یوتیوب با بیش ۲.۶ میلیارد کاربر در سراسر جهان، از شبکه‌های محبوب و پرمخاطب در افغانستان است. این شبکه دست‌کم از سال ۲۰۱۸، در میان جوانان افغانستان به یکی از شبکه‌های پربیننده در بخش‌های مختلف به‌ویژه در بخش ویدیوهای کمدی، موسیقی، مد و تبلیغات دینی و مذهبی تبدیل شد.

جوانان افغان با راه‌اندازی ده‌ها کانال در بخش‌های مختلف به فعالیت پرداختند و شماری از این کانال‌ها در کوتاه‌مدت توانستند مخاطبان زیادی را در میان شهروندان افغانستان، به‌ویژه در میان مهاجران افغان مقیم کشورهای خارجی که دسترسی به اینترنت دارند و دوست دارند از زندگی روزمره در افغانستان آگاه شوند، پیدا کنند.

بیشتر ویدیوهای کاربران یوتیوب در افغانستان دارای طرح و محتوای مشخصی نیستند و سعی می‌کنند با گردش در شهرها و کوچه‌ها، با مردم و مغازه‌داران در مورد کارهای روزمره‌شان مصاحبه کنند. هر ازگاهی، برخی از این مصاحبه‌ها، هزاران بازدیدکننده دارد.

تا پیش از سلطه طالبان بر افغانستان، شماری از کاربران یوتیوب در افغانستان، در زمینه‌های مد، موسیقی، اجراهای کمدی و دوربین مخفی نیز فعال بودند، اما با فروپاشی دولت جمهوری و روی کار آمدن طالبان، این فعالیت‌ها در میان کاربران یوتیوب در افغانستان ممنوع شد. طالبان طی نزدیک به دوسال گذشته، چندین کاربر یوتیوب از جمله اجمل حقیقی و همکارانش را که یک کانال پرمخاطب را مدیریت می‌کردند، بازداشت و شکنجه کردند. اجمل حقیقی و سه تن از همکارانش در خردادماه ۱۴۰۱، به دست نیروهای اداره استخبارات (اطلاعات) طالبان به اتهام «توهین به مقدسات» بازداشت شدند.

طالبان همزمان با بازداشت حقیقی و همکارانش اعلام کردند که کاربران یوتیوب در افغانستان، تنها در صورتی می‌توانند در این رسانه اجتماعی فعالیت کنند که از این گروه جواز کار بگیرند.

درآمدزایی از فیسبوک، از عوامل اصلی افزایش مخاطب این شبکه در افغانستان است. بسیاری از کاربران افغان تا پیش از سلطه طالبان، به‌دلیل آزادی در تولید محتوا، توانستند با جذب مخاطبان فراوان، از این شبکه درآمد کسب کنند. اما سلطه طالبان و پایان یافتن آزادی رسانه‌های اجتماعی در این کشور، باعث شده است که محتوای ویدیوهای یوتیوب محدود به ستایش از طالبان و مصاحبه با فرماندهان این گروه باشد.

در اوایل ماه مارس امسال، وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، ضمن وضع محدودیت‌های بیشتر علیه محتواهایی که کاربران یوتیوب در افغانستان تولید می‌کنند، فرمانی صادر کرد که همه کاربران را وادار به پرداخت مالیات به این گروه می‌کند. براساس این فرمان، هر کاربری که بخواهد کانالی در یوتیوب ایجاد کند و قصد درآمدزایی و تولید محتوا داشته باشد، باید از وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان جواز کار بگیرد، در غیر این صورت، اجازه فعالیت در یوتیوب را نخواهد داشت.

در ماه‌های اخیر، شماری از کانال‌های یوتیوب، تحت نظر طالبان و با مدیریت اعضای این گروه، شروع به فعالیت کرده‌اند که مخاطبان زیادی داشته‌اند.

