شیرمحمد عباس استانکزی، معاون وزارت خارجه طالبان، روز سه‌شنبه، ۵ مهر (۲۷ سپتامبر)، برخلاف ملا هیبت‌الله آخوندزاده که دستور مسدود شدن مدارس را به روی دانش‌آموزان دختر از کلاس هفتم تا دوازدهم صادر کرده است، فراگیری آموزش را بر زن و مرد فرض خواند و خواستار بازگشایی فوری مدارس در سراسر افغانستان شد.

استانکزی این سخنان را چند ساعت پیش از برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که در آن اوضاع افغانستان بررسی شد، ایراد کرد. سخنان استانکزی، واکنش گسترده‌ای در رسانه‌های افغانستان داشت و بسیاری از رسانه‌ها و دادخواهان که در یک ‌سال گذشته برای بازگشایی دبیرستان‌های دخترانه تلاش کرده‌اند، سخنان استانکزی را با آب و تاب بازتاب دادند.

برخی رسانه‌ها هم او را چهره «اصلاح‌طلب» در میان طالبان لقب دادند و نوشتند ممکن است او بابت این سخنان که خلاف روحیه رهبری طالبان است، از مقامش در معاونت وزارت خارجه این گروه برکنار شود. 

در حالی‌که بسیاری‌ در افغانستان بر این باورند که شیرمحمد عباس استانکزی، برای دفاع از حق آموزش دختران، موقعیت و جایگاه خود را در میان رهبری طالبان به خطر انداخته است، واقعیت این است که او با این سخنرانی، کمک بزرگی به طالبان کرد و به همین دلیل، نه تنها خطری متوجه جایگاه او در صفوف طالبان نیست، بلکه ممکن است به مسند مهم‌تری نیز گمارده شود.

استانکزی با این سخنان، جامعه جهانی را یک ‌بار دیگر در تصمیم‌گیری در برخورد با طالبان دچار تردید کرد، و این امیدواری را به‌وجود آورد که ممکن است این گروه به خواست‌های مشروع مردم و دولت‌های جهان در مورد حقوق بشر و به‌ویژه حق کار و آموزش زنان، تمکین کند.

استانکزی در حالی از جایگاه یک چهره تاثیرگذار در میان طالبان خواستار بازگشایی مدارس به روی دختران شد که صبر جامعه جهانی از لجاجت این گروه برای محروم نگهداشتن زنان و دختران از حق کار و آموزش، در حال لبریز شدن است.

نتیجه سخنان استانکزی را می‌توان در سخنرانی جفری دی لارنتیس، سفیر ایالات متحده در امور سیاسی در سازمان ملل متحد، به خوبی مشاهده کرد. جفری دی لارنتیس در سخنانش در شورای امنیت سازمان ملل متحد، ضمن انتقاد از مسدود ماندن مدارس به روی دختران در یک ‌سال گذشته در افغانستان، به مصاحبه یکی از سخنگویان طالبان با یک رسانه خارجی اشاره کرد که در آن ادعا کرده است که طالبان روی طرحی برای بازگشایی مدارس کار می‌کنند.

لارنتیس گفت: «سخنگوی طالبان اخیرا به یک خبرگزاری بین‌المللی تایید کرد که اسلام به زنان حق تحصیل، کار، و کارآفرینی می‌دهد. این سخنگو سپس ادعا کرد که طالبان نخست باید محیط به‌اصطلاح امن برای زنان و دختران در محل کار و مدارس ایجاد کنند.»

سفیر ایالات متحده در امور ویژه سیاسی در سازمان ملل متحد، بدون اشاره به سخنان عباس استانکزی، گفت: «ما امروز صبح [سه‌شنبه - ۲۷ سپتامبر]، گزارش مشابهی را در همین راستا دیدیم.»

