قاری فصیح‌الدین فطرت، رئیس ستاد ارتش طالبان و بلندپایه‌ترین مقام تاجیک در ساختار نظامی این گروه است. او در استان بدخشان متولد شده است و حوزه نفوذش در دوران جنگ با حکومت سابق افغانستان، شامل استان‌های شمال شرقی بود. فصیح‌الدین در استان‌های بدخشان، بغلان و شهرستان بلخاب استان سرپل در میدان جنگ با مخالفان طالبان حضور داشت‌، اما نتوانست به موفقیت برسد.

منابع آگاه به ایندیپندنت فارسی گفتند که رئیس ستاد ارتش طالبان اقتدار لازم را ندارد و منزوی شده است. برخی از کاربران رسا‌نه‌های اجتماعی اصطلاح «ببر کاغذی» را برای قاری فصیح‌الدین به کار می‌برند، زیرا به‌عنوان رئیس ستاد ارتش قدرتی ندارد.

یافته‌های ایندیپندنت فارسی نشان می‌دهد که رئیس ستاد ارتش طالبان هیچ سفر کاری به استان‌های پشتون‌نشین نداشته است و تنها به استان‌های بدخشان، بلخ، سرپل، قندوز، پنجشیر، بامیان و نورستان سفر کرده است. بیشتر سفرهای رئیس ستاد ارتش طالبان به بدخشان صورت گرفته است.

قاری فصیح‌الدین فطرت در ۲۲ ژانویه در جریان سخنرانی در میان فارغ‌التحصیلان طالبان از بخش مخابرات ریاست ستاد ارتش، بر اطاعت از فرمان‌های ملا هیبت‌الله آخوندزاده، رهبر این گروه تاکید کرده است.

او بقای حکومت طالبان را مبنی بر پیروی از فرمان‌های رهبر می‌داند و از نیروهای طالبان می‌خواهد که همچنان به تعهداتشان وفادار بمانند.

او گفت: «مجاهدین امارت اسلامی به امر امیرشان (ملا هیبت‌الله آخوندزاده) به سمت میدان شهادت می‌رفتند و خودشان را در برابر دشمن سپر می‌کردند و باروت را با خود بسته می‌کردند و دشمن را می‌زدند. رمز بزرگ پیروزی ما مسئله اطاعت بود و مجاهدین امارت اسلامی در اطاعت نمره اول را در دنیا گرفتند.»

قاری فصیح‌الدین لحن تندی علیه نیروهای نظامی مخالف حکومت طالبان دارد. او در یکی از سخنرانی‌ها خود گفته است: «ما به قیمت خون خود این نظام اسلامی را بر پا کردیم و هر کس بخواهد که در هر گوشه افغانستان در مقابل این نظام شورش کند، کوبیده می‌شود؛ چه پنجشیری باشد، چه بدخشی و قندهاری، از هر نقطه افغانستان باشد، کوبیده می‌شود.»

ایندیپندنت فارسی بخشی از فعالیت قاری فصیح‌الدین فطرت، رئیس ستاد ارتش طالبان را بررسی کرده است:

فرقه نظامی عمر ثالت ۱۴ فوریه در بدخشان ایجاد شد و فصیح‌الدین به این استان سفر کرد. هواداران فصیح‌الدین تاسیس این فرقه را گامی برای گسترش قدرت طالبان تاجیک بدخشانی توصیف کرده بودند.

-۱۶ مارس به استان نورستان رفت.

-۱۷ مه از سفر حج عمره عربستان بازگشت.

-دوم ژوئن به استان بدخشان رفت و وزارت دفاع طالبان ادعا کرد که در این سفر وضعیت امنیتی استان‌های شمالی را بررسی کرده است.

-۲۰ ژوئن به استان بامیان سفر کرد.

-۲۱ ژوئن برای بررسی وضعیت امنیتی استان‌های شمالی افغانستان به پایگاه ۲۰۹ الفتح سفر کرد.

- فصیح‌الدین ۲۸ ژوئیه به شهرستان بلخاب استان سرپل رفت. مولوی مهدی مجاهد، تنها فرمانده هزاره طالبان به‌دلیل برکناری از مسند مسئول استخبارات [اطلاعات] استان بامیان، سهم نداشتن هزاره‌ها در قدرت و تبعیض، از گروه طالبان جدا شد. بین نیروهای وفادار به مولوی مهدی با طالبان درگیری مسلحانه رخ داد و مولوی مجاهد هنگام تلاش برای عبور از گذرگاه اسلام قلعه استان هرات، شناسایی و کشته شد.

