چغازنبیل، نیایشگاه باستانی زیگورات دوراونتاش که یادگاری به‌جامانده از تمدن عیلام در استان خوزستان است و با معماری منحصربه‌فردش در جهان شناخته می‌شود، به دلیل فقدان بودجه کافی برای نگهداری و مرمت در وضعیت خوبی قرار ندارد. طبق اعلام عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل، اعتبار این شهر تاریخی ۶۰۰ هکتاری تنها ۳۰۰ میلیون تومان در سال است.

به گفته مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل، با اینکه محوطه باستانی چغازنبیل از نخستین سایت‌های جهانی ایران محسوب می‌شود، شناخت محققان و باستان‌شناسان از این نیایشگاه باستانی که حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد ساخته شد، تنها ۱۰ درصد است. به‌ عبارت دیگر، تاکنون تنها ۱۰ درصد از این مجموعه عظیم از زیر خاک بیرون آمده و ۹۰ درصد آن همچنان زیر خاک مدفون است.

به گفته رشنویی، چغازنبیل به‌عنوان میراث جهانی، برخلاف دیگر آثار باستانی ایران کمترین بازدیدکننده را دارد، به این دلیل که کمتر شناخته شده است. این در حالی است که برای روشن‌ شدن رازهای سربه‌مهر چغازنبیل به صدها سال کار تحقیقی و اکتشافی نیاز است.

مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل به مجموعه ۶۰۰ هکتاری شهر شامل نیایشگاه، سایت و موزه هفت‌تپه اشاره کرد و با تاکید بر بافت خشتی و گلی این مجموعه گفت: «از آنجا که روش‌های نگهداری خشت و گل با روش‌های نگهداری سنگ بسیار متفاوت است، چغازنبیل باید بیشتر موردتوجه قرار گیرد و به موزه هفت‌تپه به‌صورت مستقل نگاه شود.»

رشنویی به خبرگزاری ایلنا گفت که ۶۰۰ هکتار شهر تاریخی چغازنبیل نه‌تنها به نگهداری مستمر احتیاج دارد، بلکه نیازمند توجه ویژه برنامه‌ریزان دولتی است و مدیران و مسئولان باید رویکرد فعلی در نحوه نگهداری چغازنبیل را تغییر دهند و با مساعدت‌های ویژه، بستری فراهم کنند تا این شهر به سمت استانداردهای نگهداری میراث جهانی پیش برود.

او با اشاره به اینکه هدف پایگاه چغازنبیل حرکت به سمت حفاظت پیشگیرانه است، بر ضرورت پایش مستمر عوامل آسیب‌رسان به این مجموعه باستانی تاکید کرد و گفت: «عوامل جوی تاکنون بیشترین آسیب را به نیایشگاه باستانی زیگورات وارد کرده‌اند.»

مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل ابراز امیدواری کرد که روزی دوباره گروه‌های باستان‌شناسی و فرارشته‌ای از قبیل متخصصان معماری، مرمت و زمین‌شناسی در چغازنبیل کنار هم قرار بگیرند و برای بازشناسی این شهر همت کنند.

بر مبنای داده‌های باستان‌شناسی، ارتفاع معبد چغازنبیل هنگام ساخت بیش از ۵۰ متر در پنج طبقه بود؛ حال‌ آنکه در حال حاضر تنها ۲.۵ طبقه از این بنا باقی مانده و بیشتر بخش‌های آن از بین رفته است.

فعالان گردشگری فقدان بودجه کافی، عوامل محیطی و سرقت را از مهم‌ترین عوامل آسیب‌رسان به این اثر باستانی می‌دانند. به گفته آنان، در صورت اختصاص بودجه کافی، ادامه کاوش‌ها و بازسازی تصویر این نیایشگاه، می‌توان ارزش‌ تاریخی و باستانی آن را چند برابر افزایش داد.

درباره عوامل محیطی نیز پیش‌تر محمد سهرابی، سرپرست سابق پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی که درباره رویش گلسنگ‌ها بر آثار تاریخی و باستانی ایران تحقیقات جامعی انجام می‌دهد، هشدار داده که چغازنبیل یکی از مجموعه‌های باستانی در خطر ایران از نظر رشد گلسنگ‌ها است.

باستان‌شناسان و کنشگران میراث فرهنگی هم اواخر آذر ۱۴۰۲ در نشستی تحت عنوان «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته‌های زیگورات»، از کم‌توجهی مسئولان به این بنای باشکوه انتقاد کردند. به گفته آنان، بی‌توجهی به امنیت این مجموعه سبب شده طی دهه‌های اخیر بارها هدف تعرض سارقان قرار بگیرد. کمااینکه در اسفند سال ۱۴۰۱ خبری مبنی بر سرقت برخی کتیبه‌ها و آجرهای این مجموعه منتشر شد. مدیران میراث فرهنگی نیز هم‌زمان با تکذیب سرقت آثار چغازنبیل، تایید کردند که «سارقان پس از آسیب رساندن به بخشی از دیواره، با ورود نگهبان به‌سرعت محوطه را ترک کردند و متواری شدند».

مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل در همان زمان نیز به کمبود بودجه برای حفاظت و مرمت چغازنبیل اشاره کرد و گفت که اعتبار تخصیص‌یافته به این مجموعه تنها برای پرداخت حقوق کارکنان کافی است.

چغازنبیل، نیایشگاه خشتی و باستانی ایران که سال ۱۳۵۸ با تلاش باستان‌شناسانی همچون فیروز باقرزاده و شهریار عدل به‌عنوان نخستین اثر باستانی ایران ثبت جهانی شد، در استان خوزستان و در نزدیکی شوش واقع است.

آمارهای بازدید از سایت‌های تاریخی ایران نشان می‌دهد که در بین ۲۸ اثر جهانی ایران، چغازنبیل کمترین بازدیدکننده را دارد. نبود جاده مناسب، فقدان امکانات استراحتی و تفریحی اطراف آن و ناشناخته ماندن این نیایشگاه بعد از گذشت ۴۵ سال از ثبت جهانی، از دلایل تعداد کم گردشگران چغازنبیل است.