خبرگزاری اسوشیتدپرس روز یکشنبه، ۹ اکتبر (۱۷ مهر)، در گزارشی، از تخریب گسترده آثار فرهنگی اوکراین در جریان جنگ روسیه علیه این کشور خبر داد؛ واقعیتی که برخی آن را مصداق جنایت جنگی تلقی می‌کنند. اولکساندر تکاچنکو، وزیر فرهنگ اوکراین، نیز همین نظر را دارد و می‌گوید: «رویکرد روس‌ها به میراث فرهنگی اوکراین جنایت جنگی است.»
تمرکز اوکراینی‌ها و متحدان غربی آنان، اینک به شکست روسیه در صحنه نبرد معطوف است. اما توجه برخی نیز از حالا به امور مهم پس از صلح جلب شده است؛ از جمله حفظ میراث هنری، تاریخی و فرهنگی اوکراین، که برای آینده این ملت از اهمیت بالایی برخوردار است.
از جمله اشیای به سرقت‌رفته، تاج طلایی قوم «هون» از زمان آتیلا، رهبر معروف این قوم، است که ۱۵۰۰ سال پیش به همت استادان جواهرکاری وقت ساخته شده است و از مهم‌ترین یادگارهای تاخت‌و‌تاز یاران آتیلا در اروپای قرن پنجم میلادی محسوب می‌شود. مقام‌های موزه‌ای در شهر ملیتوپول اوکراین می‌گویند نیروهای روس در پی اشغال این شهر در ماه فوریه، این تاج و بسیاری غنایم دیگر را با خود بردند و مکان آن‌ها اینک معلوم نیست.
تکاچنکو می‌گوید روس‌ها به حدود ۴۰ موزه اوکراینی دستبرد زده‌اند و آثاری فرهنگی را به ارزش صدها میلیون یورو به سرقت برد‌ه، یا نابود کرده‌اند.
داستان چنین غارت‌هایی برای ایرانیان آشنا است. نیروهای روس در جنگ‌های خود علیه ایران نیز بارها میراث فرهنگی ایران را به غارت برده‌اند؛ از جمله از مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی که بسیاری از آثار هنری موجود در آن در جریان جنگ‌های مکرر ایران و روسیه غارت شدند.
اولنا زلنسکا، بانوی اول اوکراین، ماه گذشته هنگام بازدید از موزه‌ای اوکراینی در نیویورک، به اهمیت میراث فرهنگی پرداخت و گفت: «این موزه‌ها، بناهای تاریخی، کلیساها…، مردم اوکراین نسل‌اندر‌نسل این‌ها را ساخته و خلق کرده‌اند. این جنگی علیه هویت ما است.»
کارمندان موزه تاریخ محلی ملیتوپول نخست تلاش کردند، تاج آتیلا و صدها اثر تاریخی مهم دیگر را پنهان کنند. اما سربازان روس پس از اشغال این شهر جنوب اوکراین، چندین هفته جست‌وجو کردند تا بالاخره به زیرزمین مخفی موزه دست یافتند. یکی از کارمندان موزه که بدون افشای نامش با خبرگزاری اسوشیتدپرس گفت‌وگو کرده است، می‌گوید مقام‌های اوکراین نمی‌دانند روس‌ها این تاج و حدود ۱۷۰۰ اثر تاریخی دیگر را کجا برده‌اند.
این تاج معروف در سال ۱۹۴۸ در گوری پیدا شد و یکی از معدود تاج‌های قوم هون است که باقی مانده است. به گفته کارمند موزه، از جمله سایر آثار تاریخی و هنری ناپدیدشده، ۱۹۸ قطعه طلای ۲۴۰۰ ساله از عصر سکاها است؛ قومی که از آسیای میانه به جنوب روسیه و اوکراین مهاجرت، و امپراتوری‌ای در شبه‌جزیره کریمه برپا کرد.
اولکساندر سیموننکو، پژوهشگر ارشد موسسه باستان‌شناسی اوکراین، می‌گوید: «این‌ها یافته‌هایی باستانی‌اند. این‌ها آثار هنری‌اند. گرانبهایند. از میان رفتن فرهنگ، فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر است.»
