوزه گردشگری مواجه شد که آمار واقعی سفرها را بسیار پایین‌تر از این عدد می‌دانستند.

با این حال، وزیر میراث فرهنگی پس از تعطیلات نوروز بار دیگر ادعا کرد که «در بازه زمانی ۲۵ اسفند تا ۱۳ فروردین، بالغ بر ۳۵ میلیون و ۸۷۱ هزار سفر در سامانه‌های رسمی ثبت شده است. این آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۱ میلیون خانوار از مجموع ۲۷ میلیون خانواده ایرانی، معادل ۴۰ درصد در تعطیلات نوروزی به سفر رفته‌اند؛ رشدی معنادار به میزان ۲۲.۲ درصد نسبت به سال گذشته که گویای تداوم پویایی در گردشگری داخلی است.»

در تکمیل این ادعا، انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، نیز گفت: «نسبت به سال گذشته رشد قابل توجهی در گردشگری داخلی داشته‌ایم. ما از رصد موبایلی نیز برای استخراج آمار استفاده کردیم که بر اساس آن، ترددها تا روز ۱۵ فروردین‌ماه ۲.۲ درصد رشد داشته\ و افزون بر آن، ۳۶ میلیون نفر شب اقامت نیز ثبت شده است. راه‌آهن نیز از افزایش پذیرش مسافر خبر داده است.»

با این‌ حال، اگر مسافرت و گردشگری را در معنای واقعی آن در نظر بگیریم، گزارش‌های فعالان حوزه گردشگری از رکود، به واقعیت نزدیک‌تر است. چرا که مقام‌های دولتی، تردد بین‌شهری مردم برای دیدار با خانواده یا بستگان را نیز تحت عنوان سفر و گردشگری اعلام می‌کنند.

حتی آن دسته از افرادی که با هدف گردشگری به مقصدی سفر می‌کنند، به دلیل مشکلات اقتصادی، سفرهای کم‌هزینه‌تر را برمی‌گزینند. برای مثال، به‌جای اقامت در هتل یا بومگردی، چادر زدن در جنگل یا کنار دریا را ترجیح می‌دهند.

پیش‌تر روزنامه هم‌میهن به نقل از حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی آژانس‌های مسافرتی ایران، گزارش داده بود که اگر در برخی مناطق میزان سفرها افزایش یافته، الگوی سفر تغییر کرده و به سمت هزینه‌کرد کمتر رفته است.

امیرپویان رفیعی‌شاد، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران، هم می‌گوید که «سفر به کالایی لوکس تبدیل شده که مصرف‌کننده آن قشر متمول است». به گفته این فعال حوزه گردشگری، در این شرایط آژانس‌های مسافرتی ناچار شده‌اند گزینه سفرهای اقساطی، شامل سفرهای داخلی و خارجی را به فهرست خدماتشان اضافه کنند.

عوامل متعددی در کاهش شدید سفرهای داخلی در ایران نقش دارند که مهم‌ترین آن‌ها فشارهای اقتصادی و کاهش قدرت خرید خانوار است. افزایش سرسام‌آور هزینه‌های حمل‌ونقل، اقامت و خوراک، سفر را به کالایی لوکس و رویایی دوردست برای بسیاری از ایرانیان تبدیل کرده است. علاوه بر آن، نبود زیرساخت‌های مناسب گردشگری داخلی از جمله اقامتگاه‌های مناسب یا حمل‌ونقل عمومی کارآمد، شرایط را برای طبقات متوسط و پایین سخت‌تر کرده است.

بی‌ثباتی اقتصادی، نگرانی از آینده شغلی و درآمدی و نبود سیاست‌گذاری‌های حمایتی و مشوق‌های دولتی نیز موجب شده که سفر از اولویت زندگی بسیاری از خانواده‌ها خارج شود. تمرکز امکانات گردشگری در چند شهر خاص و نادیده گرفتن مناطق کمتر برخوردار به همراه تغییر سبک زندگی و اولویت‌بندی نیازهای ضروری‌تر مانند مسکن، درمان و آموزش، از دیگر عواملی است که باعث شده میلیون‌ها ایرانی از تجربه سفر محروم بمانند.