علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنرانی اخیرش برای گروهی‌از دانشگاهیان، زبان به تحسین کارایی پهپادهای نظامی ساخت کشورش گشود، همان هواپیماهای بدون سرنشینی که بنابر اعلام کی‌یف و غرب، به روسیه فروخته می‌شود و برای آسیب‌زدن به شهرهای بزرگ اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خامنه‌ای گفت درحالی‌که زمانی به فناوری پیشرفته ما شک داشتند، «حالا می‌گویند که پهپادهای ایرانی خیلی خطرناک است! چرا به فلان‌کس می‌فروشید، به فلان‌کس می‌دهید».

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌‌جمهوری اوکراین، روسیه را به استفاده از پهپادهای شاهد-۱۳۶ ساخت ایران علیه کشورش متهم کرده و گفته که مسکو پیش‌تر هزاران پهپاد دیگر هم به ایران سفارش داده است. این درحالی است که ایران و روسیه هرگونه خرید و فروش پهپادهای رزمی را تکذیب می‌کنند، اما به نوشته روزنامه بریتانیایی «فایننشال‌تایمز»، چیزی که هیچ‌گونه تردیدی در آن نیست، روابط روزبه‌روز صمیمانه‌تر مسکو و تهران از زمان تهاجم کامل روسیه به اوکراین در ماه فوریه به این‌سو است.

براساس گزارش فایننشال‌تایمز که روز یکشنبه، اول آبان‌ماه، منتشر شد، این رابطه صمیمانه در سفر اخیر ولادیمیر پوتین به تهران نیز مشهود بود، ازجمله زمانی‌که خامنه‌ای در دیدارش با پوتین، به‌دلیل داشتن «ابتکار عمل» در جنگ پیش‌از تحمیل درگیری مشابه ازسوی غرب، رئیس جمهوری روسیه را ستود.

پوتین نیز با قدردانی از این تمجید، در پاسخ خواستار افزایش همکاری نظامی بین دو کشور شد و احتمال پیوستن ایران به رزماهایش‌های نظامی سه‌جانبه با چین را به‌میان آورد.

به نوشته فایننشال‌تایمز، تحلیلگران معتقدند رهبران جمهوری اسلامی ایران از شکاف عظیمی که درپی تهاجم به اوکراین بین روسیه و غرب باز شده است، برای ایجاد نوعی رابطه راهبردی با کرملین استفاده می‌کنند که می‌تواند در به حداقل رساندن تاثیر تحریم‌های مشقت‌بار ایالات متحده به‌ آن‌ها کمک کند.

محدودیت‌های ناشی‌از تحریم‌ها، ارتباط ایران با سیستم مالی جهانی و توانایی تجارت آن کشور را به‌شدت کاهش داده و تهران را از درآمدهای مورد نیاز برای گردش چرخ اقتصادش محروم کرده است. براساس این گزارش، روابط بهتر با مسکو می‌تواند این مسئله را ازطریق تجارت و سرمایه‌گذاری جبران کند و هدف دیگر از آن نیز «دسترسی به سخت‌افزار نظامی روسیه» است.

الهه کولایی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه تهران، به فایننشال‌تایمز گفت: «ذهنیت در تهران این است که هرچه شکاف بین روسیه و غرب عمیق‌تر شود، فرصت‌ها برای ایران بیشتر خواهد شد.» او در این رابطه، به‌عنوان مثال، به چگونگی هموار شدن راه ایران برای پیوستن به «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» و «سازمان همکاری شانگهای» اشاره کرد و افزود: «این‌ها می‌تواند به ایران کمک کند تا روابط تجاری خود را با سایر کشورها توسعه دهد، فرصتی که نمی‌توان نادیده گرفت.»

به گزارش فایننشال‌تایمز، تحلیلگران ایرانی می‌گویند که هنوز نشانه‌های چندانی حاکی‌از اینکه مسکو تهران را به‌عنوان یک شریک دائمی می‌بیند، وجود ندارد و روابط دو کشور در حال حاضر تا حد زیادی به روند جنگ و روند متوقف‌شده احیای برجام بستگی دارد، اما رژیم اسلامی چاره‌ای جز شرط‌بندی روی پوتین نمی‌بیند.

نویسنده ازسوی دیگر، به این اشاره می‌کند که ایران به‌شدت به آمریکا بدگمان است و هدف آن کشور را سرنگونی رژیم تهران می‌داند. براساس اسن گزارش، سیاستمداران ایرانی می‌گویند کشورهای اروپایی هم هرچند که ممکن است در این هدف با آمریکایی‌ها همسو نباشند، اما آن‌ها به‌طور کامل از تحریم‌های ایالات متحده پیروی می‌کنند که بهبود روابط تجاری و فروش نفت را غیرممکن کرده است.

