زمزمه‌های گرانی دوباره نان بار دیگر از زبان برخی مقام‌های ارشد دولتی شنیده می‌شود- موضوعی که نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین اقلام خوراکی سبد معیشت خانوارهای ایرانی باز هم در معرض افزایش قیمت قرار دارد.
این در حالی است که طی دو سال گذشته، نرخ نان در چند مرحله افزایش یافته و شکایات شهروندان از بی‌ثباتی قیمت و نبود نظارت موثر افزایش یافته است.
روز شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴، معاون استاندار تهران، حشمت‌الله عسگری، با اشاره به رشد سطح عمومی قیمت‌ها، از تصمیم‌گیری قریب‌الوقوع درباره قیمت نان خبر داد و گفت: «با هدف جبران بخشی از هزینه‌ها، نرخ جدید اعلام خواهد شد.»
یک روز پیش از آن، استاندار گیلان نیز از بررسی این موضوع در کارگروه آرد و نان استان خبر داد و تاکید کرد: «بخش عمده هزینه‌های نانوایی‌ها، دستمزد، آب، برق، گاز و بیمه را شامل می‌شود و در هفته‌های پیش‌ِرو تصمیم‌گیری نهایی انجام خواهد شد.»
افزایش خودسرانه قیمت نان در تهران
در حالی که برخی منابع از احتمال افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی قیمت نان خبر می‌دهند، گزارش‌های میدانی از شهرهایی چون تهران نشان می‌دهد که برخی نانوایی‌ها پیش از تصویب رسمی نرخ جدید، خودسرانه بهای نان را افزایش داده‌اند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
شواهد حاکی از آن است که برخی نانوایی‌ها به دلیل کاهش حجم یا بی‌کیفیتی نان‌های یارانه‌ای، مشتریان را به خرید نان‌های به اصطلاح ویژه که قیمت آزاد دارند ناگزیر کرده‌اند. شهروندان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اظهار کرده‌اند که درعمل نرخ مصوب نادیده گرفته می‌شود و نانوایان خودسرانه قیمت‌گذاری می‌کنند.
همچنین روزنامه اطلاعات با استناد به پیام‌های خوانندگان، از افزایش ناگهانی بهای نان بربری در برخی نقاط تهران خبر داده است، به‌گونه‌ای که قیمت مصوب پنج هزار تومانی طی مدت کوتاهی ابتدا به ۱۰ هزار تومان و سپس به ۲۰ هزار تومان رسیده است.
در همین راستا، یکی از شهروندان تهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی با انتقاد از ناتوانی نهادهای نظارتی گفت: «بارها به تعزیرات گزارش داده‌ام، اما نانوایی موردنظر بدون هیچ مانعی به افزایش قیمت ادامه داده است.»
مشکلات نانوایان در ایران
نانوایان نیز در تامین هزینه‌ها مشکلات جدی دارند. آنان می‌گویند سیاست تثبیت قیمت، بدون در نظر گرفتن رشد هزینه‌های جانبی، به زیان اقتصادی و حتی تعطیلی واحدهای صنفی منجر شده است.
اتحادیه‌های صنفی در سال‌های اخیر بارها این نگرانی را مطرح کرده‌اند. بیژن نوروزمقدم، رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران، در سال ۱۴۰۱ از عملکرد دولت در اجرای طرح اصلاح یارانه نان انتقاد کرد و گفت: «در حالی که دولت وعده داده بود مابه‌التفاوت قیمت نان را پرداخت کند، تنها ۱۵ درصد هزینه‌های نانوایی‌ها تامین شده است. این مبلغ حتی پاسخگوی اجاره ملک، حقوق پرسنل و هزینه حمل‌ونقل نیست.»
در آن سال، چالش‌هایی چون تاخیر در توزیع آرد، کمبود خمیر ترش، و تاخیر در پرداخت یارانه‌ها به مسائل نانوایان افزود و موجب شد برخی از آنان به فروش آرد دولتی در بازار آزاد روی آورند.
کارشناسان معتقدند راه‌حل این بحران آزادسازی قیمت‌ها و رقابتی شدن بازار نان است، اما در شرایط اقتصادی فعلی، این اقدام ممکن است به جهش بی‌سابقه قیمت‌ها منجر شود، به‌گونه‌ای که نان نیز در شمار کالاهای لوکس قرار گیرد.