- در اواخر ماه دسامبر گروه داعش مسئولیت قتل عبدالحق، از افراد نزدیک به قاری فصیح‌الدین در استان بدخشان را بر عهده گرفت و او برای ادای نماز میت به بدخشان رفت.

- در اواسط ماه مارس در مراسم فارغ‌التحصیلی کماندوهای طالبان در قول اردوی ۲۰۹ الفتح در استان بلخ شرکت کرد و به مخالفان طالبان هشدار داد که سرکوب خواهند شد.

- پنجم نوامبر در مراسم معرفی ملا آغا محمد ابراهیم به‌عنوان فرمانده قول اردوی ۲۱۷ عمری در استان قندوز شرکت کرد.

- ۱۲ نوامبر در مراسم فارغ‌التحصیلی ۲۵۰ تن از نیروهای طالبان از فرقه ۲۱۹ عمر ثالث در بدخشان بازدید کرد.

ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان، اوایل ماه اکتبر به بدخشان سفر کرد، اما در عکس‌های که وزارت دفاع طالبان منتشر کرده است، قاری فصیح‌الدین دیده نمی‌شود.

- نهم اکتبر به استان بدخشان رفت و از فرقه ۲۱۹ عمر ثالث در این استان بازدید کرد.

- مولوی امان‌الدین، از افراد نزدیک به فصیح‌الدین، ۱۱ اکتبر به‌ سمت استاندار بدخشان گمارده شد و رئیس ستاد ارتش طالبان نیز در این مراسم شرکت داشت.

- ۲۸ اوت در کنفرانس خبری مشترک با ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان در مرکز رسانه‌ها و حکومت طالبان حضور یافت. عنایت خوارزمی، سخنگوی وزارت دفاع طالبان، با انتشار عکس این کنفرانس، وحدت میان طالبان را تبلیغ کرد.

-۳۱ اوت در مراسم یک‌سالگی خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان شرکت کرد، اما در ویدیوهایی که از این مراسم منتشر شده است، سخنرانی قاری فصیح‌الدین دیده نمی‌شود.

-۱۱ نوامبر به بدخشان رفت و مراسم فارغ‌التحصیلی ۲۵۰ تن از نیروهای طالبان مربوط فرقه ۲۱۹ عمر ثالث شرکت کرد.

- ۲۰ دسامبر پس از آتش‌سوزی در گذرگاه سالنگ، به محل حادثه رفت و بر کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان تاکید کرد.

- ۲۴ ژانویه ۲۰۲۳ در مراسم فارغ‌التحصیلی شماری از نیروهای طالبان از دوره آموزشی چگونگی استفاده از پیام‌رسان‌ها شرکت کرد.

شماری از مقام‌های نظامی سابق حکومت افغانستان اول فوریه ۲۰۲۳ با ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان، دیدار کردند و قاری فصیح‌الدین هم در این دیدار حضور داشت، اما تنها سخنرانی ملا یعقوب از طریق رسانه‌های وابسته به طالبان منتشر شد.

قاری فصیح‌الدین و هوادارانش در رسانه‌های اجتماعی به‌ویژه توییتر – پلتفرم مورد علاقه طالبان – حضور فعال دارند. در حالی که سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله (کشور) طالبان، ملا یعقوب، وزیر دفاع طالبان و دیگر رهبران طالبان در رسانه‌های اجتماعی فعال نیستند.

دفتر مطبوعاتی رئیس ستاد ارتش طالبان در فوریه ۲۰۲۲ یک حساب کاربری در توییتر ایجاد کرد، اما با گذشت یک سال کمتر از ۱۰ هزار دنبال‌کننده دارد، اما در مقابل حساب کاربری مقام‌های پشتون طالبان به‌مراتب بیشتر از رئیس ستاد ارتش دنبال‌کننده دارد.

با مرور توییتر منتسب به دفتر مطبوعاتی رئیس ستاد ارتش طالبان دیده می‌شود که فعالیت آن کم است. احتمالش بسیار زیاد است که طالبان عمدا می‌خواهند که فعالیت تبلیغاتی قاری فصیح‌الدین در رسانه‌های اجتماعی زیاد نشود.

حضور نیروهای طالبان و هوادارانشان در توییتر گسترده است.

