آمریکا هفته گذشته معافیت‌هایی را که به بعضی کشورها اعطا کرده بود تا بتوانند همچنان نفت ایران را وارد کنند لغو کرد. هدف واشنگتن رساندن صادرات نفت خام ایران به صفر و وارد آوردن فشار حداکثری بر این کشور است. این معافیت‌ها در نوامبر ۲۰۱۸ به هشت کشور اعطا شدند (چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، ترکیه، یونان، تایوان و ایتالیا) و این معافیت خرید میزان محدودی از نفت ایران را در مدتی شش ماهه ممکن می‌ساختند. این معافیت باعث شد تا ایران بتواند صادرات نفت خام و میعانات گازی خود را حفظ کند. طبق آمار «اس اند پی گلوبال پلاتز» صادرات ایران در مارس ۲۰۱۹ روزی ۱.۷میلیون بشکه بود.
بدون این استثناها، کشورهایی که دست به نقل و انتقالات چشمگیر با بانک مرکزی ایران یا سایر نهادهای مالی ممنوعه می‌زنند می‌توانند تحت «قانون دفاع ملی آمریکا» (۲۰۱۲ و ۲۰۱۳) مورد تحریم‌های آمریکا قرار بگیرند. کشورهایی که همچنان نفت ایران را وارد کنند ناقض قانون آمریکا خواهند بود چرا که پرداخت‌هایشان را به بانک مرکزی ایران انجام می‌دهند. از جمله اقدامات تنبیهی قطع ارتباط نهاد خارجی مورد نظر با نهادهای مالی آمریکا، عدم ارائه وام و امکان صادرات- واردات و ممنوعیت ویزا است.
در حالی که این تصمیم در حال اجرایی شدن است هنوز معلوم نیست که صادرات ایران بلافاصله به صفر خواهد رسید یا نه. ژاپن و کره جنوبی احتمالا اول از همه دست به توقف واردات برای جلوگیری از تحریم‌های آمریکا می‌زنند (یونان، تایوان و ایتالیا واردات خود را به صفر رسانده‌اند.) ترکیه از دور قبلی بخاطر نقض قوانین مواجه با تحریمها است و احتمالا به خاطر خرید اس ۴۰۰ از روسیه با اقدامات تنبیهی بیشتری هم مواجه می شود. این کشور نیز گفته به دنبال جایگزینی نفت ایران خواهد بود اما از آن‌جا که ایران منبع اصلی وارادت نفت و گاز طبیعی این کشور است این کار با چالش مواجه خواهد شد.
اما تحلیل‌گران باور دارند که ایران همچنان موفق به حفظ تولید روزانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه صادرات نفت خواهد بود. از یک سو دولت آمریکا به روشنی نگفته که در اعمال تحریمها چه اندازه سختگیری نشان خواهد داد و آیا به برخی کشورها اجازه واردات میزان محدودی از نفت را می‌دهد یا نه. پاسخ به این سوال هنوز روشن نیست اما بعضی بر این باورند که آمریکا برخوردی عمل‌گرا خواهد داشت (چرا که تصمیم غافلگیرانه‌اش وقت چندانی برای خریداران نفت ایران باقی نگذاشته) و به طور غیر رسمی اجازه صادرات محدود نفت خام از ایران را می‌دهد. این مثلا می‌تواند در مورد چین و هند صدق کند که در ازای نفت پروژه‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند.
ایران در ضمن به دنبال صادرات غیررسمی نفت از طریق راه‌های مختلف همچون قاچاق و ارائه شرایط رقابتی برای فروش نفت خواهد بود. به این ترتیب می‌تواند صادرات را خارج از رادار انجام داده و در ضمن خواهد کوشید تا نفت خود را خارج از کشور ذخیره کند (مثلا در چین) تا در آمار گمرک ثبت نشود.
کمبود عرضه نفت و بازار پررونق
واقعیت‌های بازار نیز چالشی دیگر برای آمریکا در راه دستیابی به دو هدف همزمان یعنی توقف تمام صادرات نفت ایران و در عین حال کاهش قیمت نفت تبدیل شده. داده‌های اخیر خبر از آن می‌دهد که میزان ذخایر نفت آمریکا بیش از حد انتظار است. چند عامل باعث می‌شوند که انتظار داشته باشیم که این تابستان کمبود عرضه نفت و بازار فروش آن پر رونق باشد.