یکی از این کانال‌ها که زیر نظر جواد سارگر، مسئول یکی از بخش‌های اداره استخبارات (اطلاعات) طالبان فعالیت می‌کند، فعالیت‌های نظامی طالبان را بازتاب می‌دهد. این کانال که با نام «میهن» فعالیت می‌کند، همچنین در مورد خانه‌ها، زمین‌ها و باغ‌های به‌جامانده مقام‌ها و رهبران سیاسی در دولت پیشین افغانستان گزارش پخش می‌کند. گزارشگر این کانال، گزارش‌های تصویری از خانه‌های مقام‌های دولت پیشین افغانستان را به گونه‌ای بازتاب می‌دهد که واکنش‌های گسترده‌ای در پی داشته باشند. گزارشگر این کانال ادعا می‌کند که رهبران دولت پیشین، خانه‌های مجلل خود را از پول مردم ساخته‌اند، اما طالبان با امانت‌داری از آنان محافظت می‌کنند و تا زمان بازگشت مالکان اصلی، به خانه‌ها آسیبی نمی‌رسد. این در حالی است که بسیاری از خانه‌های مقام‌های دولت پیشین، به دست فرماندهان طالبان غصب شده‌ و برخی از این خانه‌ها به قرارگاه نظامی تبدیل شده‌اند.

گروهی دیگری که با سلطه طالبان بر افغانستان در یوتیوب فعال شده‌اند، ترانه‌خوان‌های طالبان‌اند که در وصف رهبران، جنگجویان و مسائل دینی و مذهبی ترانه می‌خوانند. برخی از این کانال‌ها، هزاران دنبال‌کننده دارند و ترانه‌ای که در وصف ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان، در این کانال‌ها منتشر شده، طی حدود ۱۰ ماه، بیش از ۵۰۰ هزار بار بازدید داشته است.

در کنار اینکه محتوای ویدیوهای کاربران یوتیوب در داخل افغانستان به ستایش از طالبان خلاصه شده است، فعالیت شماری از کاربران یوتبوب ساکن در کشورهای غربی به حمایت از طالبان نیز در حال افزایش است. با سلطه طالبان بر افغانستان، به‌طرز غیرقابل باوری، ذهنیت و تفکر طالبانی در رسانه‌های اجتماعی افغانستان تقویت شده است.

جمیل قادری یکی از کاربران افغان در یوتیوب است که در بلژیک زندگی می‌کند. او که در گذشته طالبان را در برنامه‌هایش تروریست معرفی می‌کرد، پس از بازگشت این گروه به قدرت به توصیف و تمجید از رهبران این گروه پرداخت و در یکی از ویدیوهایی که پخش کرد، با ملا هبت‌الله آخوندزاده بیعت کرد. قادری، بارها در ویدیوهایش ابراز امیدواری کرد که طالبان و پرچم این گروه را در بلژیک ببیند. اخیرا گروهی از فعالان افغان با جمع‌آوری حدود ۸ هزار امضا، او را به دولت بلژیک معرفی کردند تا در ارتباط با حمایت علنی از تروریسم و طالبان مورد بازپرسی قرار بگیرد.

روز دوشنبه گذشته، نیکول دیمور، معاون وزیر امور پناهندگی و مهاجرت بلژیک، در پارلمان این کشور گفت که پرونده پناهندگی جمیل قادری مورد بازنگری قرار می‌گیرد.

گروهی از فعالان که خود را «ایالات متحده خراسان» می‌نامند، اخیرا تلاش‌هایی را برای جمع‌آوری اطلاعات در مورد افراد ساکن در کشورهای غربی که به نفع طالبان در یوتیوب و دیگر رسانه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، آغاز کرده‌اند. یکی از افراد این گروه، به ایندیندنت فارسی گفت که در مجموع ۳۲ نفر از حامیان طالبان در رسانه‌های اجتماعی شناسایی شده‌اند که همه ساکن کشورهای غربی‌اند و روزانه، افکار و برنامه‌های طالبان را تبلیغ می‌کنند.

این شخص افزود که جمیل قادری یکی از این افراد است که اکنون پرونده او از طرف دولت بلژیک بررسی می‌شود و اسناد بقیه افراد نیز با نهادهای دولتی از جمله پلیس ضدتروریسم به‌اشتراک گذاشته شده است.

اعضای گروه «ایالات متحده خراسان» مدعی‌اند که دولت در تبعیدند و علیه طالبان در اشکال مختلف مبارزه می‌کنند.

با این حال، طالبان با کنترل شدید بر رسانه‌ها و کاربران رسانه‌های اجتماعی در افغانستان، تلاش می‌کنند برنامه‌های خود را تبلیغ می‌کنند. در این میان، حتی برخی از یوتیوبرهای (نوعی از ستارگان اینترنتی که محبوبیت خود را با فعالیت و اشتراک ویدیو در یوتیوب به دست می‌آورند) غربی که از افغانستان بازدید می‌کنند، در ویدیوهای خود به تعریف و تمجید از طالبان می‌پردازند.