وزارت فرهنگ روسیه به پرسش‌‌های اسوشیتدپرس درباره اشیای موزه تاریخ محلی ملیتوپول پاسخ نداده است.
به گفته مقام‌های اوکراین، نیروهای روسیه هنگام ویران کردن بندر ماریوپول که بر کرانه دریای سیاه واقع شده است، نیز به غارت موزه‌ها پرداختند. نیروهای اوکراینی ماه‌ها در مقابل بمباران ماریوپول مقاومت کردند و دست‌آخر در ماه مه بود که این شهر سقوط کرد و به دست روس‌ها افتاد.
شورای شهر ماریوپول در تبعید، می‌گوید نیروهای روسیه بیش از ۲۰۰۰ شی‌ء را از موزه‌های شهر دزدیده‌اند. به گفته شورا، بیش از ۲۰۰ مدال، شمایل‌های باستانی مذهبی، یک تورات دست‌نویس، و یک انجیل ۲۰۰ ساله، جزو گرانبهاترین اشیای به سرقت‌رفته‌اند.
نمایندگان تبعیدی شورا می‌گویند آثار آرخیپ کویندژی، نقاش متولد ماریوپول، و ایوان آیوازووسکی، نقاش متولد شبه‌جزیره کریمه، نیز به سرقت رفته‌اند. این دو نقاش به ترسیم صحنه‌های طبیعی شهرت دارند. اوکراینی‌ها می‌گویند نیروهای روسیه اشیای دزدیده‌شده را به منطقه دونتسک در شرق اوکراین منتقل کرده‌اند که تحت اشغال روسیه است.
جنگ همچنین باعث تخریب گسترده میراث فرهنگی اوکراین شده است. نهاد فرهنگی سازمان ملل فهرستی از مکان‌هایی که مورد اصابت موشک و بمباران قرار می‌گیرند، تهیه کرده است. با ورود جنگ به هشتمین ماه، یونسکو تخریب ۱۹۹ مکان فرهنگی در ۱۲ منطقه کشور، از جمله ۸۴ کلیسا و سایر اماکن مذهبی، ۳۷ ساختمان دارای اهمیت تاریخی، ۳۷ ساختمان برای فعالیت‌های فرهنگی، ۱۸ بنا، ۱۳ موزه، و ۱۰ کتابخانه را تایید کرده است. اما دولت اوکراین رقم واقعی را بالاتر می‌داند و می‌گوید فقط شمار اماکن مذهبی نابودشده به دست‌کم ۲۷۰ می‌رسد.
کارگران موزه‌ها البته سخت می‌کوشند تا به هر شکل ممکن، میراث کشورشان به دست روس‌ها نیفتد، و در این ورند، ده‌ها هزار اثر را از مناطق جنگ‌دیده و جبهه‌های نبرد دور کرده‌اند. در کی‌یف، ناتالیا پانچنکو، مدیر موزه غنایم تاریخی اوکراین، در چند هفته اول اشغال، در ساختمان موزه زندگی می‌کرد تا شخصا از محتویات آن حفاظت کند. اما تلاش روسیه برای به حصر کشاندن کی‌یف به موفقیت نرسید. پانچنکو می‌گوید: «ما از اشغالگران روس می‌ترسیدیم، چون هر چیزی را که بتواند «اوکراینی» تعریف شود، نابود می‌کنند.»
پانچنکو برای راه گم کردن روس‌ها در صورت ورودشان به کی‌یف، تابلو موزه را پایین کشید و همه اشیا را در جعبه گذاشته بود و برای تخلیه احتمالی آماده کرده بود. این اشیا هنوز در جعبه باقی مانده‌اند و موزه تنها نسخه‌های بدلی را نشان می‌دهد. امید پانچنکو به روزی است که اشیای واقعی دوباره سرجایشان بازگردند. او می‌گوید: «این اشیا ظریفند و صدها سال سالم مانده‌اند. فکر از میان رفتن‌شان هم برایمان پذیرفتنی نبود.»