برداشتن معافیت صدور نفت توسط آمریکا در پی تحریم صادرات نفت ونزوئلا (ژانویه ۲۰۱۹) باعث اختلال در عرضه و به دنبال آن حوادث نیجریه و توافق «اوپک و شرکا» برای کاهش تولید نفت، باعث شد کاهش تقریبی روزی ۳ میلیون بشکه نفت از بازار شد. اگر اختلالات دیگری هم صورت بگیرند، بخصوص اگر اوضاع ونزوئلا همچنان رو به زوال رفته و یا خشونت های داخلی در لیبی به صنعت نفت نیز کشیده شود معلوم نیست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوپک ظرفیت ذخیره کافی برای حفظ توازن بازار را داشته باشند. طبق تخمین آژانس بین‌المللی انرژی، اوپک روزانه ظرفیت تولید ۳.۳ میلیون بشکه اضافی را دارد که از این میان ۲.۲ میلیون بشکه آن در عربستان سعودی تولید خواهد کرد.
کارشناس اقتصادی ایندیپندنت فارسی
آنچه اوضاع را بدتر می‌کند اختلال در خط لوله روسیه به اروپا (سامانه خط لوله دروژبا) توسط یک عامل شیمیایی مخرب است. این سامانه ظرفیت انتقال روزی ۱ میلیون بشکه نفت را داشته و به شش کشور اروپایی نفت خام می رساند. از ماه
آوریل به بعد حدود ۳۰ میلیون بشکه صادرات نفت خام روسیه به اروپا آلوده به سطوح بالای کلورید ارگانیک بوده. ماده ای شیمیایی که مخرب است و می‌تواند منجر به آسیب زدن به خط لوله و پالایشگاه شود. تمیز کردن نفت خام آلوده چالش لجستیکی چشمگیری با خود به همراه دارد و پس از آن برقرار کردن جریان انتقال نفت از این خطوط لوله می‌تواند چند ماه طول بکشد.
این است که چندین کشور اروپایی برای مصونیت پالایشگاه‌هاخود از ذخایر استراتژیک نفتی استفاده می کنند. در مجموع ده پالایشگاه اروپایی با ظرفیت روزانه ۱.۸۷ میلیون بشکه نفت وابسته به خط لوله دروژبا هستند. تداوم این اختلال باعث بالا رفتن تقاضای نفت می‌شود چرا که کشورهای اتحادیه اروپا برای تامین نفت باید به دنبال منابع دیگری باشند.
دیگر عاملی که باعث رونق بازار و بالا رفتن قیمت‌ها می‌شود عملکرد بهتر اقتصاد آمریکا در سطحی بیش از انتظار است. در گزارشی که اخیرا منتشر شده می‌بینیم که بیکاری در آمریکا به پایین‌ترین سطح خود در ۴۹ سال گذشته یعنی ۳/۶ درصد رسیده است. رشد مشاغل تقاضای نفت بیشتری می کند بخصوص در شرایطی که آمریکا وارد تابستان یعنی فصل مسافرت و رانندگی می شود. افزایش تقاضای نفت احتمالا رشد ذخایر نفت در آمریکا را پایین آورده و در عوض قیمت بنزین را بالا می‌برد.
پاسخ حساب‌شده عربستان سعودی
عربستان سعودی، امارات و عراق را دارای نزدیک‌ترین درجه نفت خام ترش به نفت ایران می‌دانند و انتظار می‌رود با کاهش صادرات ایران سهم این کشورها از بازار افزایش پیدا کند. عربستان سعودی قول‌هایی برای ایجاد توازن در بازار داده اما نشانه ای از افزایش تا پیش از جلسه اوپک در روزهای ۲۵ و ۲۶ ژوئن در دست نیست. در این نشست صادرکنندگان در مورد پایین نگاه داشتن و یا افزایش عرضه توسط «اوپک و شرکا» تصمیم‌گیری خواهند کرد.
عربستان سعودی همچنین بایستی ضمن توجه به نگرانی‌های آمریکا متوجه حفظ اعتبار سازمان اوپک نیز باشد. تحریم‌های آمریکا باعث افزایش اختلافات درونی در اوپک نیز شده و وزیر نفت ایران اخیرا هشدار داده که اگر بعضی کشورهای اوپک بکوشند تا به خواسته‌های آمریکا عمل کنند این سازمان فرو می پاشد. در حالیکه قطر به دنبال تنش با عربستان سعودی در دسامبر ۲۰۱۸ از اوپک خارج شد.
به نظر می‌رسد عربستان و امارات فعلا برخوردی محتاطانه داشته و به توافق «اوپک و شرکا» برای پایین نگاه داشتن تولید متعهد هستند. حتی می‌توان گفت حفظ وحدت اوپک و شرکا (که شامل اوپک، روسیه و نه کشور دیگر که حاضر به پایین نگاه داشتن سطح تولید شده‌اند) از اولویت باشد و تصمیم در مورد میزان عرضه احتمالا بر اساس ارزیابی بازار و نه خواسته های آمریکا خواهد بود.