براساس ارزیابی‌های این هفته ایالات متحده درباره وضعیت جنگ در اوکراین، اعلام شد که نه‌تنها نیروهای روسیه از پهپادهای ایرانی استفاده می‌کنند، بلکه گروهی از نیروهای سپاه پاسداران در شبه‌جزیره کریمه مستقر شده‌اند و به آموزش نیروهای روس برای استفاده از این هواپیماهای بدون سرنشین کمک می‌کنند. کاخ سفید ضمن ابراز نگرانی از اینکه روسیه به‌دنبال گرفتن تسلیحات پیشرفته بیشتر از تهران است، اعلام کرد که این کشور «ده‌ها هواپیمای بدون سرنشین از ایران دریافت کرده است».

به گزارش فایننشال‌تایمز، کارشناسان می‌گویند تامین تسلیحات کرملین برای جنگ در اوکراین، نخستین گام جمهوری اسلامی ایران به‌سوی روابط گسترده‌تر با روسیه است که شامل جایگزینی ناوگان جنگنده‌های قدیمی آن کشور با جت‌های سوخوی روسی می‌شود.

دهه‌ها تحریم‌ آمریکا بر فروش تسلیحات به ایران، جمهوری اسلامی را از مدرن‌سازی نیروی هوایی خود باز داشته و در عین حال، باعث شده است تا تهران بر توسعه پهپادها و موشک‌های بالستیک ارزان‌‌قیمت‌تر تمرکز کند.

محسن جلیلوند، یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، به فایننشال‌تایمز گفت: «مدرن‌ترین جنگنده‌هایی که ایران دارد، میگ ۲۹ است که از اتحاد جماهیر شوروی خریداری شده…. ایران اکنون امیدوار است جت‌های مدرنی مانند سوخو-۳۴ بخرد، اما اینکه آیا روسیه آن‌ها را به ایران بفروشد یا خیر، مشخص نیست.»

حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیز ماه گذشته تایید کرد که این کشور به دنبال خرید جت‌های سوخو-۳۵ از روسیه است.

روابط دو کشور ایران و روسیه همیشه سرراست و بی‌فرازونشیب نبوده است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران و دیگر رهبران این کشور می‌دانند که مسکو هرگز شریک قابل اعتمادی برایشان نبوده است. از شواهد آن، می‌توان به معاهدات قرن نوزدهمی اشاره کرد که منجربه ازدست‌دادن داغستان، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان امروزی برای ایران و الحاقشان به روسیه شد. از موارد جدیدتر نیز می‌توان به قرارداد ایران با روسیه برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر در جنوب این کشور اشاره کرد که با تاخیر‌های فراوان مواجه شده است.

با وجود این، دو کشور برای حفظ بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، در قدرت، با یکدیگر همکاری کردند. روسیه همچنین از احیای توافق هسته‌ای با ایران که پس از خروج ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ درحال فروپاشی بود، حمایت کرد. هرچند که درحال حاضر، پس از اینکه تهران و واشنگتن نتوانستند برسر پیش‌نویس اخیر اتحادیه اروپا به توافق برسند، مذاکرات برای احیای برجام، همچنان در بن‌بست باقی مانده است.

به نوشته فایننشال‌تایمز، ایران همچنان به توافق بلندمدت با روسیه علاقه‌مند است، مشابه آنچه در سال ۲۰۲۱ با چین امضا کرد، توافقی برای گسترش همکاری در زمینه‌های مختلف، از انرژی فسیلی، پتروشیمی و انرژی هسته‌ای گرفته، تا بخش‌های فناوری پیشرفته و نظامی.

همزمان نشانه‌هایی از افزایش تجارت ایران و روسیه نیز مشاهده می‌شود. حسام‌الدین حلاج، معاون امور بین‌الملل اتاق بازرگانی تهران، به‌تازگی اعلام کرد که هیئت‌های تجاری روسیه از ماه مه به‌طور مرتب به ایران سفر کرده‌اند.

بر اساس آمارهای رسمی، تجارت بین دو کشور در شش‌ماه منتهی به سپتامبر ۲۰۲۲ به ۱.۲میلیارد دلار رسیده که یک‌سوم بیشتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.

سعید لیلاز، تحلیلگر اقتصاد سیاسی در ایران، نیز تاکید کرد محدودشدن تجارت میان روسیه و ایران به‌دلیل این واقعیت است که هیچ‌‌یک نیازی به خرید ارزشمندترین کالاهای دیگری، یعنی نفت و گاز، ندارند. او به فایننشال‌تایمز گفت: «آیا می‌توانیم نفت و گاز به روسیه بفروشیم، یا برعکس؟ نه، بهترین ظرفیت مربوط به همکاری در بخش نظامی است.»