یک ویدیو از فصیح‌الدین در زمان جنگیدن علیه حکومت پیشین افغانستان در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده است که بر خروج کامل نیروهای خارجی از این کشور تاکید دارد. او در جمع نیروهایش ادعا می‌کند: «آن مسلمان عراقی که [آمریکا] پول مصرف می‌کند و شهید می‌کند، برادر من است. من این را نمی‌خواهم که در عراق بالای یک دختر مسلمان در روز ۹ مرتبه کافر آمریکایی تجاوز بکند.» او هیچ سندی بر این ادعای خود ارائه نمی‌کند و تصور می‌شود که به‌دلیل جذب جوانان این ادعا را مطرح کرده است.

حضور پشتون‌های شاخه درانی در وزارت دفاع طالبان پررنگ است و رئیس ستاد ارتش طالبان در بیشتر مراسم‌ها غایب است.

حاجی مالی‌خان، معاون رئیس ستاد ارتش طالبان است و به نمایندگی از ریاست ستاد ارتش، با مقام‌ها و نیروهای طالبان در وزارت دفاع دیدار می‌کند. او از شبکه حقانی به این مسند گماشته شده است.

در برخی مواقع قاری فصیح‌الدین در مراسم‌هایی که در ریاست ستاد ارتش برگزار می‌شود، حضور ندارد. برای مثال در ۲۲ سپتامبر ۲۵ تن از نیروهای طالبان از بخش مخابرات و فناوری اطلاعات فارغ‌التحصیل شدند، اما فصیح‌الدین حضور نداشت.

طالبان به انحصار شدید قدرت متهم‌اند و در حکومت طالبان تمام مسندهای مهم وزارتخانه‌های دفاع، داخله (کشور) و استخبارات (اطلاعات) در دست پشتون‌ها است و اقوام دیگر منزوی‌اند.

فرماندهان ارشد ازبک طالبان در استان‌های شمالی افغانستان نیز منزوی شده‌اند. صلاح‌الدین ایوبی به‌عنوان فرمانده پلیس زابل و مخدوم عالم ربانی به‌عنوان فرمانده پلیس غزنی به کار گماشته شدند. این در حالی است که صلاح‌الدین ایوبی امیدوار بود که با سرنگونی حکومت افغانستان در یکی از مسندهای مهم نظامی گماشته شود، اما این کار صورت نگرفت.

طالبان برای بازداشت مخدوم عالم ربانی اقدام کردند و پس از چند ماه حبس، او را رها کردند. طالبان تنها فرمانده هزاره این گروه، مولوی مهدی مجاهد را نیز کشتند.

حضور ۲۰ ساله ایالات متحده آمریکا و متحدانش در افغانستان باعث شد که ساختارهای نظامی در این کشور شکل بگیرد. طالبان با سرنگونی حکومت افغانستان، علاوه بر دستیابی به تجهیزات نظامی به ارزش ده‌ها میلیارد دلار، به تجهیزات اداری نیز دست یافتند.

یک مقام ارشد وزارت دفاع پیشین افغانستان به ایندیپندنت فارسی گفت طالبان با الگوی اداری حکومت پیشین کار می‌کنند، اما تفاوت در سطح صلاحیت است که چند چهره معدود به انحصار گرفته‌اند: «بیشتر صلاحیت‌های وزارت دفاع ملی به دست ملا یعقوب، فرزند ملا عمر، بنیان‌گذار گروه طالبان و وزیر دفاع و ملا فاضل مظلوم، معاون وزارت دفاع است.»

این مقام پیشین می‌گوید که رئیس ستاد ارتش در دوران حکومت حامد کرزی از صلاحیت‌های زیادی برخوردار بود، اما وقتی اشرف غنی به قدرت رسید، صلاحیت‌های رئیس ارتش را کاهش داد و در عوض دفتر شورای امنیت ملی را قوی‌تر کرد.

این مقام افزود: «تا پیش از حکومت اشرف غنی، پایگاه‌های ارتش، قطعات نظامی مستقل و نیروهای هوایی زیر نظر مستقیم رئیس ستاد ارتش قرار داشت. برنامه‌های عملیاتی و جنگی هم زیر دست رئیس ستاد ارتش بود و زمانی که سیاست و استراتژی در سطح بالا ساخته می‌شد، توسط رئیس ستاد ارتش عملی می‌شد.»

اما این مقام پیشین ارتش ادعا می‌کند که صلاحیت‌های رئیس ستاد ارتش طالبان به‌مراتب کمتر از رئیس ستاد ارتش حکومت اشرف غنی است: «خود شما می‌دانید که بیشتر وزارت دفاع توسط ملا یعقوب گرداندگی می‌شود و رئیس ستاد ارتش طالبان بسیار نقش حاشیه‌ای دارد و صلاحیت زیادی ندارد.»

