در حالی‌ که بیش از سه سال از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد، شهر استانبول در ترکیه بار دیگر به یکی از کانون‌های اصلی تلاش‌های بین‌المللی برای پایان دادن به این جنگ بدل شده است.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، روز پنج‌شنبه ۱۵ می (۲۵ اردیبهشت) پیشنهاد ازسرگیری مذاکرات مستقیم صلح با اوکراین را مطرح کرد، اما در ادامه اعلام شد که او خود در این گفت‌وگوها حضور نخواهد داشت. در مقابل ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین نیز صراحتا اعلام کرد که تنها در صورت حضور مستقیم پوتین در مذاکرات، حاضر به شرکت خواهد بود.

این در حالی است که کشورهای غربی، به‌ویژه فرانسه، بریتانیا، آلمان و لهستان، با هماهنگی ایالات متحده، طرحی برای برقراری آتش‌بس ۳۰ روزه در اوکراین ارائه کرده‌اند. این طرح از حمایت اتحادیه اروپا و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز برخوردار شده است. ترامپ که از آغاز کارزار انتخاباتی خود وعده پایان سریع جنگ را داده بود، اعلام کرد در حال بررسی سفر به ترکیه است، اما بعدتر مشخص شد که مارکو روبیو، وزیر خارجه‌اش به همراه هیئتی از مقامات آمریکایی در این مذاکرات شرکت خواهند کرد.

نمایش یا دیپلماسی؟

زلنسکی در واکنش به غیبت پوتین، هیئت روسی را «نمایشی» و فاقد اختیارات واقعی توصیف کرد. به گزارش رویترز، او در آنکارا گفت: «اگر پوتین نیاید و بازی دربیاورد، این پایان ماجرا خواهد بود. یعنی او نمی‌خواهد جنگ را پایان دهد.» مشاور زلنسکی نیز اعلام کرد که رئیس‌جمهوری اوکراین تنها با پوتین گفت‌وگو خواهد کرد و مذاکرات در سطح پایین‌تر را بی‌فایده دانست.

در سوی مقابل، کرملین گفته است هیئت روسی به ریاست ولادیمیر مدینسکی، مشاور ارشد پوتین در استانبول حضور دارد. اعضای این هیئت شامل معاونان وزارت دفاع و خارجه و همچنین رئیس اطلاعات نظامی روسیه هستند. مدینسکی پیش‌تر نیز در مذاکرات صلح شکست‌خورده سال ۲۰۲۲ در ترکیه حضور داشت.

تغییر موضع مسکو؟

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه به رویترز گفت که موضع رسمی مسکو در مذاکرات، با توجه به «تغییرات میدانی» در جبهه‌های جنگ تغییر کرده است. او تاکید کرد که روسیه اکنون بخشی از خاک اوکراین را «به‌طور رسمی» ضمیمه خود می‌داند و خواسته‌هایش نسبت به گذشته «واقع‌بینانه‌تر» شده‌اند.

زاخارووا با اشاره به مذاکرات پیشین که به بن‌بست رسید، افزود: «اوکراین هر بار که از میز مذاکره دور شد، از نظر جغرافیایی کوچک‌تر شده است.»

روسیه در حال حاضر کنترل تقریبا یک‌پنجم از خاک اوکراین، ازجمله تقریبا تمام لوهانسک، بیش از ۷۰ درصد دونتسک، بخش‌های وسیعی از زاپوریژیا و خرسون، و همچنین بخشی از خارکی‌یف را در دست دارد. این در حالی است که اوکراین و کشورهای غربی همچنان این الحاق‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند.

واکنش ناتو و حادثه در بالتیک

همزمان با این تحولات دیپلماتیک، تنش‌های نظامی نیز در مناطق دیگر افزایش یافته است. به گزارش آسوشیتدپرس، نیروی دریایی استونی اعلام کرد که یک کشتی بدون پرچم با نام جگوار که اخیرا در فهرست تحریم‌های بریتانیا قرار گرفته بود، از همکاری با نیروی دریایی این کشور خودداری کرده و سپس به آب‌های روسیه اسکورت شده است.

پس از این اتفاق، یک جنگنده روسی برای بررسی اوضاع به پرواز درآمد که به گفته وزیر خارجه استونی، برای نزدیک به یک دقیقه وارد حریم هوایی ناتو شد. مارک روته، دبیرکل ناتو در واکنش به این حادثه گفت: «ناتو و استونی در این زمینه در هماهنگی کامل هستند تا بدانند چه اتفاقی افتاده است. به همین دلیل در این منطقه فعال هستیم.»

«توپ در زمین روسیه است»

مارک روته همچنین در پایان نشست وزرای خارجه ناتو در آنتالیای ترکیه اعلام کرد که گفت‌وگو درباره جنگ روسیه علیه اوکراین، در مرکز گفت‌وگوهای این نشست قرار داشته و اعضا، حمایت کامل خود را از تلاش‌های ترامپ برای پایان فوری جنگ اعلام کرده‌اند.

او با اشاره به مذاکرات استانبول تاکید کرد: «اکنون توپ به‌وضوح در زمین روسیه است. آن‌ها هیئتی سطح پایین فرستاده‌اند و از این فرصت استفاده نمی‌کنند. در حالی‌ که اوکراین آمادگی کامل دارد وارد بازی شود.»

روته همچنین نسبت به اختلاف فاحش میان ظرفیت صنعتی دفاعی ناتو و روسیه هشدار داد و گفت روسیه در برخی موارد طی سه ماه به‌اندازه کل ناتو در یک سال مهمات تولید می‌کند؛ با وجود اینکه تنها ۵ درصد از اقتصاد ناتو را در اختیار دارد. به گفته او، این عدم تعادل می‌تواند تهدیدی برای ثبات در کل منطقه یوروآتلانتیک باشد.

اکنون در حالی‌که هر دو طرف مدعی آمادگی برای مذاکره هستند، شکاف عمیق بر سر سطح مذاکرات و خطوط قرمز اساسی، احتمال دستیابی به توافق را همچنان دور از دسترس نگه می‌دارد. عدم حضور پوتین در مذاکرات استانبول، از دید ناظران غربی، نشانه‌ای است که کرملین همچنان به راه‌حل نظامی بیش از راه‌حل سیاسی امید بسته است.