نخستین تاثیر «فرض» خوانده شدن فراگیری دانش بر مرد زن از زبان معاون وزارت خارجه طالبان، منحرف شدن مسیر سخنان یک دیپلمات ارشد آمریکایی در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد است. با آنکه انتظار می‌رفت که دیپلمات‌های غربی در نشست شورای امنیت از موضع مردم افغانستان در برابر طالبان حمایت کنند و با دعوت از زنان معترض، صدای آنان را در برابر ستم و سرکوب به گوش‌ها برسانند، این نشست با تکرار سخنان مطبوعاتی و دعوت از جهان برای تعامل با طالبان پایان یافت.

هفتادوهفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با سکوت مطلق در مورد افغانستان سپری شد و نصیر احمد فایق، سرپرست نمایندگی دائمی افغانستان در سازمان ملل، در اثر فشار روسیه و چین، از سخنرانی در این نشست منصرف شد. تنها امیدواری به شنیده شدن صدای مردم افغانستان علیه طالبان، برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که آن‌ هم پیام تعامل و سازش با طالبان را مطرح کرد.

استانکزی کیست؟

استانکزی، از قوم پشتون و زاده استان لوگر در شرق افغانستان است. او از جمله افسران جوان دولت سردار داوود خان بود که برای تحصیل به هند اعزام شده بود. پس از بازگشت از هند، استانکزی مدتی در دولت داوود خان در حکم افسر نظامی کار کرد. او در سال ۱۳۶۰ و پس از سرنگونی دولت داوود خان به دست احزاب چپ، به گروه‌های جهادی پیوست که علیه دولت «جمهوری دموکراتیک افغانستان» می‌جنگیدند. گفته می‌شود که استانکزی در دوران تحصیل در هند و در جریان کار با دولت داوود خان، به سازمان‌های چپ افغانستان گرایش داشت، اما هرگز به عضویت احزاب چپ درنیامد. او در حکومت نخست طالبان به رهبری ملا عمر، نخست معاون وزارت خارجه و سپس معاون وزارت صحت عامه (بهداشت) شد. استانکزی به آشنایی کاملش به انگلیسی و سخن گفتن به این زبان، در دوران حضورش در حکومت نخست طالبان، به نمایندگی از وزارت خارجه این گروه، در نشست‌های بین‌المللی شرکت می‌کرد و در سال ۱۹۹۶ نیز به آمریکا سفر کرد تا رضایت دولت وقت آمریکا را برای به رسمیت شناختن رژیم طالبان به دست آورد.

گفته می‌شود که فرزندان استانکزی در خارج از کشور به‌سر می‌برند و از جمله یک دخترش به نام شیرین، در آمریکا زندگی می‌کند و فرزندان دیگرش در کشورهای حاشیه خلیج فارس، تجارت‌های پرسودی را اداره می‌کنند.

استانکزی از سال ۲۰۱۳ که دفتر سیاسی طالبان در قطر تاسیس شد، مسئولیت این دفتر را بر عهده گرفت و تا بازگشت طالبان به قدرت، از چهره‌های کلیدی در مذاکرات طالبان با آمریکا بود. پس از فروپاشی دولت افغانستان و بازگشت طالبان به قدرت در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، برخلاف آنچه تصور می‌شد، استانکزی به مسندهای مهم و کلیدی کابینه طالبان راه نیافت. 

با آنکه استانکزی در رده رهبری طالبان، چهره‌ای منزوی است، بیشترین تماس و تعامل را با دیپلمات‌های خارجی از کشورهای مختلف از جانب طالبان دارد. یک منبع آگاه در گفت‌وگو با  ایندیپندنت فارسی، استانکزی را «جاسوس چندجانبه» توصیف کرد و گفت که او روابط نزدیک و محکمی با سازمان‎‌های جاسوسی-امنیتی کشورهای منطقه دارد و به همین دلیل، با وجود مخالفت‌ها در رده رهبری طالبان، جایگاهش را در صفوف این گروه حفظ کرده است.