سیاست‌گذاری ناکارآمد در حوزه نان
یکی دیگر از پیامدهای ناکارآمدی سیاست‌گذاری، گرایش نانوایی‌ها به پخت و عرضه محصولاتی با سود بیشتر نظیر کلوچه و نان‌های محلی طعم‌دار است. برخی نانوایی‌ها سهم قابل‌توجهی از آرد دولتی را به پخت این اقلام اختصاص می‌دهند تا زیان ناشی از فروش نان یارانه‌ای را جبران کنند.
نانوایان علاوه بر گرانی آرد، نمک، مایه خمیر و هزینه‌های حمل‌ونقل، افزایش بهای انرژی را نیز عامل موثری در بالا رفتن هزینه‌ها می‌دانند. در یک سال گذشته، نرخ برق، گاز و آب به‌صورت تصاعدی محاسبه شده و قبوض برخی نانوایی‌ها به میزان چشمگیری افزایش یافته است.
افزایش اجاره‌بهای مغازه‌ها نیز در این شرایط مزید بر علت شده است. در برخی مناطق تهران، نرخ اجاره سالانه نانوایی‌ها تا دو برابر رشد کرده که همراه با افزایش دستمزد کارگران، فشار مضاعفی را به نانوایان تحمیل کرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۰ تاکنون، بهای نان در چند مرحله بین ۲۵ تا ۴۰ درصد افزایش یافته و قیمت برخی نان‌های سنتی مانند بربری و سنگک در قیاس با چهار سال پیش، بین ۱۰ تا ۲۰ برابر شده است.
برای مثال، قیمت مصوب نان بربری در سال ۱۳۹۹ حدود یک‌هزار تومان بود. این رقم در سال ۱۴۰۰ به دو هزار و ۵۰۰ تومان رسید و اکنون نانوایی‌های آزادپز آن را با قیمت‌هایی بین ۱۰ تا ۲۰ هزار تومان عرضه می‌کنند. حتی مواردی از فروش نان‌های به‌اصطلاح ویژه با قیمت‌های ۵۰ تا ۱۵۰ هزار تومان نیز گزارش شده است. با اینکه مقام‌های دولتی این موضوع را تکذیب می‌کنند، شهروندان بارها از خرید چنین نان‌هایی خبر داده‌اند.
افزایش افسارگسیخته قیمت نان
افزایش افسارگسیخته قیمت نان نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است. اگر این روند ادامه یابد، هزینه نان در سبد معیشت خانواده‌های متوسط و ضعیف به سطحی خواهد رسید که بخش عمده‌ای از حداقل دستمزد ماهانه را به خود اختصاص می‌دهد.
برای درک این مسئله کافی است تصور کنیم خانواده‌ای چهار نفره در هر وعده فقط یک نان بربری ۲۰ هزار تومانی مصرف کند. در این صورت، با احتساب سه وعده در روز، هزینه ماهانه نان به بیش از هفت میلیون تومان می‌رسد و اگر افزایش احتمالی ۲۵ تا ۵۰ درصدی نیز اعمال شود، این رقم به حدود ۱۰ میلیون تومان در ماه می‌رسد.
نان، که در گذشته نماد ارزانی بود و تهیه آن برای همگان ممکن بود، اکنون در آستانه تبدیل شدن به کالایی دسترس‌ناپذیر قرار دارد. دولت در این شرایط در دو راهی دشواری قرار دارد، یا باید بر نرخ‌گذاری دستوری پافشاری کند و خطر تعطیلی گسترده نانوایی‌ها را بپذیرد، یا تن به آزادسازی قیمت‌ها دهد که در آن صورت باید منتظر موج جدیدی از نارضایتی و اعتراضات معیشتی باشد.
در نهایت، کارشناسان هشدار می‌دهند که با ادامه کاهش منابع ارزی و بن‌بست‌های ناشی از تحریم، دولت اگر چاره‌ای برای تامین بودجه واردات گندم نیابد، در ماه‌های آینده به عقب‌نشینی از سیاست تثبیت قیمت ناچار خواهد شد. این روند سفره بسیاری از خانواده‌ها را بیش از پیش کوچک می‌کند و نان را، که روزگاری ساده‌ترین خوراک مردمان این سرزمین بود، به نماد تازه‌ای از بحران معیشت بدل می‌سازد.