او می‌گوید یکی از دلایلی که رئیس ستاد ارتش طالبان را کم صلاحیت می‌داند این است که رهبران طالبان به فرماندهانشان در مناطق جنگی صلاحیت زیادی می‌دهند و هر فرمانده طالبان بر اساس صلاحدید خودش در مقابل مخالفان نظامی‌ عمل می‌کند.

او می‌گوید: «اگر در یک منطقه جنگ صورت بگیرد، فرماندهان طالبان به گونه سریع برای رفع تهدید علیه آنان اقدام می‌کنند و مانند حکومت سابق نیروهای ارتش منتظر دستور سر قومندان اعلی(فرماندهان)‌، دفتر شورای امنیت ملی یا وزارت دفاع نمی‌مانند.»

او می‎‌افزاید: «قاری فصیح‌الدین که رئیس ستاد ارتش است، در عملیات‌های نظامی طالبان نامی از او برده نمی‌شود. نقش دیگران در وزارت دفاع از فصیح‌الدین برجسته‌تر است. فصیح‌الدین تنها نقش نمادین برای مهار کردن مخالفان طالبان را دارد.»

یکی از فرماندهان پایگاه‌های پیشین ارتش که به‌دلیل حضور خانواده‌اش در افغانستان و ترس از حملات انتقام‌جویانه طالبان خواست که نامش فاش نشود، به ایندیپندنت فارسی گفت طالبان فرماندهان زیر دست قاری فصیح‌الدین در شمال شرق افغانستان را به مسندهای اداری در کابل گماشته‌اند تا از این طریق قدرت نظامی رئیس ستاد ارتش را مهار کنند.

او معتقد است که در مقطع کنونی فصیح‌الدین قدرت نظامی سابق خود را از دست داده است و غیر از اطاعت از رهبری وزارت دفاع گزینه دیگری پیش رو ندارد: «در زمان جنگ با حکومت افغانستان، ظرفیت‌های نظامی قاری فصیح‌الدین منسجم بود، اما طالبان فرماندهان او را به اداره‌های مرکزی مصروف ساختند و توانمندی نظامی نیروهایش را مهار کردند. طالبان خواستند که نقش قاری فصیح‌الدین برجسته نشود و او هیچ کار بزرگی به‌عنوان رئیس ستاد ارتش انجام نداده است.»

او ادعا می‌کند که نیروهای مرتبط با ملا یعقوب و ملا فاضل مظلوم به‌جای نیروهای قاری فصیح‌الدین در شمال شرق کشور حضور دارند.

منابع آگاه در بدخشان به ایندیپندنت فارسی می‌گویند که شهرت قاری فصیح‌الدین پس از سرنگونی شهرستان یمگان به دست طالبان افزوده شد و او از سال‌ ۲۰۱۷ نقش کلیدی در اداره نیروهای طالبان در شمال شرق افغانستان بر عهده داشت.

با سرنگونی نظام جمهوری در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، قاری فصیح‌الدین به‌عنوان رئیس ستاد ارتش طالبان گماشته شد، اما از دید نظامیان پیشین افغانستان، نقش او نمادین است و صلاحیت اجرایی زیادی ندارد.

یک مقام ارشد در وزارت دفاع پیشین افغانستان می‌گوید که ترفند طالبان برای میدان دادن به قاری فصیح‌الدین به‌عنوان رئیس ستاد ارتش، فقط برای نمایش مشارکت ملی و سهم اقوام در حکومت طالبان است.

او افزود: «قاری فصیح‌الدین را به‌دلیل اینکه افکار عمومی حوزه شمال شرق و تاجیک را آرام بسازند که گویا مسئله افغانستان تک قومی نیست و حکومت طالبان با مشارکت ملی اقوام است، به سمت رئیس ستاد ارتش گماردند.»

تا اینجای کار قاری فصیح‌الدین قافیه را به رهبران پشتون طالبان باخته است، او همچون گذشته ازلحاظ نظامی قوی نیست و ادامه فعالیتش به‌عنوان رئیس ستاد ارتش طالبان نیر تضمین نشده است. فصیح‌الدین در وزارتخانه با نیروهای پشتون کار می‌کند که او را غیرخودی می‌دانند و به او اعتمادی ندارند.